به گزارش خبرنگار مهر در قم، عصر قدرت‌نمایی ماشین و خستگی دنیای دیجیتال، احتیاج به اقتصادی دارد که با ماهیتی متفاوت، روح انسان‌ها را آرامش داده و عرصه رقابت اقتصادی را نیز مدیریت کند. این‌گونه است که نام «صنایع فرهنگی» در رده اول سیاستگذاری‌‌های اقتصادی کشورها قرار می‌گیرد.
| بسیاری از کشورهای در حال توسعه، پتانسیل بالایی در حوزه صنایع فرهنگی دارند، اما با وجود میراث فرهنگی غنی، منابع سرشار و استعدادها، اغلب بازیکنان حاشیه‌ای این عرصه هستند |
بی‌شک در جهان امروزی رمز ماندگاری و گسترش هر پیام فرهنگی در تبدیل شدن آن به یک محصول با تولید انبوه است. در این حالت، فرهنگ به صورت ملموسی وارد زندگی روزمره جمع کثیری از مردم شده و ضمن تلفیق با زندگی آنها، ماندگار می‌شود و این گونه است که امروزه این محصولات فرهنگی مرزهای زندگی روزمره را در‌هم نوردیده و در سطح وسیعی وارد زندگی مردم شده‌اند.
در این بین بسیاری از کشورهای در حال توسعه، پتانسیل بالایی در حوزه صنایع فرهنگی دارند، که با وجود میراث فرهنگی غنی‌شان و منابع سرشار استعدادها، اغلب بازیکنان حاشیه‌ای این عرصه هستند.
کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست و با وجود قدمت و پیشینه دیرینه فرهنگی، اکنون تهیدست و بی‌بضاعت در عرصه صنایع فرهنگی قرار گرفته است.
این آسیب جدی و نداشتن برنامه مدون برای توسعه و ساماندهی این صنعت در کشور، سازمان تبلیغات اسلامی قم را بر آن داشت تا با تدوین سند توسعه فرهنگی استان قم بتواند اولین گام را در این مسیر بردارد.
در این راستا خبرنگار مهر در قم، گفتگویی با حجت‌الاسلام عباس اسکندری، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی قم انجام داده است. وی در این گفتگو از تدوین سند توسعه صنایع فرهنگی در استان قم خبر داد که برای استان مذهبی قم با جایگاه ویژه اش در کشور بسیار حائز اهمیت است.
|
برای بیان صنایع فرهنگی باید از صنف فرهنگی شروع کرد اما به معنای بیکار نشستن سایر صنفها نیست و بعد تعامل همه صنفها می توانیم به صنایع خلاق فرهنگی برسیم |
مهر: صنایع فرهنگی از چه مراحلی تشکیل شده است؟
- اسکندری: صنعت فرهنگی در حقیقت تولید انبوه کالاهایی است که به نحوی با مسئله فرهنگ سر و کار دارند و اگر بخواهیم مراحل صنایع فرهنگی را بیان کنیم، باید از صنف فرهنگی شروع کنیم، به صنعت فرهنگی برسیم، مرحله بالاتر آن صنایع فرهنگی و نهایتا به صنایع خلاق برسیم.
کشور ما اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
- به نظر من در مرحله صنف یعنی ابتدایی‌ترین مرحله هستیم. یعنی ما فرهنگ غنی‌ای داریم، فعالیت‌های فرهنگی هم انجام می‌دهیم اما صنعتی که بتواند در سطح وسیع و انبوه فکر و فرهنگ و تولیدات و معارف علمی ما را منتشر کند، نداریم. و این برای یک کشوری که دست به انقلاب زده و رسالت انقلابش فرهنگی بوده ولی در ارتباط با ابزار و امکاناتی که بخواهد این فرهنگ را انتقال بدهد این قدر ضعیف باشد، قابل قبول نیست.
به نظر شما چرا با وجود ارزش استراتژیک صنایع فرهنگی در رشد فرهنگی، اقتصادی و... این صنعت تاکنون در جامعه ما جدی گرفته نشده است؟
- غفلتی بوده که صورت گرفته است یا شاید بتوان گفت غرور فرهنگی به ما دست داده است، ما را از توجه به صنایع فرهنگی بازداشته است اما باید توجه داشته باشیم که این موضوع، موضوع بسیار حیاتی و نیازش جدی است.
در حال حاضر با هجمه‌های سنگین کشورهای غربی مواجه هستیم، به نظر شما محتوای فرهنگی ما ضعیف است که این گونه مورد هجمه قرار گرفته، یا صنایع فرهنگی ما قدرت نفوذ در توده‌ها را ندارد؟
- در عرصه فرهنگ می‌توانیم ادعا کنیم که از کشورها جلوتر هستیم. فرهنگی به غنای فرهنگ تشیع که برگرفته شده از فرهنگ ناب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و قرآن کریم است در هیچ جای دنیا به اندازه ایران اسلامی یافت نمی‌شود. همه ما در عرصه جهانی ملاحظه کردیم که در طی 30 سال گذشته هر کجا که تقابل فرهنگی به وجود آمده، دست ایران و مردم انقلاب اسلامی برتر و بالاتر بوده و هیچ فرهنگی نتوانست خودش را به غنای فرهنگ ایرانی و اسلامی ما برساند.
|
در عرصه فرهنگ و غنای فرهنگی احساس فقر و ضعف نداریم اما در عرصه فرهنگی باید اعتراف کنیم که پیشرفت لازم را نکرده ایم و باید گفت اشکال در صنایع فرهنگی ماست نه در غنای فرهنگی |
از این رو ما در عرصه فرهنگ و غنای فرهنگی احساس فقر و ضعف نمی‌کنیم اما در عرصه صنایع فرهنگی باید متاسفانه اعتراف کنیم که پیشرفت لازم را نداریم و الان ما در برابر صنایع فرهنگی غرب با یک نابرابری جدی مواجه هستیم.
اگر ما امروز مورد هجمه فرهنگی قرار گرفته‌ایم، اشکال در غنای فرهنگی ما نیست بلکه در صنایع فرهنگی اشکال وجود دارد.
اگر در بحث صنایع فرهنگی گامهایی را برداریم نه تنها قادریم در مقابل هجمه فرهنگی دشمن مقاومت کنیم و بایستیم و کشورمان و نسل جوانمان را از هجمه فرهنگی دشمن مصون و محفوظ نگه داریم، بلکه قادر خواهیم بود با صنایع فرهنگی، فرهنگ غنی خودمان را به سراسر جهان منتقل کنیم.
در طول 30 سال گذشته وقتی نگاهی اجمالی به گذشته جهان میکنیم و ایران را در مقابل کشورهای غربی ارزیابی میکنیم، می‌بینیم ایران از لحاظ فرهنگی کم نداشته؛ حتی در عرصه سیاسی هم برتر و بالاتر از آنها بوده است. البته از نظر سرمایه آنها بالاتر از ما هستند اما از دیگر جهات ما چیزهایی داریم که آنها ندارند. ما مردمانی با ایمان داریم که حضور آنها بسیاری از کمبودهای ما را در عرصه پول و سیاست جبران کرده است. این تعارف و تملق نیست بلکه واقعیت است. دلیلش هم بقای ماست. کشورهای غربی تمام توانشان را به کار گرفتند که ما نباشیم ولی ما هستیم؛ چرا؟
چرا؟
- یعنی اینکه توفق داریم. اگر توفق نداشتیم حضور نمی‌داشتیم. به همین خاطر است که ما در نظام جمهوری اسلامی معتقدیم که تا زمانی که مردم را داشته باشیم هستیم؛ مردم را نداشته باشیم، نیستیم. مردم هم تا زمانی هستند که نسبت به دین ایمان داشته باشند و دست‌اندرکاران و مسئولان کشور دین مردم را حفظ کنند. اینها به هم تنیده و گره خورده است. اگر خدای نکرده حرکت‌هایی ایجاد شود که ایمان مردم را تضعیف کند ما مردم را نخواهیم داشت،
بنابراین ما در حوزه فرهنگ و غنای فرهنگی چیزی کمتر از آنها نداریم کما اینکه در عرصه‌های سیاسی و بین‌المللی هم همیشه اگر جلوتر نبودیم، عقب‌تر هم نبودیم. در یک بخش‌هایی عقب بودیم که حضور مردم آنها را جبران کرده است اما این دلیل بر این نمی‌شود که همیشه وضع به این صورت باشد. ما باید تلاش کنیم از فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود بهتر استفاده کنیم. به ویژه اکنون که مقام معظم رهبری فرمودند مسئله اول کشور ما مسئله فرهنگی است، ما نباید در مسائل فرهنگی کوتاه بیائیم، کم بگذاریم یا سستی کنیم.
|
در طول 30 سال گذشته در حوزه فرهنگی خیلی کم گذاشتیم و اکنون که در برابر ناتوی فرهنگی هستیم باید خودمان را مجهیز کنیم و به خصوص در توسعه صنعت فرهنگی مقاوم باشیم |
من معترفم که در طول 30 سال گذشته در حوزه فرهنگی خیلی کم گذاشتیم. بیش از این می‌بایست توجه می‌کردیم و الان هم که در برابر ناتوی فرهنگی هستیم باید خودمان را مجهز کنیم. هم در تولید علم و معرفت دینی و هم در جهت توسعه صنعت فرهنگی باید مقاوم باشیم.
به ناتوی فرهنگی اشاره کردید. آیا در سند توسعه صنایع فرهنگی به این مسئله و راهکارهای مقابله با آن پرداخته شد؟ اساساً به نظر شما ناتوی فرهنگی از چه صنایع فرهنگی برای مقابله با فرهنگ ما استفاده میکند؟
- اتفاقاً تعبیر مقام معظم رهبری از ناتوی فرهنگی تعبیر بسیار دقیق، حساب شده و هوشمندانه است و اگر این تعبیر رهبری را مقداری باز کنیم در دل این تعبیر، بحث صنعت فرهنگی هم وجود دارد. چون مقام معظم رهبری ناتوی فرهنگی را بعد از ماجرای ناتوی نظامی مطرح کردند. یک زمانی در منطقه خاورمیانه ناتوی نظامی بود که معادلات را تنظیم می‌کرد. در ناتوی نظامی یک وقت بحث نقشه جنگی است، یک وقت بحث ابزار جنگی. هر دو کارایی داشت و کار را جلو می‌برد. اینجا وقتی رهبری بحث ناتوی فرهنگی را بیان میکنند یک بحث، بحث محتوای فکری و فرهنگی است، که آنها می‌خواهند محتوای فرهنگی ابتذال و استعماری خودشان را ترویج دهند و یک بخش هم صنعت فرهنگی است. آنها از ابزار ماهواره، سینما و فیلم به بهترین شکل ممکن در مسیر اهدافشان استفاده میکنند.
شما در همین سالهای اخیر ملاحظه کردید تعبیر آقا از ناتوی فرهنگی بعد از ماجراهایی است که در غرب به وجود آمد. یعنی برای فرهنگ ملی و دین ما فیلم ساختند و این یک نگاه هوشمندانه‌ای است که از سوی مقام معظم رهبری به کار برده می‌شود و پیداست ایشان در یک قله‌ای نشستند که با جدیت فرهنگ جامعه را رصد میکنند؛ نه تنها فرهنگ ایران اسلامی ما را رصد میکنند بلکه پیداست ایشان بر قله‌ای نشسته‌اند که فرهنگ جهان را رصد میکنند.
در سالهای اخیر دیدیم که از کاریکاتور برای ضربه‌زدن به فرهنگ ما استفاده میکنند، خوب روزنامه یک صنعت فرهنگی است؛ یا فیلم ساخته می‌شود، فیلم و سینما یک صنعت فرهنگی است. اما محتوای آنها مقابله با فرهنگ ملی و اسلامی ماست. ما زمانی می‌توانیم با ناتوی فرهنگی مبارزه کنیم که این محتوای فکری و فرهنگی خودمان را با ابزار لازم یعنی صنایع فرهنگی که تولید میکنیم و در اختیار خواهیم داشت، هم با ناتوی فرهنگی دشمن مقابله کنیم و هم مفاهیم بلند دینی و معرفتی خودمان را به جهان انتقال بدهیم.
شاید هنوز اهمیت این سند آن گونه که باید برای مخاطبان مشخص نشده است، لطفا در قالب مثالهایی این بحث را بیشتر تشریح کنید؟
- بله. بهتر است مقداری بحث را بازتر کنم تا برای شما و مردم خوب ما روشن‌تر شود. ما بحث صنعت سینما را داریم. آیا در این
|
در بخش نشر در صنف نشر هستیم نه صنعت نشر/ از صنعت سینما و روزنامه برای انتقال ارزشهای دینی بهره کافی نگرفته ایم |
صنعت سینما توانسته است مفاهیم دینی و فرهنگی ما را به خوبی انتقال دهد و ما توانستیم این صنعت را در اختیار مفاهیم فرهنگی و معنوی خودمان قرار دهیم؟ آیا این صنعت می‌تواند همان چیزی باشد که ما می‌خواهیم، یا نه، ما می‌بایست صنعت دیگری را طراحی کنیم؟
در بخش‌های مختلف عرصه هنر، آیا راهی که تاکنون در حوزه هنر و فیلم طی شده، این همان چیزی است که می‌تواند اهداف ما را تامین کند و انتقال دهنده هنر متعهد به جامعه ما باشد؟ یا اینکه نه ما باید بنشینیم صنعت دیگری را برای اینکه این صنعت بتواند هنر متعهدانه ما را انتقال دهد طراحی کنیم؟ کما اینکه در حوزه موسیقی هم همین بحث را داریم. یا صنعت نشر؛ در حوزه انتشارات در چه مرحله‌ای قرار داریم؟ صنعت نشر چه اندازه توانسته است معارف دینی و مفاهیم فرهنگی ما را نشر داده باشد؟ ما الان در حد صنف نشر هستیم نه صنعت نشر.
صنعت یعنی تولید انبوه. باید ببینیم الان اگر سرانه تولید کتاب و نشریه را بخواهیم با کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان مقایسه کنیم ما در کجای جدول قرار داریم؟ الان جایگاه ما در حد صنف است، در حد تولید انبوه که بتوان به صنعت روی آن حساب کرد نیست. اینها مسائلی است که باید بررسی شود.
البته عقب‌ماندگی صنعت فرهنگی ما تنها تقصیر دست‌اندرکاران امور فرهنگی نیست. بلکه تمام بخش‌های اجرایی کشور در این قسمت باید وارد می‌شدند و کمک می‌کردند. الان هم اگر بخواهیم این سند را اجرایی و عملیاتی کنیم همه دستگاههای اجرایی کشور باید کمک کنند.
این سند بر چه اساس و معیاری تدوین شده است؟
- پروژه تدوین سند توسعه صنایع فرهنگی استان قم بر اساس سند چشم‌انداز توسعه 20 ساله کشور، سند چشم‌انداز قم، اساسنامه سازمان تبلیغات اسلامی و چشم‌انداز توسعه این سازمان تهیه و تدوین شده است.
سند توسعه صنایع فرهنگی استان قم از چه گامهایی تشکیل شده است؟
|
سند توسعه صنایع فرهنگی قم بر اساس سند چشم انداز 20 ساله کشور تدوین شده و پس از اجرای موفق در قم در سایر استانها هم اجرایی می شود |
- برای این سند محورهای مختلفی تعریف شده که گام اول آن گام مفهومی سند توسعه صنایع فرهنگی است. در این بخش تعریف صنعت فرهنگی و نظرات مختلف صاحبنظران عرصه فرهنگی با دقت مورد بررسی قرار گرفته است و از نظر مفهومی توضیح داده شد که ارتباط این سند با قم چیست و ویژگیهایی که در قم باید وجود داشته باشد در آنجا تعریف شده است.
گام بعدی این سند در مورد تشریح وضعیت و شرایط موجود صنعت فرهنگی در قم است که این مرحله نیز با دقت مورد توجه قرار گرفته است.
در گام بعدی مراحل و راهکارهای توسعه و رشد صنعت فرهنگی در قم بررسی شد و گام دیگری که در این سند مورد توجه قرار گرفته این است که ما باید پا به پای سند توسعه 20 ساله کشور قدم برداریم که در پایان 20 سال بتوانیم در این صنعت هم در منطقه مقام اول را کسب کنیم.
اخیراً شورای فرهنگ عمومی استان قم هم اقدام به تدوین سند توسعه فرهنگی کرده است، سند توسعه صنایع فرهنگی متفاوت با سند توسعه فرهنگی استان است؟
- خیر. سند توسعه صنایع فرهنگی در واقع در راستای همان سند توسعه فرهنگی استان تهیه شده و هیچ منافاتی با آن نخواهد داشت بلکه مکمل آن سند چشم‌انداز خواهد بود. یعنی اگر بخواهیم سند توسعه فرهنگی استان را به خوبی پیاده کنیم و به آن دست پیدا بکنیم یکی از کارهایی که باید اتفاق بیفتد همین بحث سند توسعه صنعت فرهنگی استان است.
با توجه به اینکه شما مشاور رئیس سازمان تبلیغات اسلامی هستید، آیا این پروژه در دیگر استانها هم اجرا شده است؟
- پروژه سند توسعه صنایع فرهنگی برای نخستین بار در قم اجرا می‌شود و ما بنا داریم در درجه اول قم را مورد مطالعه قرار دهیم و در درجه بعد قم برای کل کشور الگو شود. البته قم ویژگیهایی دارد که دیگر استانها شاید نتوانند به قم برسند اما اگر ما یک مدلی را در هر زمینه و فعالیت فرهنگی تعریف کنیم قم می‌تواند برای کشور الگو باشد.
به نظر شما سند توسعه صنایع فرهنگی در این دولت قابلیت اجرایی پیدا میکند؟
- اتفاقاً الان وقت اجرایی شدن این سند است. با توجه به اینکه دولت دهم رویکرد خودش را فرهنگی قرار داده الان وقتش است که این سند منتشر شود و بر اساس این سند نیازمندی‌های حوزه فرهنگ تامین شود.
برخلاف کشورهای پیشرفته که صنایع فرهنگی آنها شامل مجموعهای از بنگاههای بزرگ است، در کشور ما تقریبا هیچ بنگاه بزرگی در این صنایع وجود ندارد. با این توضیح به نظر شما قم ظرفیت اجرایی شدن این سند را دارد؟
- قم پایتخت علمی و معنوی نه تنها کشور بلکه جهان اسلام است. وجود حوزه عظیم علمیه قم، اساتید و مراجع عظام تقلید، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و این همه نیروهای جوان با ذوق و علاقه در زمینه تولید علم، این نیازمند به ابزار و امکانات خاص خودش را دارد که می‌بایست به این نکته توجه بیشتری شود. از این رو مسئولان فرهنگی قم و دستگاههای اجرایی و علما و مراجع تقلید قم با اهتمام به این موضوع مهم می‌توانند راه را برای گسترش فرهنگ اسلام در کشور عزیزمان و کل جهان فراهم کنند.
الان در مسائل مختلفی مثل مسائل علمی و هنری حتی در ارتباط با گردشگری، تفریح، ورزش و صنایعی که به نحوی با فرهنگ ما مرتبط می‌شوند باید در صنایع فرهنگی به این حوزه‌ها توجه کافی و وافی صورت گیرد تا اینکه نیازمندی‌های بخش‌های مختلف فراهم شود. از این رو قم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ما قم را همان طوری که پایتخت علمی، معنوی و فکری جهان اسلام می‌دانیم می‌بایست در زمینه صنایع فرهنگی هم این صنایع فرهنگی در قم توسعه پیدا بکند و دستگاههای اجرایی در ورود نوع صنعت به قم باید توجه داشته باشند که چه نوع صنعتی می‌خواهد وارد قم شود. چون اینجا تولید علم و فرهنگ انجام می‌شود صنعتش هم می‌بایست متناسب با این نوع فعالیت‌ها باشد.
نگرش مسئولان اجرایی استان قم نسبت به تدوین این پروژه چگونه بوده است؟
- تا آنجایی که اطلاع‌رسانی شده است نگاه کاملا مثبتی را شاهد بوده‌ایم. به نظر میرسد که مجری طرح که پژوهشکده آصف است می‌بایست با تشکیل و برگزاری همایش‌هایی، اطلاع‌رسانی بیشتری را انجام دهد قطعا مورد استقبال مسئولان اجرایی استان خواهد بود. البته در جلسه شورای فرهنگ عمومی پس از اینکه گزارشی از این پروژه ارائه شد شاهد استقبال بسیار خوب اعضای شورا به ویژه استاندار قم بودیم که حجت‌الاسلام موسی‌پور دستور تسریع در جهت تکمیل پروژه و همکاری همه مدیران را صادر کرد.
|
تلاش می کنیم قبل از سومین سفر هیئت دولت به قم از سند توسعه فرهنگی قم رونمایی شود و در اختیار دستگاههای اجرایی قرار گیرد |
این پروژه از چه زمانی آغاز شد و چه زمانی به اتمام میرسد؟
- این پروژه قبل از ورود بنده به مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی قم، بر اساس نیازی که در آن زمان احساس شده که نیاز درستی هم بود، آغاز شد اما مدتی متوقف شده بود. بعد که ما روی آن مطالعه‌ای انجام دادیم متوجه شدیم که پروژه بسیار خوبی است و این موضوع را پی گرفتیم و تلاش میکنیم که تا قبل از سفر سوم هیئت دولت به استان قم از این سند رونمایی کنیم و در اختیار دستگاههای اجرایی قرار دهیم که طبق آن برنامه‌هایشان را تنظیم و اجرایی کنند.
* شما فقط این سند را تدوین میکنید یا در مرحله اجرایی هم مشارکت خواهید داشت؟
- البته بعد از تدوین سند کار تمام نمی شود. مراحل بعدی هم تعریف شد که در این زمینه نشست‌های علمی خواهیم داشت؛ همایش‌هایی برگزار خواهیم کرد؛ فراخوان مقاله در سالهای آتی خواهیم داشت و در حقیقت این سند راه را برای رشد خودش باز گذاشته برای اینکه پا به پای توسعه یافتگی ایران اسلامی این سند هم پیش برود. ما فقط شیوهها و روشهای تولید انبوه صنعت فرهنگی را در این سند بیان میکنیم و اجرای آن را به نهادها و سازمانهای مرتبط واگذار خواهیم کرد.
* ضمانت اجرایی این سند؟
- وجدان، تعهد و مسئولیت‌مان در این شرایط کنونی.
.......................................
گفتگو: روح‌الله کریمی
نظر شما