موسیقی تاجیکستان در نشست جشنواره موسیقی بررسی شد

به گزارش خبرنگار مهر، این نشست با موضوع مشابهات موسیقی های مروگی و سازندگی تاجیکستان و یزله خوانی بوشهری ایران توسط منصوره ثابت زاده ارائه شد.

سخنران برنامه در ابتدای این نشست به مجموع تحقیقات خود در کشورهای همسایه ایران اشاره کرد و گفت: در این زمینه تحقیقات من از کشور ترکیه آغاز شد و پس از آن به کشورهای آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان رفتم و سفرهای پژوهشی خود را در قزاقستان به پایان رساندم. در خصوص وجه تشابه موسیقی این کشورها با موسیقی ایران تحقیقاتی انجام داده ام که بخشی از این پژوهش ها را با موضوع تشابهات موسیقی مروگی و سازندگی برای این نشست انتخاب کرده ام.

منصوره ثابت زاده در ادامه به انواع موسیقی تاجیکستان و مشابهت های فرهنگ موسیقایی تاجیک و ایران اشاره کرد و گفت: موسیقی نواحی تاجیکستان انواع بسیاری دارد که موسیقی مروگی و سازندگی از مهمترین انواع است که خود این موسیقی به بخش هایی چون "عروس"،"فلک"(با ساز و آواز)، مراسم جشن و سرور "سله بندان" ، "گهواره بندان" و "ختنه سوران" تقسیم می شود. 

وی ضمن توضیح هریک از دسته بندی های موسیقی مروگی و سازندگی گفت: مراسم "عروس" که با ساز و آواز همراه است آیین خاصی دارد به این ترتیب که پسر زمانی که می خواهد به خانه دختر برای خواستگاری برود یک تکه نان را درون پارچه ای می پیچد و با سازو دهل و آوازی که خاص این مراسم است به خانه دختر می برد و در صورت قبول خانواده دختر نان را به تکه های کوچک تقسیم می کنند و به عنوان برکت زندگی بین همسایه ها قسمت می کنند و با تغییر آوا در موسیقی همسایه ها متوجه می شوند که دختر به خانه بخت رفته است. پس از آن مراسم "آش پزان" است که دختر به آرایش می رود و مزین به لباس عروس می گردد و به خانه پدر برمی گردد تا در مراسمی با عنوان "چای گشتک" با خانواده و دوستان نزدکی خود خداحافظی کند که این بخش از مراسم هم آیین خاص خودش همراه با موسیقی ویژه ای دارد.

ثابت زاده در ادامه با نمایش اسلایدهایی از موسیقی و عکس مراسم مختلف در تاجیکستان افزود: پس از انجام مراسم "چای گشتک" قطعه از موسیقی با عنوان "یار یار یارانه" را برای وداع عروس با خانوداده می خوانند و در ادامه مراسم "جهیزکشون" با سرنا و دهل برگزار می شود و مجموع موسیقی این مراسم در فواصل دستگاه های ماهور و شور نواخته می شود.

این پژوهشگر موسیقی در ادامه به موسیقی آیینی سنتی در شمال خراسان با عنوان" آقام حنا بندان" اشاره کرد و گفت: در منطقه کردنشین شمال خراسان که به منطقه کومارج نشین معروف است موسیقی خاصی برای مراسم حنابندان اجرا می کنند که این موسیقی هم در دستگاه نوا، شور و ماهور اجرا می شود که از این نظر موسیقی تاجیکستان است.

منصوره ثابت زاده در ادامه با اشاره به موسیقی مروگی گفت: موسیقی مروگی که در ابتدا موسیقی ایرانیان بخارا بوده است بعد از گذشت زمان به تدریج در بین تاجیکی ها هم جا باز کرد و رفته رفته جزئی از موسیقی این کشور شد. این موسیقی با 3 یا 4 دایره نواز و یک رقصنده که به زبان تاجیکی "بازینگر" نام دارد اجرا می شود. این نوع موسیقی از بخارا آغاز شده و به سایر نقاط در ماورا النهر نیز متداول شده و تا قلعه "خم" و یا "درواز" تاجیکستان نیز ادامه پیدا کرده است.

وی با اشاره به ساختار موسیقی مروگی گفت: ساختار این موسیقی فرمی سیکلیک و یا زنجیره ای دارد که در دو دستگاه شور و آواز بیات ترک اجرا می شود که از این جهت هم نزدیک به موسیقی ایران است. موسیقی مروگی با یک درآمد آوازی با عنوان "شهد" آغاز می شود در ضربی های مروگی (درآمد چهار ضرب) ادامه پیدا می کند و با بحر طویل که نوعی دایره نوازی است این سیکل موسیقایی به پایان می رسد.

سخنران برنامه در ادامه صحبت های خود به موسیقی یزله و یا بیت خوانی بوشهر اشاره کرد و گفت: یزله نوعی حرکات موزون است که با لرزش شانه و کتف و همراهی موسیقی نوعی شادی را به وجود می آورد و بیت خوانی هم کلام این یزله است که در مراسم مردانه و زنانه به صورت جدا از هم اجرا می شود. موسیقی یزله خوانی با داره و گاه تنبک و سازهای کوبه ای همراه با کف زدن های ریتمیک و کل کشیدن همراه است به این صورت که ترجیعات گروهی همراه با تکخوان اجرا می شود.

وی در پایان با اشاره به شباهت های موسیقی مروگی و سازندگی تاجیک و بیت خوانی بوشهر گفت : ساختار سیکلی و سوئیت وار،درآمد آوازی ،قسم های ضربی با ریتم 8/6 ، وجود ریتم کند به تند ، همراهی دایره و برخی ابزار نظیر زنگ ، اشعار تغزلی و توصیفی طنز و شوخی ، بافت و تلفیق و بیان موسیقایی با الگوهای کهن، تاثیر و نفوذ مردمی ، اشعار با قالب های دوبیتی و مفردات عامیانه و اجرای گروهی و ترجیعی از وجوه تشابه فرهنگ موسیقایی این دو کشور است.  

 حاشیه :

* پس از پایان مراسم به رغم درخواست محمدرضا آزاده فر مجری جلسه مبنی بر ارائه سئوالات هیچ یک از تماشاگران سئوالی نداشتند و جلسه پرسش و پاسخ برگزار نشد.

* جمعیت کمی در سالن حضور داشتند و برنامه زودتر از ساعت درنظر گرفته شده به پایان رسید.

*در این نشست هیج موسیقیدان،پژوهشگر و حتی مسئولی از مسئولان جشنواره حضور نداشت.