اخلاقی هنجاری و سه رویکرد متفاوت

1- اخلاق وظیفه گرا
نخستین مکتب در حوزه اخلاق هنجاری، وظیفه گرایی است که ازمهم ترین و بارزترین متفکران این مکتب، "امانوئل کانت" است. کانت معتقد است که ما وظیفه داریم عمل نیک انجام دهیم، فارغ از آنکه نتیجه یا پیامدهای آن چه باشد. کانت در حوزه اخلاق اشاره مشهوری دارد مبنی بر اینکه: "من راست می گویم حتی اگر جهان بر هم بریزد." بدین معنا کانت هیچ حیثیتی برای نسبیت اخلاق قایل نیست و فارغ از وظایف، توجهی به هیچ بعد دیگر رفتارها ندارد.

او وظیفه خود را راستگویی می داند و مصلحت اندیشی برای پیامدهای این رفتار به هیچ وجه نمی پذیرد. وی مثالی که برای این قاعده وظیفۀ محور ذکر می کند، آن است که چنانچه فردی در منزل من مخفی شده باشد و من در آستانه در ایستاده باشم، آنگاه کسی با آلت قتاله ای پس از مدتی به حالت عصبانیت از راه برسد و از من سراغ شخص پنهان شده را بگیرد، من با یقین به اینکه چنانچه راستگویی پیشه کنم صدمه ای به شخص پنهان شده خواهد رسید نخواهم توانست دروغ بگویم.

اساسا مشکلات فرهنگ هایی که تبصره هایی از این دست دارند، این است که به مرور، تبصره تعمیم یافته، بیش از اصل، به ویژگی عمومی بدل می شود. این آسیب در قوانین جاری نیز به وفور مشاهده می شود که کاربرد تبصره ها از موارد اصول قانونی بیشتر است. مکتب وظیفه گرایی در قبال چنین مواردی معتقد به این امر است که حسن ها و قبح های مطلقی وجود دارد که باید به آنها عامل بود

2- اخلاق پیامدگرا
این مکتب اخلاقی در علوم اجتماعی و رفتاری تحت عنوان "اخلاق مسؤلیت" شناخته می شود. نظریه پردازان این مکتب قایل اند که فرد باید هنگام عمل و رفتار خود، نتیجه را مد نظر قرار دهد؛ چنانچه نتیجه ای بد و ناپسند از آن حاصل شد فعل و عملی غیراخلاقی به حساب می آید.

لازم به یادآوری است مکتب فکری "فایده گرایی") (utilitarianism اززیر مجموعه های مکتب اخلاقی پیامدگرا محسوب می شود که اصالت را به سود و مطلوبیت می دهند. جرمی بنتام از پیشگامان این نحله فکری است.

3- اخلاق فضیلت گرا
 اخلاق فضیلت گرا با نظریات "مک اینتایر" به بلوغ و حد تکمیل رسیده است. برخی معتقدند این رویکرد را نمی توان یک مکتب به حساب آورد؛ زیرا در باب حسن ها و قبح های اخلاقی به قدر کافی بسط نظر نداده است. مکتب فضیلت گرا بیش از هر چیز تعلیم و تربیت و فرایند اخلاقی شدن را مطرح می سازد و کمتر به این موضوع می پردازد که چه چیز اخلاقی و چه چیز غیر اخلاقی است؟

در اینجا آنچه در ارتباط با منافع- اعم از فردی و جمعی و مناسبات این اقسام با یکدیگر- در حوزۀ  فلسفۀ اخلاق قابل بررسی و توجه است، مکتب اخلاقی پیامدگرا است. اخلاق پیامدگرا در واقع بنا به گفتۀ "هولمز" – عالم اخلاقی- هر کاری را که انسان انجام می دهد از طریق نتیجه ای که در پی آن است توصیف می کند. به عبارت دیگر هر عملی که انسان انجام می دهد – از کم اهمیت ترین تا پر اهمیت ترین آنها- جهان را از پاره‌ای جهات متفاوت می‌کند. به تعبیر "هولمز" همین که آدمی لباس خود را چگونه بر سر جای خود قرار می دهد، تغییری جزیی در جهان پدید می‌آورد. به همین ترتیب است لباسی که انسان می پوشد، خانه ای که اختیارمی کند، رفتاری که با دیگران دارد و ... به تعبیری هر عملی که ما انجام بدهیم، جهان را از پاره ای جهات متفاوت می کند.

پاره ای از آنها بی اهمیت یا کم اهمیت است؛ مانند آنکه کتابهایمان را چگونه در قفسه کتاب قرار دهیم و پاره ای از نتایج نیز پر اهمیت است؛ مانند آنکه ازدواج  کنیم یا نکنیم؟ در چه رشتۀ دانشگاهی تحصیل کنیم؟ چه شهری را برای سکونت انتخاب کنیم؟ به چه کسی در انتخابات رأی بدهیم؟ بنابراین هر فعلی که از انسان سر می زند پاره‌ای نتایج را ضرورتاً و الزاماً خواهد داشت که این نتایج در یک طیف – از کم اهمیت به پر اهمیت – درجه‌بندی می‌شود و هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد می‌توان نتیجه گرفت که حوزه اخلاق و باب اخلاق در زندگی گشوده می‌شود؛ زیرا نتایجی بر اعمال ما مترتب است که آن نتایج ممکن است بسیاری را تحت تأثیر قرار دهد؛ خواه تأثیر آن مثبت یا منفی باشد.

بنابراین در می یابیم نتیجه تعیین کننده حسن و قبح اعمال است. نتیجه گرایی می گوید بین کاری که به جای کاری دیگر انجام می‌دهی چه تفاوتی در جهان ایجاد می کند و آنگاه که مطمئن شدی تفاوتی مثبت و خیر صورت می گیرد باید آن کار را انجام داد. چنانچه عملی در پیش رو باشد که نتیجه ای بد و ناپسند در پی داشته باشد؛ نباید انجام گیرد". لذا لازم است نظر انسانها معطوف به نتیجه و نیکی یا بدی آن باشد تا تصمیمها و رفتارها سمت و سوی اخلاقی بیابد.