نسیم نخستین روزهای بهار؛ نویدبخش استمرار رحمت الهی

به گزارش خبرنگار مهر، از جشنهای متعددی که در ایران باستان مرسوم بوده یا از جشن های اندکی که از آن عهد به یادگار مانده هیچ یک به طول و تفصیل نوروز نیست.

نوروز تنها جشنی است که با یک جشن کوچکتر با عنوان چهارشنبه سوری به پیشواز آن می آید و جشن دیگری چون سیزده بدر به بدرقة آن می رود و در واقع نوروز مقدمه و موخره ای دارد اما به غیر از چهار شنبه سوری و سیزده بدر که هر کدام آداب خود را دارند، نوروز در گذشته دارای آداب بسیاری بوده است که امروز فقط برخی از آنها برجای مانده و پاره ای با گذشت زمان از بین رفته اند.

خانه تکانی

فرقی نمی کند کجا باشی، در یک روستای دور افتاده یا یکی از آپارتمان های مدرن شهری، اگر ایرانی باشی باید خانه تکانی کنی، ایرانیان معتقدند برای رفتن به پیشواز سال نو باید خانه ها را بروبند و گرد وغبار از اشیاء و ظروف بگیرند و با پاکیزگی به استقبال بهار بروند.

در خانه تکانی که سه تا چهار هفته طول می کشد، باید تمامی ابزارها و وسیله هایی که در خانه است، جابجا، تمیز، تعمیر و معاینه شده و دوباره به جای خود برگردد.

شکفتن سبزه عید، نماد خوش یمنی سال نو

هنوز هم اغلب مادران دانه های گندم، شاهدانه و عدس را خیس کرده و سبزه سبز می کنند. اغلب ایرانیان معتقدند که سبزه ای که در خانه سبز می شود برای اهالی آن "آمد" دارد، سبزه مادران و مادربزرگها سالهاست که سفره هفت سین را مزین کرده و خوش یمنی و برکت را برای سال نو و زندگی نو نوید می دهد.

این آیین معمولان به بهترین شکل در بین فقیر و غنی اجرا می شود و همه اقشار با نگاهی به فردا تخم امید را برای ادامه زندگی در دل روزگاران می گذارند.

اغلب زنان ترجیح می دهند سبزه را خودشان سبز کنند که توجیه نمادین دارد. به ویژه آن که آغازگر کشاورزی زنان بوده اند زیرا مردان شکار می رفتند و گله را برای چرا به دشت ها می بردند و زنان به باغبانی و کشاورزی می پرداختند.

چهارشنبه سوری

در ایران رسم است که پیش از پریدن آفتاب (غروب) هر خانواده بوته های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده اند در حیاط خانه یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت محل جمع آوری می کنند. با غروب آفتاب و نیمه تاریک شدن آسمان زن و مرد، پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند.

در واقع چهارشنبه سوری مقدمه ای برای نوروز است و بسیاری اعتقاد دارند باید تا این شب خانه ها پاکسازی و آماده استقبال بهار شده باشند.

قاشق زنی، توزیع آجیل مشکل گشا، پریدن از روی آتش، فال گوش ایستادن و پختن آش ترش برخی از پایه های اصلی شب چهارشنبه سوری در اغلب نقاط کشور با اندکی تفاوت است.

نوروز خوانی

نوروز خوانی یکی از مراسمهایی است که تا یکی دو دهه پیش در اطراف البرز به طور جدی و با شکوه فراوان برگزار می شد و هنوز هم کما بیش در برخی از روستاهای استانهای شمالی برگزار می شود که در نوع خود زیبا و کم نظیر است.

نوروز خوانان معمولا با آغاز سال نو راهی شهر و دیار می شوند ودر سر راه خود وارد منازل مردم شده و با صدای خوش اشعار نوروزی را برای صاحبخانه ها می خواندند، در بسیار روستاها مردم منتظر نوروز خوانان می مانند تا بر در خانه آنها بیاید و اشعار نوروزی را برای آنها بخواند و معتقدند این گونه سال جدید آنها با شادی و سرور آغاز شود.

نوروز خوانان بر در هر خانه ای که بروند چنان خاکسار و افتاده اند که گرچه ندای شادی و حیات را سر می دهند اما خود چشم یاری از دستان گشاده دارند تا روزی آنها را نیز در انبان خالی شان بریزند، گویی که نوروز روزی رسان است واین روزی میسر نمی شد مگر که نوروز پای سبز بر درگاه خانه ها بگشاید.

در برخی از سال ها که نوروز با ماه محرم قرین می شود نوروزخوانان دست از نوروزخوانی برنمی دارند بلکه در این ایام اشعاری را انتخاب می کنند که ضمن یادآوری حماسه کربلا و یاران امام حسین (ع) نوروز را متذکر می شوند.

سمنو پزان

سمنو که از دو سه هفته قبل از عید آماده می شود، در عین حالی که سمبل بیداری طبیعت، برکت و روزی است، نشانه جوانه زدن امیدهای انسان و وابستگی بشر به طبیعت نیز است.

سمنو با گندم، جو، عدس و برخی دیگر از حبوبات تقدس می یابد، نغمه ها سروده می شود و آرزوها به آن گفته می شود تا در سفره عید در میان شمع ها قرار گیرد و دلها را نوازش کند.

سفره هفت سین

در اغلب نقاط ایران برای تحویل سال نو همه در یکی از اطاقهای خانه سفره می اندازند و پیش از هر چیز آیینه و قرآن در آن می گذارند و بعد هفت سین را می چینند که معمولا عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی.

موقع تحویل سال همه اهل خانه باید با لباس نو بر سر سفره باشند، اسپند نیز دود شود و هر کدام از اینها فلسفه ای دارد. شمع برای روشنایی خانه  وزندگی، قرآن نشان توجهی است که باید در آغاز سال به خداوند داشت به علاوه در سال نو، صاحب قرآن یار و مددکار اهل خانه خواهد بود.

پول نشان از خیر و برکت و رفاه، اسپند برای دوری از چشم زخم حسود، برنج نشانی از خیر و برکت وفراوانی، آب نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار و ماهی قرمز زنده نیز نشان حیات و زندگی. آیینه نیز برای رفع کدورت و نشانی از صفا و پاکی و یکرنگی.

بسیار نیز بعد از تحویل سال اعتقاد دارند نباید شمع ها را با فوت خاموش کرد بلکه باید گذاشت تا آخر بسوزد یا آن را با نقل و شیرینی خاموش می کنند.

اسکناسهای تانخورده لای قرآن و دل بی قرار کودکان

سال نو که می آید دل کودکان بی قرار اسکناسهای تا نخورده بزرگترهاست به خصوص آنهایی که به نیت پر برکتی میان قرآن نهاده شده اند.

در بیشتر خانواده های ایرانی رسم است که زمان تحویل سال بزرگترهای خانواده پس از روبوسی با کوچکترها هدایای سال نو را به آنها بدهند معمولا هرکادویی برای بچه ها در نظر گرفته باشد یک اسکناس نو هم مکمل آن می شود. هدیه دادن در نوروز  از رسم های کهن است.

دید و بازدید

از بامداد نوروز دید و بازدید ها آغاز می شود و در همه خانواده ها رسم است که به دیدار کسی که از نظر سن و شخصیت بر دیگران مزیت دارد، بروند و دست او را ببوسند و تبریک بگویند و او نیز عیدی که شامل سکه یا پول وتخم مرغ رنگی است به آنها بدهد.

سیزده بدر

جشن سیزده برنامه ای، مبارک و فرخنده است. برخی ایرانیان چون در مورد این روز آگاهی کمتری دارند آن روز را نحس می دانند و برای بیرون کردن نحسی از خانه و کاشانه خود کنار جویبارها و سبزه ها می روند.

افراد در این روز به شادی پرداخته و برای اینکه این بدیمنی را از خود دور کنند از چند صد سال پیش قرار گذاشتند که اولین روز 13 از سال جدید به دشت و صحرا بروند سبزه هایی را که در هفت سین گذاشته بودند در آبی بیندازند وآن قدر شادی و جست و خیز کنند تا نحسی روز سیزده از آنها دور شود.

معروف ترین رسم سیزده به در پس از به آب سپردن سبزه ها، گره زدن دو سبزه به همدیگر است. این دو سبزه را تمثیلی از پیوند یک زن و مرد جوان می دانند. به همین دلیل مادربزرگ ها جوانان به خصوص دختران جوان را به گره زدن سبزه ها تشویق می کنند.

روز سیزدهم فروردین مانند شب آخرین چهارشنبه سال اهمیت ویژه ای دارد. اگر با چهارشنبه سوری به استقبال نوروز می رویم با سیزده بدر نوروزمان را بدرقه می کنیم.

به هر حال نوروز که مراسمش محفلی خانوادگی دارد با دو حرکت اجتماعی و عمومی از خانه ها به خارج راه می یابد، با دو آیین سنتی که نشان از همبستگی جمعی دارند.

نوروز باستانی ایرانی بار دیگر آغاز شده تا نویدی باشد بر تحقق وعده الهی در زنده شدن آدمیان پس از مرگ و نیز نشانی از استمرار رحمت الهی بر زمینیان.

بازکن پنجره را که نسیم روز میلاد اقاقی ها را جشن می گیرد
                    و بهار روی هرشاخه کنار هر برگ شمع روشن کرده است
                                     همه چلچله ها برگشتند و طراوت را فریاد زدند
                                                         کوچه یکپارچه آواز شدست و درخت گیلاس
                                                                       هدیه جشن اقاقی هارا گل به دامن کرده است