تنازع گفتمانی همه‌جانبه نیست

تحلیلگران گفتمان در این مورد اختلاف نظر دارند. فوکو بر این اعتقاد است که ماهیت تفوق طلب و فراگیر گفتمان موجب می‌شود، به رغم وجود گفتمانهای دیگر، یک گفتمان به منزلت هژمونیک برسد و بقیه گفتمانها را به حاشیه براند.

بنابراین در هر مقطع زمانی و در هر حوزه موضوعی، در عین تعارض و تنازع گفتمانها، یکی از آنها تفوق و سیطره می‌یابد و رفتارها و کردارهای گفتمانی را معنا و شکل می‌دهد.

در حقیقت گفتمان بر اساس اصل "انتظام در پراکندگی" حدود و هویت خود را می‌یابد.

ارنست لاکلاو و شانتال موفه در چارچوب نظریه رابطه‌ای گفتمان، بر خلاف فوکو، معتقدند که سرشت سیال زبان اجازه تثبیت کامل معنا را نمی‌دهد و در نتیجه امکان استیلا و تسلط دائم و کامل یک گفتمان وجود ندارد. در اثر فرآیند تعدد و تکثیر معانی، معنا همواره در معرض تغییر و تحول است. بنابراین هیچ گفتمانی یک کل واحد، بسته و نفوذ ناپذیر نیست.

گفتمان همیشه در یک میدان گفتمانی قرار دارد که منازعه و مبارزه بر سر تعیین معنا در جریان است. همواره عناصر و اصولی وجود دارند که گفتمانهای مختلف بر سر تعیین معنا و مدلول آنها با هم اختلاف نظر و رقابت دارند. لاکلاو و موفه این نوع تعامل بین گفتمانها را ضدیت می‌نامند.

وجود میدان گفتمانی و ضدیت بدین معناست که هویت یک گفتمان دائما در معرض تهدید و تغییر است.

یکی از اصلی‌ترین منازعات در عرصه اجتماع و سیاست، کشمکش برای تعیین معنا و تعلق یک مفهوم به یک گفتمان خاص است. جامعه مشحون از این مبارزات گفتمانی در حوزه‌های موضوعی مختلف است. هدف از این معارضه گفتمانی، دست یافتن به منزلت هژمونیک است.

در حقیقت همانگونه که دیوید هوارت توضیح می‌دهد، عمل استیلا جوئی نوعی کردار و عمل مفصل‌بندانه برای تعیین و تعریف قواعد و معانی مسلطی است که هویت و صورتبندی‌های گفتمانی را می‌سازند.

اگر چه ممکن است یک گفتمان در اثر تنازع گفتمانی نتواند به طور کامل و دائم بر کلیه ابعاد و جوانب جامعه غلبه پیدا کند و تمام معانی را تعیین و تثبیت کند، ولی در شرایط و وضعیت‌های خاص، دستیابی موقت به هژمونی امکان‌پذیر است. در نتیجه انسداد جزئی گفتمان و تثبیت جزئی هویت نیز امری ممکن است.

فراتر از این، تعارض گفتمانی و وجود گفتمانهای مختلف بدین معنا نیست که آنها در تمام سطوح و اصول با هم تعارض و تضاد دارند.

تنازع گفتمانی همواره تمام عیار و همه جانبه نیست، بلکه ممکن است گفتمانها در یک یا چند گزاره فرعی با هم تفاوت داشته باشند ولی در سایر قضایا و مفاهیم با هم موافق و سازگار باشند.