فلسفه با كودكان از نگاه "فيليپ كم"

 در شرايطي كه طرفداران فوتبال يونان در خيابان ها مشغول انجام حركات موزون بوده و تپه هاي آتن را براي برگزاري المپيك آماده مي كنند، مدارس استراليا از سقراط استمداد مي طلبند تا برنامه تدريس فلسفه در مدارس اذهان جوان را با مبداء تجارب انسان و جستجوي مفاهيمي از قبيل حقيقت، عدالت، وظيفه، انصاف و معنويت آشنا كند.

" فيليپ كم" استاد فلسفه از دانشگاه نيو وست ويلز، سيدني آغاز به نوشتن برنامه اي تازه براي دانش آموزان بيش از 10 سال كرده است  كه اين روش پس از گردش در سطوح آكادميك و مدارسي كه اين روش ها را به كاربرده اند به مدارس استرلياي غربي، كوينزلند، نيو وست ويلز و جزيره تاسماني رسيده است.

پروفسور" كم" مي گويد : به طور اساسي هدف اين برنامه، بر اين اصل استوار است كه كودكان بتوانند به پرس وجو بپردازند، به جاي خودشان فكر كنند و  در زندگي اهل تفكر باشند.

حكمت سنتي فلسفه مي گويد كودكان نمي توانند تا سن 12 سالگي  فرآيندهاي پيچيده اخلاق را درك كنند، " كم" با اين ايده مخالف است. روش آموزش  فلسفه وي از سال هاي ابتدائي مدرسه آغاز مي شود كه كودكان شروع به آموختن بررسي دلايل احساسات و افكارشان مي كنند.

"كم" براي نشان دادن اين فرآيند، گفت وگويي را در كلاس سوم  شكل مي دهد. كودكان از پيش با يك موجود به نام " الفي" آشنا شده و همه  مي دانند كه الفي موجودي است كه هنگام خواب خود را به شكل يك گلوله جمع مي كند. آنها بايد حدس بزنند الفي چه نوع حيواني است.
- سوزان: " فكر مي كنم الفي خرگوش است".
- معلم: " سوزان، چرا فكر مي كني الفي خرگوش است؟ "
- سوزان : " به خاطر اين كه اين جا گفته شده كه الفي هنگام خواب خود را جمع مي كند و اين كاري است كه خرگوش ها انجام مي دهند".
- رابين: " سوزان اين مسئله هيچ چيز را ثابت نمي كند".
- سوزان: " فكر مي كنم همين مسئه ثابت مي كند الفي خرگوش است".
- رابين: " نه اين طور نيست. پس بچه گربه ها چي؟ آنها هم هنگام خواب خود را جمع مي كنند اما خرگوش نيستند".
- تام: " من با رابين موافقم؛ چون من هم خودم را هنگام خواب جمع مي كنم و مسلماً خرگوش نيستم".

از آنجا كه گربه ها خرگوش نيستند، " كم" مي گويد مشكل  استدلال سوزان اين است كه او يك پيشفرض به وجود آورده است.
او مي گويد: ذهني كه فرآيند تفكر را انجام نمي دهد و تصميم مي گيرد، شخص را دچار استدلال ها و شيوه هاي غير قابل اتكا مي كند . در مقياسي وسيع تر، او دچار بيماري هاي  فراگيري چون پيشداوري و تبعيض مي شود. " كم " براي چنين فرايندي يك واژه تازه به وجود آورد. وي اين فرآيند را " سقراطي نبودن" مي خواند." كم" مي گويد: "سقراط بود كه گفت زندگي كه درباره آن تحقيق و بررسي نشود ارزش زيستن ندارد".

 او مي افزايد : " اگر كودكاني كه از مدارس فارغ التحصيل مي شوند قادر به خواندن، نوشتن و شمردن نباشند، جامعه وحشت زده خواهد شد. اما اگر آنها هنگامي كه فارغ التصيل مي شوند  سقراطي نباشند هيچ كس توجهي به اين امر نخواهد كرد. مقصودم از اين واژه توانايي تفكر درباره موضوعات مهم زندگي، توانايي درك معاني ژرف موضوعات وتوانايي اتخاذ تصميم به تفكراست. ما اميدواريم اين توانايي به نوعي به وجود آيد، اما در حقيقت كسي بدان توجهي ندارد".

" كم" مي گويد : اين نوع آموزش از مركز بحث هاي ملي- سياسي بر سر ارزش آموزش عبور مي كند. " جان هاوارد" اوايل امسال با اعلام اين كه مدارس ملي از لحاظ سياسي مناسب  هستند و از لحاظ ارزش هيچ جهتي ندارند، يك بحران سياسي به وجود آورد.

" كم" با اين امر موافق است كه نياز مبرمي براي تاكيد بر ارزش ها در آموزش وجود دارد و دولت از ابتدا آن را نادرست پايه ريزي كرده است.وي مي گويد: " يكي از اشتباهاي ما در تدريس ارزش ها اين است كه براي بزرگسالان ارزش ها به مثابه نوعي قانون هستند و  آنها اين قوانين را به كودكان تلقين مي كنند. در آموزش فلسفه، كاري كه كودكان انجام مي دهند اين است كه براي يادگيري خود ارزش قائل شوند، به ايده و عقايد خود ارزش گذارند و ياد مي گيرند كه براي يكديگر به عنوان اعضاء يك جامعه ارزش قائل شوند. كودكان دائماً درباره منصف بودن، حق بودن و خوب بودن مسائل سوال مي كنند. آنها فعالانه به نوعي درگير فرآيند هاي اخلاق هستند و رفته رفته اين ابزارها براي تفكر بيشتر و بهتر، به آنها شناسانده مي شود.

دپارتمان هاي آموزشي در سراسر استراليا از برنامه هاي فلسفه پشتيباني مي كنند و با نتايج آكادميك مدارس به اعتبار اين روش ها افزوده مي شود. نمونه اين امر مدرسه " بومودا استيت" در حواشي بندر" بريزبين" است. مدرسه برمودا از سطح ميانگين مدارس استراليا پايين تر بود، اما پس از ورود برنامه هاي آموزش فلسفه به اين مدرسه، نمرات ديگر دروس هم افزايش پيدا كرد.
از ديگر مدارسي كه از اين برنامه استفاده كرده مي توان به " پرس ويزلي كالج" اشاره كرد كه " استفان ميلت" رئيس دپارتمان فلسفه اين مدرسه مي گويد، نتايج اين برنامه شگفت آور است.

" ميلت" مي گويد: استفاده از اين برنامه يك نوع تحول و نتايج آن چشم گير بود. وي هم اكنون مشغول نوشتن يك برنامه تحصيلي تازه فلسفه است كه موضوعات انتخابي را در اختيار دانش آموزان سال آخر قرار مي گيرد كه هنوز آزمون ورودي سوم را پشت سر نگذاشته اند.

"ميلت" به دانش آموزان ابتدائي تا دانش آموزان سال آخر فلسفه درس مي دهد. وي مي گويد : " دانش آموزان به مثابه گل هستند. برخي از آنها زمان زيادي براي شكوفايي نياز دارند و هنگامي كه شكوفا مي شوند، متوجه مي شويد كه آنها اين مدت مديدي را به تفكر سپري كرده اند. همواره ازدرك ژرفي كه كودكان دارند شگفت زده مي شوم. هنگامي كه آنها متوجه مي شوند ايده هايشان افكار غني است، اعتماد به نفس بيشتر پيدا مي كنند".

او افزود:  دانايي و خردي كه كودكان در تعامل در كلاس درس از خود نشان داده اند آنقدر ژرف بود كه هيچ گاه آنها را نمي توانم فراموش كنم. ما بحثي در باره اين موضوع  داشتيم كه پس از مرگ چه اتفاقي مي افتد.  يكي از پسرها گفت :" زماني كه مي ميريم روح بدنمان را ترك مي كند". ديگري گفت : " اين طور نيست هنگام مرگ " نفس" ما از بين مي رود ".  به آنها گفتم : " آيا شما درباره يك چيز صحبت مي كنيد؟ " اولي گفت : "خير چون روح  چيزي است كه همه ما از آن برخور دار هستيم، انرژي است كه شما را زنده نگاه مي دارد. اما " نفس"  چيزي است كه از من ، من مي سازد و وجود من را تشكيل مي دهد".

"ميلت" مي گويد: " برنامه فلسفه به تحكيم برخي الگوها در مدارس كمك كرده است. كودكان با وجود چنين برنامه هايي ياد گرفته اند كه مي توانند با ايده هاي فردي مخالف باشند بدون اين كه نسبت به وي احساس انزجار داشته باشند و اين امر باعث شده تا نزاع هايي كه در زمين بازي به جود مي آمد متوقف شود.

فلسفه "كم" براي برنامه هاي مدارس به 5 زبان ترجمه شده. او در ماه آگوست به سنگاپور سفر خواهد كرد تا روش خود را به معلمان آنجا معرفي كند.

گفتني است كه يكي از كتابهاي فيليپ كم به نام " كندوكاوهاي فلسفي كودكان و نوجوانان " كه راهنماي كتاب داستاني به همين نام است توسط احسانه باقري ترجمه و انتشارات امير كبير آن را منتشر كرده است .