نقش برجسته های آشور در میان صخره ها و کوههای ایلام گم شد

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، استان ایلام با داشتن آثار تاریخی متعدد یکی از استانهای تاریخی کشور محسوب می شود که در این بین سنگ نوشته های تاریخی، قلعه های متعدد تاریخی و آتشکده های تاریخی موجود در این استان نقش بسیار تعیین کننده ای در اثبات این واقعیت دارد. 

در این بین دو نقش برجسته دوران آشور در استان ایلام که از آثار مهم تاریخی محسوب می شوند متاسفانه در بین صخره ها و کوههای متعدد استان ایلام گم شده اند و دسترسی به آنها برای گرشگران مشکل است.

نقش برجسته و کتیبه "گل گل" ملکشاهی یادگاری از حمله و تصرف این منطقه توسط سلسله آشوری در هزاره های قبل از میلاد است که در ضلع شمالی روستای گل گل بخش ملکشاهی و بر نمای شرقی صخره و به ارتفاع حدود سه متر از زمین قرار دارد.

 عکس تزئینی است

شکل عمومی کتیبه یک مستطیل به ارتفاع 135 سانتی متر و عرض 90 سانتی متر است که در وسط آن نقش نیم رخ و تمام قد پادشاه آشوری به صورت برجسته قرار دارد که کلاهی مخروطی و ردایی بلند تا روی پاها بر تن داشته و شمشیری حمایل نماد قدرتی به دست دارد که به علت تخریب شکل آن به درستی معلوم نیست.

نزدیک پیشانی نیز تصویری تخریب شده قرار دارد که به همراه نماد دیگری در پشت سر پادشاه هلال ماه (؟) احتمالاً نمادهای خدایان و الهه های آسمانی باشند که به حمایت از پادشاه آشوری برخاسته و به او کمک نموده اند تا در جنگ پیروز شود.

متن کتیبه ابتدا به عمق متوسط 5/2 سانتی متر تراش خورده و طی آن نقش برجسته ی پادشاه را فراهم ساخته اند و سپس به نقر خطوط میخی آشوری در سطرهای افقی بر تمام سطح کتیبه و نقش برجسته پرداخته اند و هر سطر را با خطی کنده و افقی از سطر بعدی مجزا کرده اند.

اینکه این کتیبه مربوط به کدام پادشاه آشوری است به درستی معلوم نیست و عده ای آن را متعلق به آشور بانی پال که سرزمین ایلام قدیم را متصرف و در نهایت موجب انقراض آنها گردید دانسته و عده ای آن را مربوط به سارگن دوم پادشاه آشوری می دانند که وی نیز نواحی شمال غرب و قسمتهایی از غرب ایران تا دریاچه ارومیه را به تصرف درآورد.

آنچه از متن سنگ نوشته استناد می شود این است که آشوریها همواره چشم طمع به نواحی شرقی حکومت خود یعنی سرزمین ایلامیها داشته و هر زمان که زمینه فراهم می شد حمله را آغاز می کردند و این روند به صورت فرهنگ ستیزه گری به فرزندان شاهان منتقل می شد و چهره پادشاه آشوری که رو به سرزمین ایلام حکاکی و نقر شده خوی جنگجویی و طمع همیشگی آنان به این دیار را به نمایش می گذارد.

بخش از متن کتیبه آشوری گل گل

"... من نوشتم بر روی آن من به جای نهادم این سنگ نوشته را برای ترغیب شاهان و پسران من در آینده باشد که امیری در میان شاهان پسران من که او را آشور و خدایان بزرگ برای تسلط بر روی زمین و مردم نامزد کند . این ستون و تحسین خدایان بزرگ را ببیند و باشد که به تدفین آن بپردازد و قربانیها بکند اما آنکه آن مجسمه را از جای آن بردارد آشور و خدایان بزرگ و آن عده که روی این ستون نام برده شدند با نظر خشم به او نگاه کند .باشد که به طرفداری او در یک برخورد سلاحها در میدان جنگ برخیزند و باشد که آنها او را راهنمایی نکنند . (...) با شد که آنها هم حکم شاهی او را براندازند و باشد که آنها نامش و تخمه اش را در زمین ضایع کنند".

علاوه بر این سنگ نوشته آشور روز گذشته نیز در دو کیلومتری شمال روستای حیدر آباد میشخاص واقع در استان ایلام و در سر چشمه رودخانه سراب "میشخاص" بر روی یک تخته سنگ نقش برجسته ای از دوران آشور در یک کادر دایره ای شکل کشف شد.

این نقش که احتمالا یکی از شاهان آشوری است شاید "آشور بانیپال" یا "شلمنصر" سوم و یا شاید هم "سارگن" باشد به صورت تمام قد و به نیم رخ راست دارای کلاه مخروطی است که در راس قسمت مخروطی باریک ‌تر می‌شود.

این نمونه کلاه را می‌توان در نقش برجسته‌های آشوری در خورس آباد مشاهده کرد شاه شمشیری بر کمر دارد که نشان دهنده قدرت وی است، شئی که در دست پادشاه است یکسر آن حالت گوی مانند است که باز هم از نمادهای پادشاهی است، موی سر پادشاه تا پشت گردن صاف شده و به صورت دسته ای موی مجعد به طور افقی روی شانه ها و پشت گردن قرار می‌گیرد این شیوه موی سر از دوران بعد از سارگون اتفاق افتاده است که این خود بهترین دلیل است که بتوان این نقش را به بعد از سارگون نسبت داد.

ردای بلندی که بر تن کرده تا قوزک پای او می‌رسد ریش پادشاه درست مانند نقش‌های خورس آباد است چهره نیم رخ شاه که گویا نظاره گر جریان آب است و آبی را که از سرچشمه بیرون می‌آید می‌نگرد. شاید هم به افرادی که از این راه می‌گذرند خیره شده است. در پشت سر پادشاه نمادهای خورشید، ماه، ستارگان که یاد آور خدایان آشوری و بین النهرینی سین، شمش، انلیل و مردوک است را به خاطر می‌آورد.

نمونه این نمادها را می‌توان در مهرهای استوانه ای آشور مشاهده کرد متا سفانه به دلیل مرغوب نبودن سنگ مقداری از نقوش آن از بین رفته است اگر با دقت به نقش برجسته پرداخته شود می‌توان دریافت که این نقش تکرار و کپی نقش برجسته "گل گل ملکشاهی" واقع در استان ایلام است با این تفاوت که نقش برجسته گل گل ملکشاهی دارای کتیبه است و این یکی فاقد کتیبه است البته شاید هم کتیبه آن به طور کامل از بین رفته است.

نقش برجسته گل گل که در یک خط مستقیم حدود یازده کیلومتر با هم فاصله دارند دارای کتیبه ای است که در آن پادشاه آشوری ضمن معرفی خود، نامزدی خود و فرزندانش را از طرف خدایان می‌داند و معتقد است که خدایان سین، شمش، انلیل...در رحم مادر او را پادشاه قرار داده اند و به آنها فهم و بصیرت بخشیده اند ودر آخر نیز عنوان کرده اند که هر کسی این سنگ نوشته را از جای خود بردارد به قهر و خشم خدایان مذکور گرفتار خواهد شد .

از لحاظ موقعیت قرار گیری هر دو سنگ نوشته در کنار آبهای روان قرار گرفته اند جایی که محل عبور کاروانیان بوده تا ضمن رفع خستگی و استفاده از سایه صخره ها و رفع تشنگی نگاهی به نقش برجسته ها داشته و در تحسین آن زبان بگشایند وبه گوش دیگران نیز برسانند.

برجستگی نقوش برجسته آشوری همیشه اندک و تقریبا مسطح است شاید این هم یکی از دلایلی است که این نقوش تا حدودی از بین رفته اند افزون بر آن، آنها دنیای خاص خود را داشتند و میان آنها و بیننده در دنیای خارج هیچ ارتباطی بر قرار نبود
موضوع نقش برجسته ها از یک طرف جلال و شکوه پادشاه و از سوی دیگر نیروی ما فوق طبیعی او را به نمایش می گذارد که از جانب نیروهای جادویی به وی تفویض شده است.

عکس تزئینی است

اما چرا پادشاهان آشوری در این فاصله دو نقش بر جسته به یک صورت در یک مکان مشابه از لحاظ طبیعی اجرا کرده اند شاید این دو مسیر دو راه ارتباطی در هزاره اول قبل از میلاد بوده که این منطقه را به بین النهرین پیوند می‌داده است.

در کتیبه‌های آشوری و نوشته های شلمنصر سوم، آشور بانیپال در خورس آباد و نینوا در بین النهرین بارها عنوان کرده اند که شهر ایلامی مدکتو را با خاک یکسان کرده اند و مردمان و ساکنین آن را از زیر تیغ گذرانده اند.

آشور بانیپال در سال 653قبل از میلاد( آن ت اومان) پادشاه ایلام را شکست می‌دهد اما آیا وجود این نقش برجسته ها با حمله آشوریان به مداکتو(نام قدیم شهرستان دره شهر واقع در استان ایلام) ارتباط دارد و اینکه آیا شهر مداکتو در محدوده فعلی استان ایلام قرار دارد اما هرچه که هست باید منتظر بررسیهای کارشناسانه، کاوش‌های باستان‌شناسی و فعالیت‌های پژوهشی گسترده باشیم تا به راز وجود کتیبه های آشوری در ایلام، حمله آشور به مداکتوی ایلامی و هزاران پرسش دیگر پی ببریم.

با این حال وجود این سنگ نوشته ها در استان ایلام لزوم توجه مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام را بیش از گذشته کرده است و انتظار می رود راههای مناسبی جهت دسترسی آسان گردشگران فراهم شود تا این بیشتر به کشور معرفی شوند.

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، کارشناس باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی وگردشگری استان ایلام نیز در جمع خبرنگاران اظهار داشت: در انتهای رودخانه میشخاص ودرمحل سرچشمه رودخانه در دوکیلومتری شمال حیدرآباد نقش برجسته ای متعلق به دوران آشور نو کشف شده که این نقش برجسته به صورت فردی است که احتمالاً پادشاه به صورت ایستاده با ریش و کلاه مخروطی که موی بافته شده وی از پشت کلاه مشخص است.

وی افزود: این فرد دارای شیئی به صورت عصا در دست و شمشیری به روی کمر است نقوش ونمادهای ماه و خورشید و ستاره به عنوان نماد برخی خدایان بین النهرین در این نقش برجسته به چشم می خورد متاسفانه قسمتی از این نقش برجسته به دلیل مرغوب نبودن نوع سنگ صخره از بین رفته است

این کارشناس با اشاره به اینکه این نقش برجسته از لحاظ شکل و نمادهای آن شبیه نقش برجسته گل گل ملکشاهی است با این تفاوت که نقش برجسته گل گل ملکشاهی دارای نوشته است ولی این نقش برجسته فاقد نوشته است، خاطرنشان کرد: با توجه به بررسیهای کارشناسی انجام شده این اثر متعلق به دوران آشور نو ومتعلق به احتمالاً شخص آشور بانی پال یا آشورنصیرپال دوم پادشاه آشور است که به سرزمین ایلام باستان حمله کرد و شهر ماداکتو را آنگونه خود توصیف می کند از بین می برد.

عبدالمالک شنبه زاده افزود: با کشف این نقش برجسته این امیدواری وجود دارد که شهر ماداکتو در محدوده استان فعلی ایلام باشد.

با کشف این نقش برجسته مراحل ثبت آن درسازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام آغاز شده است و چنانچه این امر موجب شود علاوه بر ثبت، تمهیداتی برای بازدید گردشگران فراهم آید بی شک بخش گردشگری ایلام تکانی هر چند کوچک خواهد خورد.