جلوه هايي از فرهنگ ، هنر و تمدن ايراني در موزه متروپليتن

سيزدهم آوريل 1870 (بهار 1249 ش ) موزه هنري متروپليتن به طور رسمي افتتاح شد .
هدف از احداث آن ، جمع آوري و نمايش آثار بزرگ  و برجسته متعلق به كشورها و دروه هاي مختلف تاريخي اعلام شده است ،.
آثار قرار گرفته در اين موزه از ترتيب و نظمي منطقي برخوردار بوده و بيانگر روند تاريخي هنر در گستره گيتي است .
نخستين محل موزه ، ساختماني در منطقه جنوب نيويورك در خيابان پنجم بود . سپس به محلي در خيابان چهاردهم انتقال يافت و در نهايت ، در ماه مارس 1880 ميلادي ( اوايل 1259 ش ) به محل فعلي در كنار پارك مركزي شهر نيويورك منتقل شد .
ساختمان فعلي موزه كه خود اثري هنري محسوب مي شود در طول سالهاي گذشته 9 بار دستخوش تغيير و تحول شده است كه آخرين آنها مربوط به سال 1991 ميلادي (1370 ش) است .
دويست و بيست هزار متر مربع فضاي اين گنجينه عظيم هنري ، در برگيرنده انبوهي از مجموعه هاي گوناگون مواريث بشري است . هر يك از هجده مجموعه و بخش هاي مختلف موزه در حكم موزه اي مستقل است كه مشاهده  و درك هر يك از آنها مستلزم صرف ساعت ها وقت است .
از ميان بيش از سه ميليون اثر هنري گرانبها كه در انبارهاي موزه نگهداري مي شوند فقط چندين هزار نمونه امكان نمايش يافته اند و اين يعني گزينش يك اثر از ميان هزاران كار ارزشمند ، كه اين انتخاب ها يكي از اصلي ترين و مهم ترين كارهاي مسئولان موزه است .
موزه متروپليتن از نظر حجم و ميزان آثار نيز به طور مرتب در حال رشد و توسعه است ، براي نمونه تنها در سال 1375 بيش از 670 اثر هنري به موزه هديه و يا خريداري شده كه از ميان آنها هفت اثر مربوط به ايران بود .
قديمي ترين آنها ظرفي مفرغي است از لرستان و مربوط به قرن نهم يا هشتم پيش از ميلاد و جديد ترين آنها جامي لعابي است از قرن پنجم يا ششم هجري قمري .

آب پاش متعلق به دوران سلجوقي

نمونه هاي برگزيده از بين بيش از سه ميليون اثر هنري كوچك و بزرگ در هجده بخش موزه در معرض ديد عموم قرارگرفته است .
اين بخش ها عبارت هستند از خاور نزديك باستان ، سلاح ها و ادوات نظامي ، هنر آفريقا ، اقيانوسيه و آمريكا ، هنر آسيا ، مؤسسه لباس هاي سنتي و محلي ، طراحي ها  و آثار چاپي ، هنر مصر ، نقاشي هاي اروپايي ، هنرهاي تزئيني و مجسمه سازي اروپا ، هنر روم و يونان ، هنر اسلامي ، مجموعه رابرت ليمن ، هنر قرون وسطي ، هنر قرن بيستم ، زاويه نگرش آمريكايي .
آثار هنري مربوط به ايران در دو بخش هنر خاور نزديك باستان و هنر اسلامي عرضه شده اند .
بخش هنر خاور نزديك باستان در سال 1335 به ساير قسمت هاي موزه اضافه شده است . آثار موجود در اين بخش متعلق به دوره اي هفت هزار ساله هستند ، يعني از حدوده زاره ششم پيش از ميلاد مسيح ( 8000 سال قبل ) تا زمان استيلاي اعراب در سال 626 ميلادي ( قرن اول هجري قمري ) ، اين آثار در ايران ، سوريه ، آناتولي، ميان رودان و ديگر سرزمين هاي اين ناحيه خلق شده اند كه دامنه آن از قفقاز در شمال تا خليج عدن در جنوب و از غربي ترين مرزهاي تركيه تا مركز پاكستان گسترده است .

عود سوز - دوره سلجوقي در موزه متروپليتن

مجموعه آثار هنري خاور نزديك باستان ، همچون ساير مجموعه هاي موزه از طريق هديه ، خريد و نيز مشاركت موزه متروپليتن در حفاري ها جمع آوري شده اند .
از جمله آثار برجسته و چشمگير ايراني موجود در موزه متروپليتن مي توان به مجسمه هاي سنگي سومريان ، كارهاي فلزي و عاج هاي آناتولي ، مفرغ ها ، آثار نفره اي و طلايي مربوط به دوره هاي ساسانيان و هخامنشيان اشاره كرد.
يكي از مجموعه هاي اين بخش كنده كاري هاي سنگي و مجسمه هاي آشوريان است كه از قصر آشور بانيپال دوم در نمرود ( شمال عراق ) به دست آمده اند .
از تعداد آثار هنري ايران در اين بخش اطلاع دقيقي در دست نيست اما سهم بزرگي از اين مجموعه گرانقدر به ايران ، تمدن و فرهنگ باشكوه آن اختصاص دارد .
خمره سفالين متعلق به سه هزار و پانصد سال پيش از ميلاد مسيح ( 5500 سال قبل ) يكي از نمونه هاي چشمگير هنر ايرانيان باستان است كه در موزه خودنمايي مي كند .
مجسمه نقره اي گاو نر مربوط به دو هزار و نهصد سال پيش از ميلاد ( 4900  سال قبل )
صورتك ساخته شده از مس آرسنيك ، متعلق به دو هزار سال پيش از ميلاد ( 4000 سال قبل )
جام طلايي مزين به چهار غزال مربوط به يك هزار سال پيش از ميلاد ( 3000 سال پيش )
زيتون طلايي دوره هخامنشيان

مجسمه نقره اي سر شاپور ساساني

شمشير طلايي متعلق به قرن ششم و هفتم ميلادي
مشربه نقره اي و كنده كاري شده دوره ساسانيان و ....
تنها نمونه هايي از آثار چشم نواز و استثنايي تمدن ايران است . 

پلاك تاريخي مربوط به دوره صفويه در متروپليتن

آثار نياكان هنرمند و با فرهنگ ايران زمين به بخش هنر اسلامي موزه متروپليتن نيز رونق خاصي داده است ، گنجينه بازمانده از ادوارد سي مور ، اولين مجموعه عمده و اصلي از آثار اسلامي بود كه به موزه متروپليتن رسيد و افتتاح بخش مستقل هنر اسلامي را در سال 1370 بدنبال داشت .
در اين قسمت مي توان نمونه هاي زيبا و ظريفي از كارهاي  ارزنده  چيره دستان  و هنرمندان مسلمان از قرن اول تا سيزدهم هجري را ديد. قسمت مهمي از آثار موجود در اين بخش از حفاري هاي انجام شده در نيشابور ، طي سالهاي 1314 تا 1318 به دست آمده كه موزه متروپليتن باني اصلي آن بوده است .
اغراق نيست  اگر گفته شود گسترده ترين نمايشگاه آثار هنري جهان اسلام در موزه متروپليتن در پيش چشم جهانيان گشوده شده است و شايد يكي از دلايل آن همان حفاري هاي نيشابور باشد كه مجموعه اي ارزشمند و استثنائي را در اختيار موزه قرار داد.

نمونه اي از مينياتورهاي ايراني موجود در متروپليتن

سفالين ها ، كاشي ها ، مينياتورها ، خطاطي ها و جام هاي شيشه اي ، فرش هاي بافته شده در تبريز و كاشان ، در  جاي جاي  موزه جلوه گري مي كنند .

اثري كه ايوان سبزپوشان نام گذاري شده است ، به قرن جهارم هجري تعلق دارد و از نيشابور به دست آمده و همچنين محراب مسجد امام اصفهان كه در سال 733 قمري ساخته شده ، دو نمونه گران بها از اين آثار هستند .

نمونه اي از محراب مسجد امام اصفهان

بهترين شواهد مربوط به استفاده از خطاطي بر روي سفال را مي توان در ميان نمونه هاي يافت شده در نيشابور و سمرقند يافت كه در گوشه و كنار موزه قابل رويت هستند .
نقاشي بر روي لعاب از جمله كارهاي هنري ظريف و خيره كننده است كه صنعت خاص نيشابوريان براي منقوش كردن ظروف سفالي بود گسترگي و حجم آثار و وسايل به دست آمده از موزه متروپليتن به اندازه اي است كه مسئولان موزه را به اختصاص قسمتي ويژه به نام گالري نيشابور در بخش هنر اسلامي موزه واداشته است .

* اقتباس از نشريه  " موزه ها "  ، متعلق به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري