بافت تاریخی بر محور بازار بنا شده/ بازار جوابگوی نیاز مراجعان نیست

به گزارش خبرنگار مهر به نقل از پایان نامه دانشجویی زهرا کریمی دانشجوی مهندسی شهرسازی دانشگاه آزاد زنجان، درکل کشور چیزی حدود 16 تا 20 هزار هکتار بافت تاریخی وجود دارد که در بسیاری از نقاط و شهرهای کشور به شدت این بافت ها در حال تخریب است.

بازار زنجان بعنوان یکی از بزرگ ترین بازارهای ایران و مهمترین مرکز اقتصادی اجتماعی استان زنجان و در شکل قلبی تپنده در شهرهای قدیم، نقش ممتازی در ساماندهی امور معیشتی و اعتقادی مردم این دیار داشته است.

"بازار" به معنی محل خرید و فروش کالاست و نبض شهر است و مکانی است که در ارتباط مستقیم با تمامی ارگان های فرهنگی، سیاسی ، خدماتی شهر می باشد و بازار پدیده ای کاملا ایرانی است که مورد تقلید شهرسازی اروپا واقع شده است.

اهمیت بازار به گذشته برمی گردد به نحوی که در بعضی از سکونتگاه های آریایی ها بازاری برای عرضه نیازمندی ها وجود داشته است و اقتصاد کشور ایران در دوره پارتیان نیز بر کشاورزی و بازرگانی استوار بوده است به نحوی که حکومت پارت از اهمیت و موقعیت بازرگانی ایران آگاه بودند و به همین منظور بعد از اسلام هم در بعضی از شهرهای جدید فضایی باز برای بازار در نظر گرفته شد.

در ادامه این پژوهش به بررسی وضعیت بازار زنجان اشاره کرده و آمده است: بازار سرپوشیده زنجان یکی از بزرگترین بازارهای ایران است و باتوجه به اقلیم سرد و کوهستانی این منطقه شکل گرفته و دارای ارزش های گوناگون هنری، تاریخی، کالبدی، عملکردی و اقتصادی است که از دوران قاجار به یادگار مانده است.

راسته اصلی بازار زنجان حدود یک کیلومتر درازا دارد و بازار زنجان از دو بخش اصلی بازار بالا یا "یوخاری بازار" و بازار پایین یا "اشاقی بازار" تشکیل یافته است. ساخت بازار پایین مقدم تر از بازار بالا است و تاریخ احداث بازار راسته پایین به 950 ه ق می رسد.

مردم شهر زنجان نسبت به بازار به خصوص بازار پایین که دارای قدمت بیشتری نسبت به بازار بالاست تعلق خاطر دارند ولی به دلایلی مانند عدم آگاهی از مزایای مشارکت، توجیه نشدن بازاریان توسط مسئولان و... تمایل کمی به مشارکت دارند.

تنوع اجتماعی در بازار پایین، تمرکز شهرداری زنجان به رفع مشکلات بافت قدیم، عدم وجود شرایط برای استفاده بازدید کنندگان در فصول مختلف سال، پایین بودن تراکم ساختمانی از فرصت و مستأصل ماندن گردشگران در بازار در جهت تأمین نیازها، عدم ایمنی کافی بازار هنگام آتش سوزی و سایر حوادث از جمله مشکلات این بازار است.

افزایش آلودگی، حرکت کند و همراه با توقف برای سواریها در اطراف بازار، فقدان مدیریت یکپارچه در بازار پایین زنجان تهدید برای بازار پایین زنجان است.

در بازار پایین زنجان کمبود فضای سبز و پارکینگ کاملا محسوس است و وجود توان و فرهنگ وقف، پایین بودن تراکم ساختمانی، وجود عناصر شاخص در بازار پایین مانند سفره خانه حاج داداش، سازگاری فرم و عملکرد در ابنیه بازار پایین بهع عنوان نقاط قوت این بازار محسوب می شود و عدم وجود یک مسئول از خود بازاریان در سازمان میراث فرهنگی، عدم اعتماد بازاریان به وعده های مدیران شهری، علاقه مفرط شهروندان در دسترسی مستقیم ماشین به مراکز خرید، عدم وجود پارکینگ در اطراف بازار پایین، انبار و بافت فرسوده بازار پایین مرکز تغذیه موش و حیوانات موذی نقاط ضعف برای بازار پایین است.

همچنین مرمت ورودی های بازار پایین یکی از ضروریات است که باید به آن پرداخته شود.

نتایج بکارگیری مدل(IHWP) و تعیین نقشه آسیب پذیری (زلزله) روی بافت کهن شهر زنجان نشان می دهد که اطراف بازار پایین از آسیب پذیرترین بافتهای شهری محسوب می شوند.

از طرفی با وجود اینکه بازار زنجان از خیابان های امام خمینی در شمال، فردوسی در شرق، اصغریه در غرب و ضیایی در جنوب ورودی دارد ولی فاقد نفوذپذیری است و ورودی های بازار زنجان در شأن یک بازار سرپوشیده تاریخی نیست و برای افراد تازه واردی که وارد شهر زنجان می شوند پیداکردن راه ورود به بازار بسیار سخت است.

تباین فضایی را در بازار پایین زنجان با تغییر در روشنایی فضا در راسته های سرپوشیده که به میدانچه ها یا سراها یا کاروانسراها بازمی شوند می توان دید.

گاهی تباین فضایی در تغییراتی که در عرض بازار وجود دارد، دیده می شود، ساباطهایی که در ورودی های بازار و سرای گلشن وجود دارند نوع دیگری از تباین فضایی را در بازار پایین زنجان به ما نشان می دهند.

به هر روی آنچه مسلم است این است که در حال حاضر بازار زنجان جوابگوی نیازهای افراد نیست. بیشتر مردم تمایل دارند از فضاهای تجاری جدید استفاده کنند و بازار روز به روز از لحاظ کالبدی و فعالیت فرسوده تر می شود.

نظر به تاریخی بودن بازار زنجان و اینکه این بازار یکی از بزرگترین بازارهای ایران است، لزوم احیا، نگهداری و ترمیم بافت قدیم بازار با اصول شهرسازی پیش از پیش توجه مسئولان شهری را می طلبد.

ترمیم ورودی های بازار، تشویق سرمایه گذاران برای فعالیت در بازار، افزایش امکانات ایمنی، بالا بردن تراکم ساختمانها، ایجاد مدیریت واحد در بازار، ایجاد پارکینگ و امکانات رفاهی دیگر و مقاوم سازی این بافت تاریخی در مقابل زلزله از نیازهای ضروری بازار تاریخی زنجان به شمار می رود.