پیمان آتلانتیک شمالی؛ برآمده از خاکستر جنگ جهانی دوم

سازمان ناتو اتحادی است که در آوریل 1949 با امضای پیمان آتلانتیک شمالی بین 10 کشور اروپایی و کانادا، ایالات متحده و ژاپن در واشنگتن تاسیس و مقر آن شهر بروکسل شد.

تاریخچه، اهداف و اصول ناتو

در دنیای پس از جنگ جهانی دوم، کاپیتالیسم و کمونیسم دو ایدئولوژی مسلط بر صحنه روابط بین الملل بودند. این دو ایدئولوژی در قالب دو ابرقدرت ایالات متحده و اتحاد شوروی که تنها کشورهایی بودند که پس از فروکش کردن آتش جنگ توان ادامه حیات داشتند به رقابت با یکدیگر پرداختند.

صحنه اصلی این رقابت نیز قاره اروپا واقع شد و با تقسیم آلمان به دو کشور شرقی و غربی، تقسیم اروپا به دو اردوگاه شرق و غرب، شکل عملی به خود گرفت. اروپای ویران شده به هیچ وجه توان رویارویی و ایجاد سد نفوذ در مقابل سیاست های توسعه طلبانه شوروی را نداشت.

درواقع، ایالات متحده آمریکا و متحدان غربی آن سازمان ناتو را بوجود آوردند تا در مقابل اتحاد شوروی و گسترش کمونیسم به اروپای غربی مانعی ایجاد نمایند. از پایان جنگ جهانی دوم تا تشکیل ناتو -حدود 4 سال- اتفاقاتی مهمی همچون موضعگیری های استالین علیه کاپیتالیسم، بحران یونان، بحران ترکیه، تشکیل کمینفرم، تقسیم آلمان، بحران چکسلواکی، دکترین ترومن، طرح مارشال ، پیمان دانکرک و پیمان بورکسل بوقوع پیوستند که کشورهای غربی را به سمت تشکیل اتحادی از جنس اتحاد ناتو سوق داد.

در نهایت در 6 ژوئیه 1948 مذاکراتی بین وزیر خارجه ایالات متحده و سفرای کانادا و کشورهای عضو پیمان بروکسل در واشنگتن برگزار شد که به امضای پیمان آتلانتیک شمالی در آوریل 1949،  بین وزرای خارجه این کشورها به علاوه کشورهای ایتالیا، دانمارک، ایسلند، نروژ و پرتغال منجر شد.

اصول پیمان بروکسل

پیمان بروکسل به عنوان یک سیستم دفاعی و امنیتی مشترک، مقدمه تشکیل ناتو محسوب و مهمترین اصول این پیمان عبارت بودند از:

1- دولت های اروپای غربی، تعلق خود را به فلسفه حقوق بشر و ارزش های انسانی و دفاع از آزادی های محض و اصول دموکراسی و احترام به قانون اعلام می نمایند.

2- اصول مربوط به حل مسالمت آمیز اختلافات و حفظ صلح و امنیت بین المللی و منع جنگ به عنوان راه حل اختلافات پذیرفته می شود.

3- مقاومت در مقابل سیاست تجاوز و به طور کلی دفاع در مقابل سیاست تجاوز احتمالی از طرف هر دولتی را اعلام می کند.

4- دولت های امضا کننده به اهمیت مسائل اقتصادی توجه و تصمیم بگیرند با یکدیگر همکاری کرده، فعالیت های خود را برای محکم کردن اساس و پایه تجدید حیات اقتصاد اروپای متمرکز به این پیمان نظامی اعلام کنند.

متن پیمان آتلانتیک شمالی ناتو مشتمل بر چهارده ماده است. تک تک کشورهای عضو خود را ملزم به رعایت مواد این پیمان می دانند و درراستای رسیدن به اهداف آن گام بر می دارند و بر مبنای این اهداف التزامات و امتیازاتی برای اعضای خود در زمان صلح، جنگ یا حالت تهدید در نظر گرفته اند.

در مقدمه پیمان آتلانتیک آمده است: دولت های امضا کننده این پیمان قصد دارند از آزادی که میراث مشترک مردم آنها به شمار می رود و براساس اصول دموکراسی، آزادی فردی و حکومت قانون ایجاد شده است، حفاظت کرده و ثبات و آرامش را در منطقه آتلانتیک شمالی برقرار سازند. آنها همچنین مصمم هستند تلاش های خود را در راستای دفاع دسته جمعی و حفاظت از صلح و امنیت متحد نمایند.

در کل، منشور پیمان آتلانتیک شمالی در کنار آرزوها و اصولی چون زیستن در صلح و حفظ صلح و امنیت، اصولی مانند حفظ آزادی، میراث مشترک و تمدن ملت های خود که مبتنی بر پایه های مردم سالاری، آزادی فردی و حکومت قانون است را برشمرده است.