نسل خرس سیاه ایرانی در آستانه انقراض است

به گزارش خبرنگار مهر، جمعیت خرسهای سیاه ایران در حالی رو به کاهش است که هنوز از طریق مراجع تخصصی و دولتی، هیچ گونه اظهار نظر و ارایه اطلاعاتی انجام نشده و سرشماری و مطالعه دقیق و یا نسبی در مورد زیستگاهها و جمعیت این گونه جانوری در ایران انجام نشده است.

با این حال فقدان آمار و اطلاعات از این گونه جانوری در سالهای اخیر، سازمانهای بین المللی را نیز وادار به واکنش کرده است، به نحوی که در سالهای 1999 و 2002 در مقابل نام ایران علامت سوال گذاشته شد تا مشخص شود که سازمانهای حمایتی محیط زیست کشور، هیچ توجهی به حیات جانوران وحشی ندارند. 

یک کارشناس ارشد محیط زیست که این روزها در منطقه جیرفت کرمان مطالعه خرس های سیاه را در دست دارد، در این باره به خبرنگار مهر گفت: دربلوچستان پاکستان نزدیک به 300 قلاده از این خرس سیاه زندگی می کند در حالی که هنوز از سوی مسئولان در کشور ما مطالعه ای انجام نشده است.

مهدی سهیمی با انتقاد از برآورد نشدن آمار و آطلاعات این گونه جانوری و زیستگاه آن از سوی هیچ مرکزی در ایران افزود: فقدان اطلاعات علمی در این زمینه باعث شده جوامع محلی نیز با مشکل مواجه شوند و به علت نداشتن آگاهی حیات باقی مانده این خرس در حال انقراض را به خطر بیاندازند.

این کارشناس محیط زیست استفاده از رد پا و سرگین حیوان و دیگر شاخصه های برآورد تعداد خرسها را ابتدایی ترین راه سرشماری خرسها دانست و تاکید کرد: خرسها در خطر انقراض هستند و به خاطر اینکه بخشی از منطقه بلوچستان در تهدید اشرار قرار دارد مطالعه در این زمینه انجام نمی شود. اما در کرمان و هرمزگان که زیستگاههای دیگر این خرس در ایران هستند نیز مطالعه ای انجام نشده و تلاش ما در جیرفت کرمان اولین مطالعه در این حوزه است و همین مساله کار را دشوار کرده است.

سهیمی با اشاره به تلفات این خرس در کشور گفت: چون آماری در این زمینه وجود ندارد نمی توانیم حدس بزنیم چه تعداد خرس تاکنون از بین رفته یا زنده اند و این مسئله باعث می شود که نتوانیم امکانات و تسهیلات برای رعایت اصول ابتدایی حیات این گونه جانوری را فراهم کنیم. مثلا 30 سال است این حیوان به شکلهای مختلف شکار می شود و در صنعت دارویی کاربرد داشته است، به مزارع و باغها در جاههای مختلف هجوم برده و مورد حمله قرار گرفته و حتی در تصادفات رانندگی و دیگر حوادث از بین رفته ولی کسی صدایش در نیامده است.

این محقق حوزه حیات وحش، فعالیت خرس های سیاه در منطقه جیرفت استان کرمان را به علت بارش باران اردیبهشت امسال اعلام کرد و گفت: 10 دوربین عکسبرداری برای شکار صحنه های مختلف از زندگی و رفتارهای این حیوان در 6 غار منطقه کارگذاشته ایم که هر ماه یک بار تصاویر آنها چک خواهد شد و با این کار جمعیت و شیوه زیست و زیستگاه آنان را تخمین خواهیم زد.

خرسها در خطر انقراض هستند و به خاطر اینکه بخشی از منطقه بلوچستان در تهدید اشرار قرار دارد مطالعه در این زمینه انجام نمی شود

کارشناس محیط زیست

مهدی سهیمی شروع فعالیت و مطالعه رفتارخرس های سیاه منطقه را خرداد سال گذشته عنوان و اضافه کرد: این برنامه تا آذر ماه امسال طول خواهد کشید و این تنها بررسیهای اولیه را برای ما فراهم خواهد کرد، اما این منطقه نیاز شدیدی به گروه های تخصصی برای توجیح و هدایت جوامع محلی دارد تا بیشتر از این خرس سیاه با خطر عدم حمایت از سیو مردم مواجه نشود و مردم متوجه شوند که این جانوران حیات انان را تهدید نمی کنند. 

به عقیده این فعال حیات وحش، سرنوشت یوزپلنگ ایرانی در انتظار خرس سیاه است ولی در این مطالعه تلاش دارند رفتارهاف تراکم جمعیتی، رژیم غذایی و رفتارهای تعارض آمیز با انسانها را در این حیوانات شناسایی کنند.

 همچنین دکتر اسماعیل کهرم با اشاره به آسیبهای وارده به بچه خرسها در منطقه سیستان و بلوچستان گفت: توله خرسها چون از درختهای خرما بالا می روند و گاهی مزارع را به هم می ریزند، مورد هجوم کشاورزان منطقه قرار می گیرند و حیاتشان به خطر می افتد ولی کوههای دست نخورده و بکری در این منطقه هست که مکان امنی برای خرسهای سیاه است.

این متخصص محیط زیست با انتقاد از ارایه آمارهای غیر استاندارد در مورد این گونه جانوری تاکید کرد: اینکه 50 قلاده خرس در منطقه مانده است یا نه آمار صحیحی نیست و اگر این امار صحیح است چرا منتشر نمی شود که علاقمندان و متخصصان از این مساله مطلع باشند، این آمارها منبع علمی ندارند و جامعه باید به سمت علمی شدن پیش برود.

خرسهای بومی ایران دو گونه هستند که خرس قهوه ای و سیاه  در منطقه زندگی می کنند. خرس سیاه بسیار منزوی و البته خیلی زیباست، وسط سینه اش علامت  V با رنگ سفید نقش بسته که باعث شناسایی راحت این حیوان می شود و این گونه جانوری از منطقه جنوب شرق ایران بالاتر نمی آید و زیستگاهش در این منطقه و بلوچستان پاکستان است اما خرس قهوه ای در برخی مناطق شمال و کوههای زاگرس زندگی می کند.

بدن این خرس پوشیده از موهای بلند و سیاه است و بیشتر اوقات از گیاهان تغذیه می کند و در این بین علاقه زیادی به خرما دارد. همین موضوع باعث شده است که، هنگامی که بچه خرسها روی درختان نخل مشغول خوردن خرما هستند، توسط اهالی منطقه دستگیر و یا غالباً از زیستگاهشان دور شوند.

خرس سیاه دندانهایی با نیش بلند و مخروطی دارد که برای گرفتن طعمه از آنها استفاده می کند و دندان‌های آسیا دارای لبه تیز و برنده است که در خوردن گوشت به او کمک می کند، آخرین دندان پیش‌ کیسا در فک بالا و اولین دندان آسیا در فک پایین رشد بیشتری داشته و لبه‌های تیز و برنده دارد که لبه‌های گوشت ‌بر هستند و برای اینکه گوشت خواران بتوانند در دوران بارداری هم غذای خود را از طریق شکار به‌دست آورند، دوران بارداری‌شان کوتاه شده و نوزادان آنها با چشمان بسته به ‌دنیا می‌آیند و جمعت گوشت‌خوران همواره در مقایسه با جمعیت طعمه یا شکار پایین‌تر است.

‌خرس سیاه در تقسیمات Iucn جزو گونه‌های در معرض انقراض قرار گرفته است از نظر جثه نسبت به خرس قهوه‌ای کوچک‌تر است و اندازه آن به تناسب فصل سال و نوع تغذیه بین 6/1 - 30/1 سانتی‌متر و وزن آن نیز تا 200 کیلوگرم می‌رسد. اندازه دم حیوان 10 - 8 سانتی‌متر است، گوشها نسبتاً بزرگ و لوله‌ای شکل با انتهای گرد در دو پهلوی سر قرار دارد.
اندازه دستها و پاها کوتاه بوده که به 5 انگلشت با ناخن‌های تیز و قوس‌دار ختم می‌شود و حیوان را در بالا رفتن از درخت و صخره‌ها و کوه‌ها یاری می‌کند. رنگ عمومی بدن سیاه است و به‌جز در اطرف پوزه که روشن‌تر است، لکه‌ای سفید رنگ V شکلی روی سینه که به‌طرف شانه کشیده شده وجود دارد.

خرس‌ها کف رو هستند و می‌توانند مانند انسانها بر روی پاها بایستند و راه بروند که این حالت بیشتر در زمان خشم و تهاجم دیده می‌شود. چشمهای کوچک داشته و حسی بینایی و شنوایی حیوان خوب نبوده ولی حس بویایی آن بسیار حساس و قوی است. رژیم غذایی همه چیز خواری داشته به همین دلیل داندان‌ها پهن‌تر از سایر گوشت‌خواران است و به آسانی می‌توانند هسته میوه مانند خرما را خرد کنند.

خرس‌ها داری خواب زمستانه بوده و به این صورت که حیوان یک جای امن و مطمئن را برای خواب انتخاب کرده و متابولیسم بدن خود را به حداقل رسانده بطوریکه ضربان قلب را تا 50 درصد کاهش می‌دهد در این زمان حیوان از ذخیره چربی بدن که معمولا زیر پوست می‌باشد استفاه می‌کند. خرسهای سیاه حدودا 24 سال عمر می‌کنند و مردم منطقه بلوچستان خرس سیاه را بنام «مم» می‌شناسند.

‌خرس سیاه در سن 3 سالگی بالغ شده و آماده برای جفت‌گیری می‌شود و در اواسط تابستان جفتگیری می‌کند و دوران بارداری آنها حدود 8- 6 ماه به طول می‌انجامد و در اواخر زمستان یعنی پایان دوره خواب زمستانی، نوزادان کوچک با چشمان بسته به دنیا آمده و تا شروع فصل بهار از شیر مادر تغذیه می‌کنند و در فصل بهار به سرعت رشد کرده تا کمبود رشد فصل زمستان را جبران کند.

خرس‌ها معمولا دوقلو‌زایی داشته اما تا 4 قلو هم مشاهده شده است. خرسهای سیاه یک سال در میان تولید مثل می‌کنند مگر اینکه نوزادان آن سال تلف شوند تا حیوان در سال بعد اقدام به تولید مثل کند.