با روی کار آمدن "دیمیتری مدودف" در روسیه این کشور شاهد تغییراتی اساسی در سیاستهای داخلی و خارجی بوده است. این تحولات در حالی صورت می گیرد که تحلیلگران انتخاب مدودف به ریاست جمهوری را اقدامی نمایشی دانسته و نقش وی را در سیاستهای کلی این کشور بی تاثیر می دانستند، با این حال تغییرات اساسی در رویکردهای داخلی و خارجی این کشور در دو سال اخیر نشان داد که این نگرش اشتباه بوده است.
مسکو در سالی که گذشت ضمن ادامه مسیر مورد نظر رهبران خود در تبدیل شدن به بازیگری اصلی در صحنه سیاست جهان، راهبردی را در پیش گرفت که هدف اصلی آن قبل از هر چیز تامین منافع ملی بود.
ادامه نمایش قدرت مسکو در قفقاز
مقامهای روسیه در سال 2009 میلادی ضمن دفاع از اقدام نظامی خود در سال پیش از آن که به جنگی تمام عیار بین مسکو و تفلیس بر سر استقلال اوستیای جنوبی منجر شده بود، کوشیدند قدرت خود را هر چه بیشتر به رخ مدعیان منطقه ای و رقیبان غربی بکشند.
در اوایل تابستان امسال رزمایش نظامی روسیه با هدف مقابله با درگیریهای احتمالی در قفقاز و با حضور هزاران نظامی و ادوات جنگی در این منطقه آغاز شد. این رزمایش با حضور بیش از 8 هزار و 500 نظامی و به کارگیری 200 تانک زرهی ارتش این کشور آغاز شد.
اگر چه به گفته مقامهای ارتش روسیه هدف از برگزاری این رزمایش نظامی، نمایش قدرت مقابله و سرعت استقرار نیروهای نظامی روسیه در صورت بروز هر گونه درگیری در منطقه بود، اما مقامهای گرجستان با ابراز نگرانی از برگزاری چنین رزمایشی در مرزهای خود، هدف از این اقدام را آماده سازی نیروهای روسی برای جنگ جدیدی در این منطقه دانستند.
با فرا رسیدن سالروز پایان جنگ گرجستان و در حالی که مناقشات بین مسکو و تفلیس بر سر مناطق خودمختار آبخازیا و اوستیای جنوبی شدت گرفته بود، "ولادمیر پوتین" به آبخازیا رفت.این نخستین دیدار نخست وزیر روسیه از منطقه آبخازیا پس از اعلام استقلال آن در آگوست سال 2008 بود و محور گفتگوهای وی در دیدار با مقامهای این منطقه، مسائل اقتصادی و همکاریهای دو جانبه در زمینه های مختلف عنوان شد.
پوتین پیش از این سفر گفته بود روسیه در راستای حمایت از منطقه استقلال یافته آبخازیا، مبلغ دو میلیارد و 500 میلیون دلار را برای جبران کسری بودجه این منطقه در سال 2010 اختصاص داده و برای توسعه پایگاه نظامی خود در آن نیز بیش از 15 میلیارد روبل هزینه می کند.
در همین حال همزمان با سالگرد برقراری آتش بس در مرزهای گرجستان، "دیمیتری مدودف" و "باراک اوباما" رئیسان جمهوری روسیه و آمریکا در گفتگوی کوتاه تلفنی درباره ضرورت برقراری آرامش در منطقه قفقاز سخن گفتند. بنا بر اعلام کاخ سفید، اوباما در این گفتگو از حضور نیروهای حافظ صلح بین المللی به عنوان عاملی برای ممانعت از هر گونه درگیری نظامی در این منطقه یاد کرد.
یک ماه بعد "جو بایدن" معاون اول رئیس جمهوری آمریکا در دیدارش با مقامات گرجستان از رویکرد روسیه در مورد مناطق جدایی طلب این کشور انتقاد کرد. وی با این حال رهبران گرجستان را از به کار گیری گزینه نظامی برای ادامه سلطه خود بر این مناطق بازداشته و آن را عامل بی ثباتی در منطقه دانست و همچنین از "میخائیل ساکاشویلی" رئیس جمهور گرجستان خواست تلاش بیشتری برای تعمیق مفاهیم دموکراسی در این کشور به کار گیرد.
روسیه برنده اصلی پروژه ناتمام نوبوکو
مسئله گاز و انرژی از مسائل مهم و مطرح در تحولات سیاسی منطقه روسیه و آسیای میانه بشمار می رود. اگر چه آمریکا و غرب بر آن بودند تا با انتقال گاز آسیای میانه به اروپا بزرگترین کارت چانه زنی روسیه را در تعامل با غرب از دست این کشور خارج کنند، اما روسیه با حفظ نقش خود در خط انتقال گاز این منطقه به اروپا موسوم به "نوبوکو" ابتکار عمل را از غرب گرفت.
در پی بروز بحران گازی سال گذشته در اروپا، مقامات بلند پایه اتحادیه اروپا نشستی را با مقامات کشورهای آسیای میانه برگزار کردند تا طرح نوبوکو را به واقعیت نزدیک کنند. خط لوله 3300 کیلومتری نوبوکو قرار است گاز میدان های گازی آسیای مرکزی را به اروپا انتقال دهد. این خط لوله که مورد حمایت اروپا و آمریکا است انتظار می رود در 2013 تکمیل شود.
با این حال موانع بزرگی بر سر راه عملی شدن چنین پروژهای وجود دارد. دو کشور آذربایجان و ترکمنستان در دریای خزر تامین کنندگان بالقوه گاز نابوکو هستند اما با توجه به این که مذاکرات در خصوص این پروژه دچار آشفتگی شده دو کشور اعتقاد خود نسبت به عملی شدن این پروژه در آینده نزدیک را از دست داده اند. آنها در پی ناامیدی از نوبوکو در حال تغییر جهت منابع خود به سمت ایران، روسیه و چین هستند.
نتیجه این امر آن است که ترکمنستان و آذربایجان با فروش منابع گازی خود تا مدت ها که دوباره ظرفیت تولید خود را افزایش دهند نیازی به مشارکت در نوبوکو نمی بینند. ترکمنستان قراردادی را با ایران امضاء کرده که بر اساس آن صادرات گاز خود به ایران را از 8 میلیارد مترمکعب در سال تدریجا به 20 میلیارد مترمکعب در سال افزایش می دهد. این کشور همچنین خط لوله ای را برای صادرات گاز به چین افتتاح کرده و صادرات گاز به روسیه نیز که از سال 2007 قطع شده قرار است به زودی و البته در حجم کمتر از سر گرفته شود.
جمهوری آذربایجان نیز قراردادی را برای صادرات پنج میلیون فوت مکعب در روز گاز به ایران منعقد کرده و همچنین قرار است به روسیه گاز صادر کند. به این ترتیب به نظر می رسد کشورهای اروپایی باید به دنبال منابع دیگری برای نابوکو بگردند که به غیر از ایران، عراق و مصر در این زمینه مطرح هستند. در حال حاضر خروج آذربایجان از این پروژه و همچنین درخواست ترکیه برای تملک 15 درصد از گاز این پروژه به سبب ترانزیت آن دو چالش عمده آن در کنار دیگر مسائل سیاسی است.
نقش روسیه در موضوع هسته ای ایران
مسکو بعنوان یکی از طرفهای همکاری کننده با ایران در پروژه هسته ای این کشور موضعی متفاوت داشته و بارها با تلاشهای غرب بویژه آمریکا برای متوقف کردن این برنامه مخالفت کرده است. هر چند در ماههای اخیر و با توجه به توافقهایی که بین روسیه و آمریکا در زمینه نظامی بدست آمده، نقش روسیه تا حدی مبهم شده است، اما روسیه همچنان با تاکید بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران، در برابر ادعاهای غرب ایستاده و بویژه در نیمه دوم سال 2009 میلادی مقامهای روسی بصورت واضحتر از حق دستیابی ایران به تکنولوژی هسته ای دفاع کرده اند.
در این رابطه وزارت خارجه روسیه در آذرماه با صدرو بیانیه ای ادعای آمریکا مبنی بر کمک دانشمندان روسی به آنچه آن را واشنگتن توسعه برنامه نظامی هسته ای ایران خوانده، تکذیب کرد.
همچنین نخست وزیر روسیه در واکنش به اتهامات واهی مکرر غرب علیه جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تلاش برای ساخت سلاح هسته ای اعلام کرد هیچ مدرکی در این زمینه برای اثبات اتهامات مذکور وجود ندارد. اخیرا نیز "نیکلای پتروشف" دبیر شورای امنیت روسیه در پایان مذاکرات خود با مقامات رژیم صیونیستی در سرزمین های اشغالی گفت: روسیه مخالف دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای است اما این کشور حق استفاده از انرژی هسته ای برای مقاصد صلح آمیز را دارد.
توافق با آمریکا بر سر تمدید پیمان استارت 1
آمریکا در ژانویه سال 2007 به دو کشور لهستان و جمهوری چک که پیشتر از اقمار شوروی بودند و در حال حاضر از اعضای اتحادیه اروپا و ناتو هستند، پیشنهاد داد تا یک سامانه دفاع ضد موشکی شامل 10 موشک رهگیر در لهستان و یک سیستم راداری را در خاک چک مستقر کند.ایالات متحده توجیه خود را از این اقدام به زعم خود مقابله با تهدیدهای موشکی کشورهایی مانند ایران و کره شمالی اعلام کرد، اما روسیه به عنوان مخالف اصلی استقرار چنین سامانه ای بر این باور بود که تهران و پیونگ یانگ فاقد چنان توان موشکی هستند که بتوانند منافع واشنگتن را مورد هدف قراردهند، بنابراین به باور کرملین هدف استقرار چنین سامانه ای ازسوی آمریکا دراروپای شرقی، کنترل سیستم های موشکی روسیه بود.
این تنش ها گرچه تا پایان دوره جرج بوش ادامه داشت، اما پس از به قدرت رسیدن باراک اوباما و سیاست تنش زدایی او با روسیه، وی اعلام کرد که آمریکا از ادامه برنامه خود برای استقرار این سامانه در جمهوری چک و لهستان منصرف شده است. برخی از تحلیلگران این اقدام واشنگتن را ناشی از توافقات پنهانی مقامهای کاخ سفید و کرملین برای اعمال فشار بیشتر بر ایران ارزیابی می کنند. در هر حال انصراف آمریکا از ایجاد پایگاه دفاع موشکی که از نگرانیهای اصلی روسیه بود، یک پیروزی بزرگ برای این کشور محسوب می شود.
از سوی دیگر مقامهای این دو کشور در طول دیدارها و گفتگوهای خود در سال 2009 در مورد تمدید معاهده منع گسترش سلاحهای استراتژیک موسوم به استارت 1 به توافق رسیدند. مدودف و اوباما در دیدار ماه آوریل خود بر لزوم یافتن جایگزین مناسب برای معاهده استارت 1 که در پنجم دسامبر امسال به پایان رسید، تاکید کردند. پیمان استارت 1 بین اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و آمریکا درباره کاهش و محدود سازی سلاح تهاجمی استراتژیک در سال 1991 امضا شده بود که اعتبار آن 5 دسامبر 2009 پایان می یافت.
در نهایت رئیسان جمهور آمریکا و روسیه بر نهایی شدن توافق جایگزین موافقتنامه کنترل تسلیحات تاکید کردند. یک ماه پیش "باراک اوباما" و "دیمیتری مدودف" در یک تماس تلفنی این مسئله را به همراه برنامه های آمریکا در افغانستان مورد بحث و بررسی قرار داده و ابراز امیدواری کردند که توافقنامه مذکور در نخستین ماه از سال جدید میلادی به امضای طرفین برسد.
نظر شما