از شتردار و علیشاه عوض تا شهریار/ قدمت شهریار از هزاره ششم پیش از میلاد

به گزارش خبرنگار مهر در شهریار، شهرستان شهریار یکی از شهرستانهای 13 گانه استان تهران است که وسعتی در حدود هزار و 329 کیلومتر مربع داشته و از شمال با کرج، از شرق با اسلامشهر و تهران، از جنوب با رباط کریم و از سمت غرب با کرج و استان مرکزی همسایگی دارد و دارای سه بخش اصلی با نامهای ملارد، قدس و بخش مرکزی است.

این شهرستان از دشتهای حاصل خیزی در ناحیه شرق، مرکز و شمال شرق برخوردار است و کوه های منفرد و گاه پیوسته ای، قسمتهای جنوب و غرب اراضی یکدست آن را تغییر داده اند.

اگرچه ممکن است در وهله اول از واژه شهریار معنی یاری دهنده شهر به ذهن خطور کند اما در واقع این لغت از تحول واژه "شهردار" که خود بر گرفته از واژه "خششره دار" و "شتردار" و در دستور زبان پهلوی به معنای دارنده و مالک کشور یا فرمانروا و پادشاه به دست آمده است.

در کتب تاریخی از شهریار با عناوینی چون دی شهر، ولایت روستایی تاریخی در حوزه ری و منطقه ای حاصلخیز در مسیر رودخانه های غرب تهران یاد شده است.

جاذبه های میراث فرهنگی و گردشگری موجود در شهریار علاوه ر اهمیت تاریخی دارای ارزشهای فرهنگی و معماری خاص است و به همین دلیل هم 102 اثر تاریخی و فرهنگی در این شهرستان شناسایی شده که این تعداد شامل 38 تپه، هشت محوطه باستانی، 16 قلعه، دو مسجد، سه حمام قدیمی، چهار پل، دو کاروانسرا، یک برج مقبره و حدود 28 امامزاده است.

شهریار به دلیل دارا بودن شرایط ویژه و اجرای اقدامات زیربنایی، آمادگی مناسبی برای سرمایه گذاری دارد، زیرا وجود باغهای سرسبز، آب و هوای مساعد و اقلیم مناسب با گونه های کمیاب گیاهی فضای خوبی را برای سرمایه گذاری فراهم کرده است.

در صورتی که به این خطه خوش آب و هوا سفر کردید، می توانید علاوه بر لذت از طبیعت و باغهای زیبای شهریار، بع اماکن تاریخی و فرهنگی آتشکده تخت رستم، برج مقبره بابامحمود، قلعه دهشاد، پلهای بادامک و اماکن زیارتی مانند امامزاده اسماعیل (ع) و امامزاده بی بی سکینه (ع) هم سری بزنید.

پیشینه تاریخی

از لحاظ مطالعات باستان شناسای، شهریار را عمدتا با محوطه معروف قره تپه می شناسیم ولی آنچه مسلم است قدمت شهریار بسیار بیش از تاریخی است که برای قره تپه در نظر گرفته اند. بر اساس شواهد باستان شناسی و تاریخی، منطقه شهریار از حداقل هزاره ششم پیش از میلاد دارای تمدن بوده و شواهد نشان می دهند که این شهرستان در دوره ساسانی منطقه مهمی محسوب می شده است.

در واقع شواهد باستان شناسی شهرستان شهریار نشان می دهند که در این منطقه طی هزاره های دوم و سوم، آثار و شواهدی در تپه های ارسطو، تپه باکلین مهرچنیف تپه گاومیش خانه در یوسف آباد قوام و نیز از هزاره های اول و دوره آغاز تاریخی آثاری در تپه هایی چون محوطه باستانی باباسلمان، تپه حصارک غفاری، تپه حصار شالپوش، سلبی تپه و آق داشی تپه در روستای گمرگان و ... به چشم می خورد.

شهرستان شهریار برای گردشگرانی که اهمیت خاصی برای تاریخ گذشته قائلند به دلیل وجود تپه های بسیار زیاد با قدمت دوره های سلجوقی، صوفیه و قاجاریه دارای ارزش زیادی بوده و از سوی دیگر نشان دهنده آبادانی و اهمیت این شهرستان در گذشته است.

در مورد پیشینه شهریار و توصیف آن، اشاراتی در برخی کتب تاریخی و جغرافیایی آمده است از جمله حمدالله مستوفی در نزهت القلوب از شهریار به عنوان یکی از ولایات نزدیک ری نام می برد همچنین شرح وقایع به قلعه ای به همین نام که در شمال شهر واقع بوده، اشاره می کند. بعدها این قلعه اهمیت یافت زیرا شرف الدین علی یزدی حایی که جنگ

های امیر تیمور را شرح می دهد، نام ری شهر را به آن داده است. از سوی دیگر احمد راضی نیز در کتاب تذکره هفت اقلیم شهریار را از مناطق نزدیک ری شمرده و ضمن اشاره به قلعه ای در آن، از رودخانه ای به نام گوهررود سخن گفته است.

شهر شهریار در سیر تاریخی اش با دو نام "کرشته" و "علیشاه عوض" خوانده می شده که گویا اولی از مراکز این ناحیه و دومی از جمله آبادیهای مهم آن بوده است اما به طور کلی بررسی تاریخ شهریار محدود به کلیات، نقل قولها و روایتهای پراکنده است.

تخت رستم

تخت رستم کوهی است با ارتفاع هزار و 318 متر که در واقع بلندترین کوه شهریار است. در بالای این کوه و دامنه آن آثاری از معماری مشاهده می شود که به صورت تختگاه ساخته شده و مصالح به کار رفته در آن، از جنس سنگ و ملات گچ سنتی است. سکوی کوچکتری در نوک قله ساخته شده و سکوی بزرگتر در دامنه کوه قرار دارد که در کنار آن، یک چهارطاقی دیده می شود.عده ای معتقد هستند که این محل مکان برگزاری مراسم زرتشتیان بوده است.

امامزاده قاسم (ع) وحیدیه

بنای امام زاده قاسم در شهر جدید وحیدیه قرار دارد. این بنا شامل یک گنبد خانه رفیع بوده و در قسمت ورودی آن اتاقی واقع شده که مطابق بقایای تاریخی اش بازسازی شده است. با توجه به سبک بنا، گنبد خانه اصلی متعلق به دوره صفوی و اتاق ورودی از الحاقات دوره قاجار است. در سالهای اخیر، این بنا مرمت و بازسازی شده، در اطراف آن ایوانی اضافه کرده اند و سراسر گنبد کاشیکاری شده، همچنین قسمتهای داخلی بنا هم کاشی، سنگ و اندود گچ شده است.

برج مقبره بابا محمود

این برج که یکی از مقابر منحصر به فرد استان تهران به شمار می رود در بخش مرکزی شهریار و دهستان جوقین قرار گرفته است. بنای آن بیش از 15 هزار متر ارتفاع داشته و از گل و خشت ساخته شده است. داخل مقبره، محرابی است که به سمت قبله قرار گرفته و از سطح زمین حدود 5.1 متر ارتفاع دارد. قدمت این بنا به دوره سلجوقیان بازگشته و مورد احترام ساکنان منطقه است.

امامزادگان محسن و جعفر (ع) خاوه

این دو امامزاده در جنوب شهریار و در جنوب شرق محله خاوه شهر فردوسی قرار دارند. بنای آنها شبیه به هم و از جنس خشت است که در نما دارای آجرچینی است. هر دو بنا هشت ضلعی بوده و در اضلاع هشتگانه از داخل حرم طاقچه هایی به صورت طاق نما با سقف جناغی ساخته شده است. قدمت بنای این امامزادگان به دوره قاجار می رسد.

امامزاده شاهزاده حمزه (ع)

این امامزاده از نوادگان حضرت امام موسی کاظم (ع) است که بقعه اش در جنوب شهر صفادشت واقع شده است. در داخل صحن امامزاده ضریح چوبی قدیمی قرار داشت که قدمت آن را دوره قاجار تخمین می زدند. بنای امامزاده اخیرا بازسازی شده و شبستانهایی در اطراف آن اضافه شده است.

بقعه متبرکه فرخنده خاتون (س)

این بقعه در کنار جاده شهریار به آدران و در ورستای ویره قرار دارد. فرخنده خاتون را خواهر امامزاده داوود (ع) و خوانده حضرت امام رضا (ع) می دانند. بنای امامزاده از جنس خشت و هشت ضلعی بوده و گنبدش نیز فضایی هشت ضلعی است. قدمت بنای این امامزاده به دوره صفویه بر می گردد.

تخت کیکاوس و امامزاده قاسم (ع)

تخت کیکاووس کوهی صخره ای و متشک از سنگهای آذرین است و در گذشته قلعه ای در این کوه وجود داشته که امروز تنها آثاری از دیواره های آن مشاهده می شود. امامزاده قاسم (ع) در دامنه جنوبی کوه واقع، در دوران ایلخانان مغول بنا و در حال حاضر مرمت و بازسازی شده است.

تپه فردوس

این تپه در ابتدای شهر فردوسیه قرار گرفته و در میان باغهای میوه محصور شده است. تپه فردوس نیز همانند تپه جوقین یک قلعه قدیمی است که در دوران سلجوقی ساخته شده و در اثر فرسایش طبیعی به صورت فعلی درآمده است.

منطقه گردشگری اخترآباد و دشت شقایق

دهستان اخترآباد از توابع بخش ملارد و در 80 کیلومتری غرب شهریار واقع شده و با داشتن تنوع اقلیمی، جغرافیایی و جانوری در کنار بیش از 22 اثر تاریخی و فرهنگی یکی از جذبه های گردشگری این شهرستان است. این دهستان در فصل بهار به ویژه اواسط اردیبهشت ماه، میزبان هزاران هزار شقایق قرمز رنگ وحشی است که در دشتی موسوم به دشت شقایق می رویند.

قلعه محمودآباد

این قلعه در روستای محمودآباد از توابع دهستان اخترآباد بخش ملارد قرار دارد. بنای قلعه، باروی چینه ای به ارتفاع چهار متر در چهار ضلع و برجهایی مدور به ارتفاع هشت متر در چهار گوشه خود دارد. برج شمال شرقی قلعه، ساختار نسبتا سالمی داشته و از لحاظ نمای ظاهری و سطوح داخلی و الحاقات جانبی وضعیت متمایزی نسبت به سایر برجها دارد به طوریکه گمان می رود این قسمت بخشی از ارباب نشین قلعه بوده است. قدمت قلعه محمودآباد که اکنون شامل خانه هایی قدیمی و گاه نوساز است به دوران صفویه می رسد.

روستای گمرگان

برای رسیدن به این روستا که در شمال دهستان اخترآباد در بخش ملارد شهریار قرار دارد، باید از جاده آسفالته ای که از سه راهی شهریار، اشتهارد و اخترآباد کشیده شده، عبور کنید. پس از طی مسافتی حدود 33 کیلومتر رو به سمت شمال این جاده به روستای گمرگان می رسید.

در مورد نام گمرگان، عده ای از اهالی بومی معتقدند که در این گذرگاه کوهستانی، یک قلعه نظامی با یک پایگاه مرزی برای نگهبانی و نظارت بر آمد و شد کاروانیان وجود داشته است و گمرگان که در اصل گمرگان بوده به معنای گمرک و اخذ عوارض است. این روستا علاوه بر چشم اندازهای طبیعی و بافت قدیمی دارای دو تپه باستانی در شمال روستا است که قدمت آنها به هزاره نخست قبل از میلاد می رسد.

پل آبرسان ورامینک

این پل که قدمتش به دوران قاجار و یا حتی پیش از آن بر می گردد، در زمان پرآبی رودخانه کرج و شاخه های آن ساخته شده، بنای این پل نیز همانند دیگر پلهای شهریار، آجری با طاق مرکزی گهواره شکل است.

پل دختر بادامک

این پل در مسیر جاده تهران به شهریار و در کنار روستای بادامک بر روی یکی از شعب فصلی رودخانه کرج قرار گرفته، طبق شواهد به دست آمده قدمت آن به دوران قاجاریه می رسد. طاق گهواره ای آجری این پل به ارتفاع چهار متر و مصالح عمده به کار رفته در آن سنگ قلوه، آجر، ملات ساروج و گل است.

پل آبرسان بادامک

این پل در غرب روستای بادامک از توابع دهستان سعیدآباد شهریار قرار دارد. مصالح عمده بکار رفته در پی بنای فوق از سنگ قلوه های طبیعی رودخانه و در بدنه از آجر است. تزئینات نمای این پل تلفیقی از آجر و سنگ است که اشکال لوزی در دو طرف سقف گهواره ای چشمه مرکزی به چشم می خورد.

امامزاده محمد (ع)

ای بنا که قدمت آن به دوره تیموری باز می گردد، در شهر جدید وحیدیه و درست پشت تپه جوقین قرار گرفته است. بنای تماما خشت و گلی این امامزاده در استان تهران جز بناهای منحصر به فرد بوده که پلان آن هشت ضلعی است و در هر ضلع، طاق نمایی داخل یک کادر مستطیل شکل تعبیه شده است. در حال حاضر مرمت این بنا به پایان رسیده است.

تپه جوقین

این تپه که شبیه به یک قلعه بزرگ است و در اثر فرسایش به صورت تپه درآمده، در شهر جدید وحیدیه روبروی ساختمان شهرداری واقع شده، آثار بدست آمده از این تپه نشان می دهد که این مکان در واقع یک قلعه نظامی مربوط به دوران تاریخی است و حتی در بین مردم بومی نیز به قلعه یزدگرد سوم شهرت دارد.

قره تپه

یکی از محوطه های باستانی معروف فلات مرکزی ایران در عرصه مطالعات باستان شناسی، قره تپه شهریار است. این تپه توسط برتون براون از موزه لندن مطالعه و کاوش شده و اطلاعات ارزشمندی را از روستاهای نخستین در اختیار قرار داده است. سفالهای این تپه را می توانید در موزه ملی ایران ببینید.

امامزاده اسماعیل (ع)

بنای این امامزاده که از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است در داخل شهر شهریار و در میدان کشاورز واقع شده است. محوطه اطراف این امامزاده به عنوان قبرستان و از شرق و شمال به عنوان مرکز فرهنگی و قرآنی استفاده می شود.

قلعه دهشاد

این بنای تاریخی که متعلق به دوره قاجاریه است در مساحتی نزدیک به 14 هزار مترمربع در داخل روستای دهشاد پذیرای مسافرانی است که قصد بازدید از آن را دارند. به راحتی و با نگاهی ساده به این قلعه پی خواهید برد که سردر ورودی قلعه در اوج زیبایی و سادگی خودنمایی می کند. آجرکاری آن به شیوه دندان موشی و قاب بندی و استفادها ز سقفهای گهواره ای و گنبدی زینت آرای این بنای تاریخی است.

موزه شهریار

در ساختمانی به مساحت هزار و 500 مترمربع در شهرک وائین موزه ای به نامه شهریار احداث شده است که در اردیبهشت ماه 89 همزمان با روز جهانی موزه افتتاح خواهد شد. این موزه شامل دو بخش تاریخ و باستان شناسی و مردم شناسی است که در بخش مردم شناسی آداب، رسوم و سنن مردم شهریار در قالب ماکتهایی به نمایش گذاشته می شود.

صنایع دستی یکی از قدیمی ترین فعالیتهای بشری و یکی از قابل توجه ترین جاذبه های فرهنگی هر کشور است.

در شهرستان شهریار به دلیل برخورداری از آب و هوای مناسب همچنین باغات سرسبز و زمینه مناسب برای مهاجرت هنرمندان، حدود هزار و 200 هنرمند به شکل سنتی در خانه و علاوه بر آن بیش از کارگاه تولید صنایع دستی فعالیت دارند که در مجموع برای دو هزار و 500 نفر در زمینه صنایع دستی اشتغال زایی ایجاد شده، ضمن آنکه در این شهرستان حدود 25 رشته صنایع دستی به صورت عمده فعالیت دارند.

بعضی از تولیدات صنایع دستی شهرستان در حال حاضر به خارج از کشور صادر می شود.

امامزاده بی بی سکینه (س)

این امامزاده یکی از باصفاترین زیارتگاه های حومه شهریار است که تقریبا در اکثر فصول سال زائران زیادی به آنجا سفر می کنند. سقف طاق ضربتی، نمای سنگ و آئینه کاری داخل ضریح نقره ای مکمل فضای روحانی این بقعه متبرکه است. ایشان فرزند امام موسی بن جعفر (ع) و خواهر حضرت امام رضا (ع) است.

به جز اماکن تاریخی و فرهنگی و مناظر طبیعی که در بالا گفته شد، اگر فرصت برای گشت و گذار از شهریار را به دست آوردید، به امامزاده محمد (ع)، امامزاده شاهزاده حمزه (ع) و بقعه متبرک فرخنده خاتون (س) هم سری بزنید، ضمن آنکه امامزاده اسماعیل، تخت رستم و دشت شقایق نیز گردشگران زیادی را به سوی خود کشانده است.