تغییر شرایط مسکو برای امضای استارت جدید/ آمریکا درپی حفظ برتری خود است

"محسن فغانی" کارشناس مسائل روسیه در نشست "شرایط و موانع امضای پیمان جایگزین استارت 1" در خبرگزاری مهر با اشاره به ابراز تمایل واشنگتن و مسکو برای تمدید پیمان کاهش تسلیحات راهبردی موسوم به استارت 1، گفت: مقامهای دو کشور در سال گذشته ابراز تمایل کردند که پیمانی را جایگزین استارت 1 کنند و در این راستا نیز 16 دور مذاکره انجام دادند اما این مذاکرات به نتیجه مطلوب نرسید و 4 دسامبر 2009 یک روز پیش از پایان اعتبار پیمان پیشین دو طرف توافق کردند که استارت 1 تا امضای توافقنامه جدید همچنان به قوت خود باقی باشد.

این کارشناس مسائل روسیه در ادامه با بیان اینکه سفر قریب الوقوع "نیکلاس برنز" معاون وزیر خارجه آمریکا به مسکو با هدف آغاز دور جدید مذاکرات جهت یافتن جایگزین پیمان استارت 1 انجام می گیرد، تاکید کرد: اینکه آیا پیمان جدید امضا خواهد شد یا نه سوالی است که نمی توان تنها با یک کلمه پاسخ آن را داد، زیرا همانطور که برای امضای این پیمان موانعی وجود دارد، می توان دلایلی را نیز مبنی بر لزوم این کار و سوق دادن دو کشور به امضای آن بیان کرد.

موانع و بایسته های امضای پیمان جایگزین استارت

به گفته وی از جمله موانع امضای پیمان جایگزین استارت مسائل راهبردی بین روسیه و آمریکا است. روسیه پیمان کاهش تسلیحات تهاجمی را با استقرار سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا مرتبط می کند در حالی که به اعتقاد آمریکا این دو موضوع از هم جدا است. با این وجود مقامهای روسیه بارها اعلام کرده اند که از دید آنها این دو مسئله از هم جدا نبوده و باهم در ارتباط است. از جمله اینکه نخست وزیر و رئیس جمهور روسیه در اظهارات متعددی خاطرنشان کرده اند که آمریکا نمی تواند برای خود سپر امنیتی ایجاد کند و از سوی دیگر دم از امضای پیمان کاهش تسلیحات تهاجمی بزند.

دلیل روسها این است که آمریکا با ایجاد سپر موشکی احساس قدرت و امنیت کرده و از این رو به خود اجازه می دهد که به کشورهای دیگر حمله کند، از همین رو خواسته آنها حل مسئله سپر موشکی و تجدید نظر در آن پیش از امضای هرگونه توافق مشترکی با آمریکاییها است. در این بین آمریکاییها برای مدتی برنامه سپر موشکی خود را به تعویق انداختند، یعنی این برنامه را حذف نکردند بلکه فعلا برای مدتی در مورد آن دست نگه داشتند و از سوی دیگر نوع دیگری از این سپر که ابتدا قرار بود در شرق اروپا مستقر شود، بر روی ناوهای این کشور در دریاهای اطراف اروپا شکل گرفت.

به اعتقاد این کارشناس اگر چه آمریکا اعلام کرده است که از ایجاد سپر موشکی در اروپا منصرف شده، اما این کشور کارهای مقدماتی و مطالعاتی را برای مواقع لزوم مثلا در صورت ناموفق بودن مذاکرات مسکو و واشنگتن، انجام خواهد داد. این کار برای آن انجام می گیرد که اگر تلاشهای دو کشور برای امضای پیمان جایگزین استارت 1 به نتیجه نرسید، آمریکاییها برنامه پیشین خود را با شتاب بیشتری از سربگیرند. این موضوع موجب بدگمانی روسها به آمریکا در مورد انصراف کامل این کشور از ایجاد سپر موشکی در اروپا شده و آنها به اظهارات مقامهای آمریکایی در مورد کنار گذاشتن این مسئله از برنامه هایشان اطمینان ندارند.

از سوی دیگر اختلاف نظرهایی بین دو کشور در مورد مفاد پیمان جدید و زمینه های شمول آن وجود دارد. روسیه برای امضای این پیمان شرایط تازه ای دارد، از جمله اینکه علاوه بر کاهش تعداد موشکها، باید استفاده از این موشکها و نیز کاربرد بمب افکنهای استراتژیک محدود شود، از استقرار تسلیحات در فضا جلوگیری شود و در نهایت تضمینی برای عدم بازگشت آمریکا به توان هسته ای بالقوه داده شود.

مسئله دیگر این است که آمریکا کنترل تسلیحات را موضوعی تهاجمی و سامانه سپر موشکی را موضوعی تدافعی می داند در حالیکه روسها برخلاف آنها فکر می کنند. در عین حال از آنجا که گمان می رود آمریکا و روسیه در مورد اعلام میزان و تعداد تسلیحات به یکدیگر صداقت ندارند، تردیدهایی در مورد آمار دقیق تسلیحات هر دو کشور وجود دارد که این خود موجب افزایش بی اعتمادی بین آنها می شود. بحث بعدی که دلیل اصلی به تعویق افتادن امضای توافقنامه جدید ارزیابی شده اختلاف دیدگاه دو کشور در مورد کیفیت بازرسیها و کنترل و نظارت بر تسلیحات است.

فغانی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: روسیه از نظر تعداد کلاهکهای هسته ای بر آمریکا برتری دارد و این در حالی است که آمریکا نیز در مورد سلاحهای متعارف بر این کشور برتری دارد. مسئله اختلاف برانگیز در این میان تاکید آمریکا بر کاهش سلاحهای راهبردی بدون اشاره به کاهش سلاحهای متعارف است. به همین دلیل روسها مدعی اند که اگر توافق با همین شرایط صورت گیرد، آمریکا پس از مدتی بدلیل قویتر بودن از نظر سلاحهای متعارف، برتری یافته و روسیه تضعیف می شود.

آمریکا در مورد نوع کاهش کلاهکها نیز با روسیه اختلاف دارد به این معنا که  تاکید این کشور بر کاهش کلاهکهای مستقر شده است و در مورد کلاهکهای ذخیره شده اظهار نظری نمی کند، در مقابل روسیه معتقد است که هم کلاهکهای مستقر و آماده شلیک و هم کلاهکهای غیرمستقر باید مورد بررسی قرار گرفته و در مورد کاهش تعداد آنها تصمیم گیری شود.

گسترش ناتو به شرق موضوع مهم مورد توجه روسیه است. این کشور نمی تواند در حالی پیمان کاهش تسلیحات راهبردی را امضا کند که همچنان از پیوستن کشورهای تحت نفوذ خود به ناتو نگران است. مقامهای این کشور با این استدلال که پس از انحلال پیمان نظامی ورشو دیگر دلیلی برای ادامه کار ناتو وجود ندارد، گسترش این پیمان نظامی غرب را چالشی بزرگ برای خود دانسته و با آن مقابله می کند. از نظر روسها بقای پیمان ناتو و گسترش آن مغایر با منافع آنها بوده و از نفوذ روسها در سیستم امنیتی اروپا که از مسائل مورد علاقه آنها است، جلوگیری می کند.

روسیه از نظر  تعداد کلاهکهای هسته ای بر آمریکا برتری دارد و این در حالی است که آمریکا نیز در مورد سلاحهای متعارف بر این کشور برتری دارد. مسئله اختلاف برانگیز در این میان تاکید آمریکا بر کاهش سلاحهای راهبردی بدون اشاره به کاهش سلاحهای متعارف است به همین دلیل روسها بر این باورند که اگر توافق با همین شرایط صورت گیرد، آمریکا پس از مدتی بدلیل قویتر بودن از نظر سلاحهای متعارف، برتری یافته و روسیه تضعیف می شود.

فغانی کارشناس روسیه

این در حالی است که آمریکا علاوه بر ممانعت از ورود روسیه به سیستم امنیت اروپا، در تلاش برای ورود و تقویت حضور خود در زمینه امنیتی در حوزه پیرامونی این کشور است که این خود موجب نگرانی روسها و تردید آنها در امضای توافقنامه جدید با واشنگتن شده است. از دیگر موضوعات مورد اختلاف بین دو کشور که می توان از آنها بعنوان موانع امضای پیمان جدید نام برد می توان به بحث هژمونی انرژتیک روسیه در اروپا و جهان و نیز اختلافهای مسکو و واشنگتن در مورد پرونده هسته ای ایران و مخالفتهای جمهوریخواهان با امضای توافقنامه جدید با مسکو پس از تعلیق برنامه سپر دفاع موشکی در اروپا، اشاره کرد.

روسیه هدف اصلی سپر دفاع موشکی است

فغانی در تشریح علل مخالفتهای داخلی در آمریکا با کنار گذاشتن طرح سپر دفاع موشکی توسط دولت "باراک اوباما"، گفت: وجود چنین سپری موجب افزایش توانمندی آمریکا برای جلوگیری و پاسخگویی به تهدیدات از جانب رقبا می شود. به اعتقاد وی بر خلاف ادعاهای دولت آمریکا در مورد تهدید از سوی ایران، سپر دفاع موشکی در اصل اقدامی بازدارنده در برابر تهدیدات احتمالی از سوی روسیه است. با این حال این مطلب به راحتی توسط آمریکا قابل بیان نیست زیرا اعتراف به این مسئله موجب گسترش اختلاف بین دو کشور می شود.

اگر چه امکان اینکه سپر موشکی آمریکا نیم نگاهی هم به ایران داشته باشد، وجود دارد اما توانمندیها و سوابق ایران نشان می دهد که این کشور هرگز تهدیدی برای اروپا نبوده است. به این دلیل می توان این مسئله را بهانه ای دانست که آمریکا برای متقاعد کردن روسها و نیز کشورهای اروپایی به آن متوسل شده است.

زیرا در غیراینصورت واشنگتن خود را مستقیما در تقابل با مسکو قرار داده و از دیگر سو کشورهای اروپایی که روابط خوبی با روسیه دارند، احساس خطر می کنند و هرگز نخواهند پذیرفت که وجه المصالحه و یا زمین بازی دو طرف قرار گیرند. به همین دلیل آمریکا برای ایجاد این سپر موشکی بهانه های دیگری تراشیده و با ادعای تهدید موشکی از سوی ایران، بدنبال ایجاد عاملی بازدارنده در برابر توان موشکی روسیه است.

تاثیر چالشهای جهانی بر توافق آتی آمریکا و روسیه 

دکتر "حسن لاسجردی" کارشناس مسائل خاورمیانه نیز در این نشست ضمن اشاره به وجود رقابت بین آمریکا و روسیه برای بدست گرفتن کنترل جهان، بحث استقرار سپر دفاع موشکی را تلاش آمریکاییها در این راستا ارزیابی کرده و گفت: با توجه به اینکه سیاست خارجی آمریکا بر مبنای قدرت و از حوزه استراتژی برتر شکل می گیرد، دولت جدید آمریکا نیز همچون اسلاف خویش بدنبال موضع برتر در روابط خود با قدرتهای رقیب است. تا جایی که حتی شعار "تغییر" نیز که از سوی "باراک اوباما" مطرح شده، اگر چه شامل رویکرد متفاوت در فضای کلان این کشور می شود، اما همچنان بدنبال حفظ این برتری در عرصه جهانی است و اساسا شاکله تصمیم گیری در این کشور اجازه چشم پوشی از این برتری را در حوزه رقابت با روسیه و یا هر عنصر رقیب در عرصه جهانی نمی دهد.

وی نکته دیگری که در تصمیم گیری آمریکاییها مهم است را تفکرات نوین در حاکمیت روسیه می داند، که بعنوان یک عامل ناشناخته و احیانا تهدید آمیز از سوی واشنگتن ارزیابی می شود. این رویکرد تردیدآمیز که نسبت به احیای هر یک از قدرتهای شرق شامل چین و روسیه وجود دارد از این رو است که آمریکاییها علاقه ای ندارند در موقعیتی قرار بگیرند که اگر این رقبا موفق به بازیابی قدرت گذشته خود شوند، آنها به یک اقدام محاسبه نشده دست زده باشند.

این مسئله موجب نگرانیهایی در بین سیاستمداران کاخ سفید شده و جلوگیری از قدرت یابی یک امپراطوری جدید بعنوان دغدغه اصلی آنها به شمار می رود. در عین حال تغییراتی که در سیاست خارجی آمریکا بوجود آمده از جمله رویکرد "هیلاری کلینتون" به شرق آسیا نشانگر عدم تمایل واشنگتن به از دست دادن برتری خود در برابر رقیب، از طریق امضای یک توافقنامه نظامی جدید است.

لاسجردی در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: بحث دیگری که وجود دارد موضوع آتلانتیک و فراآتلانتیک است که از گذشته روابط واشنگتن و مسکو را تحت تاثیر قرار داده، به این معنا که از نگاه آمریکاییها فرا آتلانتیک که مشخصا شامل اروپا می شود همواره بعنوان زیر مجموعه این کشور به حساب می آمده و از سوی دیگر نیز روسها چنین نگاهی را در مورد اروپا داشته اند، از این رو نفوذ در این منطقه بعنوان یکی از زمینه های رقابت بین دو کشور مطرح بوده و هست. به همین دلیل یکی از مسائلی که موجب تردید آمریکاییها در مورد انجام این توافق با روسها و یا تغییر در شرایط و اصل آن می شود، همین بحث فرا آتلانتیک است.

نکته بعدی که از منظر آمریکاییها مهم است تغییرات محتوایی سلاحها است. زیرا به نظر می رسد یکی از دغدغه های اصلی این کشور علاوه بر تعداد و اندازه و حجم سلاحهای مستقر و یا غیرمستقر، آماده شلیک و یا ذخیره و حتی سلاحهای قابل استفاده در پایین فضا و یا ماورای جو، قابلیت رقابتشان در حوزه فنآوری تکنیکی و نرم افزار است.

همانطور که در کتاب "استراتژی قرن بیست و یکم آمریکا" به آن اشاره شده، این کشور بدنبال این است که در قرن جدید با استفاده از کدام تاکتیک و فنآوری روز می تواند بر رقبای خود غلبه کند. این تغییرات تکنیکی نیز از جمله مسائل مورد توجه آمریکا در امضای پیمان نظامی جدید با روسیه است، زیرا این کشور همواره بدنبال برتری و یا عقب نماندن از رقیب در حوزه فنآوری و استفاده از سلاح است. اینها عناصری است که توجه به آنها می تواند ما را در بررسی آینده پیمان استارت 1 بین دو کشور یاری کند و اگر برآورد دقیقی از این عناصر صورت گیرد می تواند پاسخی برای نوع حضور، نگاه و فضای ذهنی این دو کشور جهت امضای پیمان جایگزین استارت 1 بدست دهد.