به گزارش خبرنگار مهر، سازمان منابع طبیعی، جنگلها و آبخیزداری کشور با دعوت از خبرنگاران حوزه منابع طبیعی، فرصتی سه روزه برای بازدید طرحهای آبخیزداری در منطقه جنوب کرمان (کهنوج و جیرفت) فراهم کرد تا با مشاهده این طرحها، تاثیرات آنها بر کنترل رسوبات بالا دست سدها، مهار سیلابها و همین طور تقویت بنیه های از دست رفته سفره های آب زیر زمینی و تقویت کشاورزی منطقه را گوشزد کند.
جیرفت که به گواه کاوشها و حکاکی های آثار تاریخی مکشوفه از هزاره های قبل از میلاد، مهد تمدن شرق لقب گرفته و به استناد مطالعات انجام شده در بستر تاریخی اش، تنه به تنه تمدن بین النهرین می زند، قدمتی دیرینه در کشاورزی داشته و البته بارها بر اثر هجوم سیلابهای ویرانگر و لرزشهای عمیق زمین تخریب شده است.
این شهر اما به دلیل ظرفیتهای بی نظیر اقلیمی، چون ققنوسی مرده هر بار پس از ویرانی از خاکستر مخروبه ها سر برآورده و امروز در جنوب شرق ایران سرزمینی اسرارآمیز، با قدمتی هزاران ساله است. جیرفت و کهنوج سرزمین بدون خزان جنوب کرمان و محل تلاقی دو جغرافیای سرد کوهستانی و گرم کویری، منطقه ای استثنایی برای رویش گونه های متنوع سردسیری و گرمسیری گیاهی و محل نموی انواع گونه های جانوری است.
جیرفت و کهنوج در جنوب استان کرمان وسعتی معادل سه میلیون و 846 هزار هکتار دارد که جمعتی بالغ بر 850 هزار نفر را در خود جا داده است. این آمار را معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی مناطق جنوب کرمان بعد از رسیدن گروه خبرنگاران به منطقه "ساردوئیه" و در محل احداث بند خاکی "محمد آباد روز پیکر" بیان می کند.
عزیزالله افشار زاده این بند را یکی از هشت بند بالا دست حوزه آبخیز کویر لوت و بم نامید و گفت: این حوزه آبخیز در بالا دست روستای محمد آباد 30 کیلومتر مربع مساحت دارد که جزو حوزه رودخانه تهرود بم است. سطح اراضی قابل کشت در پایین دست این بند نزدیک به دو هزار 200 هکتار اراضی زراعی و 98 هکتار آن محل کشت محصولات باغی است.
در بالای این بند خاکی، کوههای مرتفع بهر آسمان به طرز باورنکردنی در دستهای مه آلود آسمان گرفتار شده اند. بته های گیاهان دارویی با نرمه باران بهاری عطرافشان شده و مشام بازدید کنندگان طرحهای آبخیز داری جنوب کرمان را نوازش می کنند.
طبیعت خودش روایتگر خوبی است؛ بخش مرکزی ساردوئیه در جیرفت کرمان، اقلیمی نیمه خشک و سرد دارد و با پوشش گیاهی کوهستان از برهنگی خاک در این منطقه خبری نیست.
افشارزاده می افزاید: عملیات اجرایی این بند در سال 82 و از محل اعتبارات خشکسالی آغاز شد، که حاصل آن انجام عملیات خاکی با تراکم 90 تا 95 درصد به حجم 50 هزار متر مکعب و 600 متر مکعب عملیات سنگ و سیمان جهت تثبیت سرریز است.
به عقیده کارشناسان حاضر در محل بازدید طرحهای آبخیز داری منطقه جنوب کرمان، پس از بررسیهای انجام شده در اواخر سال 81 به منظور کنترل سیلاب و تغذیه سفره های آب زیرزمینی محل بند خاکی بر روی شاخه اصلی رودخانه محمد آباد در نظر گرفته شد و پس از بازدید و نقشه برداری نسبت به طراحی و تهیه نقشه اجرائی اقدام شد.
معاون آبخیز داری اداره ادراه منابع طبیعی جیرفت و کهنوج اضافه می کند: بعد از خشکسالی سالهای گذشته تمام درختان سردسیری منطقه در حال خشک شدن بودند تا اینکه در سال 86 پروژه بند خاکی محمدآباد با اعتباری بالغ بر 236 میلیون تومان به بهره برداری رسید و 90 نفر را به طور مستقیم به اشتغال وادار کرد.
همچنین امین توحیدی بخشدار منطقه ساردوئیه که هیئت خبرنگاران و مسئولان سازمان منابع طبیعی را همراهی می کرد، در گفتگو با خبرنگاران گفت: عملیات آبخیز داری در این منطقه صد در صد جواب داده است و این عملیات می تواند به منطقه رونق دهد و مانع مهاجرت ساکنان مناطق به جاهای دیگر شود.
اقلیم کوهستانی ساردئیه را با بازدید از حوزه آبخیز "پایین درب" همچنان دنبال می کنیم و در گذر از دشتها و تپه های صعب العبور که ماشنیهای کمک دار سازمان منابع طبیعی جنوب کرمان را به زحمت انداخته است، به این منطقه با پوشش پراکنده ولی زیبای جنگلهای ارس می رسیم.
حوزه آبخیز پایین درب مساحتی برابر هفت هزار و 400 هکتار دارد که از زیر حوزه های کویر لوت بشمار می رود. کارشناسان همراه و اطلاعات تکثیر شده این عملیاتها، مناطق زیر دست این حوزه را مشخص می کنند که باید به پایین درب بالا، خلیچی، نقشوئیه، کم کارجی اشاره کرد. همچنین مساحت حوزه بالادست این بند 437 هکتار است.
پس از بررسیهای انجام شده در اواخر سال 79 به منظور کنترل سیلاب و تغذیه سفره های زیر زمینی محل بند سنگ و سیمانی و سه مورد بند گاویونی در این حوزه در نظر گرفته شد که پس از طراحی و تهیه نقشه اجرایی عملیات اجرایی شروع شد. این بند نیز در سال 82 آبگیری شده است.
اقلیم بی نظیر جیرفت همچنان ما را شگفت زده می کند و گذر از مناطق کوهستانی و نزدیک شدن به مناطق کویری با آب و هوایی حاره ای و پوشش درختان و گیاهان در مسیر حرکت به خوبی نمایان می شود. در فاصله ای 20 کیلومتری کم کم از درختان سوزنی برگ و بته های سرد زی کاسته و بر حجم درختان گرمسیری اضافه می شود، به نحوی که کارشناسان همراه این پدیده را مسیر از "یخ تا نخل" نام می نهند. به خوبی می توان تفاوت اقلیم رادر پوشش درختان و انسانها نیز مشاهده کرد.
در طول مسیر از یخ تا نخل، ذخیرگاه جنگلی "انار شیطان" که وسعتی معادل 50 هکتار است را مشاهده می کنیم. جنگلهای جنوب استان با توجه به تنوع گونه و تیپهای جنگلی از ارتفاع 300 متری از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حدود سه هزار و 200 متر از سطح دریا پراکنش یافته اند و به منظور حفاظت از ذخایر ژنتیکی رویشگاههای جنوب استان کرمان تحت پوشش و حمایت قرار گرفته اند.
حوزه آبی "ملنتی" با مساحتی برابر با 320 کیلومتر مربع در شمالغرب شهر جیرفت، برنامه بعدی بازدید خبرنگاران از طرحهای آبخیز داری جنوب کرمان بود. آبراهه اصلی این حوزه با عنوان رودخانه ملنتی از میان شهر جیرفت عبور می کند، وقوع بارندگی های شدید و کوتاه مدت بر سطح حوزه آبخیز این رودخانه همه ساله سیلابهای مهیب و خطرناکی را سبب می شود و خساراتی را به شهر و آبادی های اطراف وارد می کند.
سیلبند ملنتی تلاشی برای جلوگیری از خسارات جانی و مالی فراوان بوده که در سال 1378 اقدام به مطالعه آن شده است. مدیریت آبخیزداری منطقه، طراحی و احداث سیلبند ملنتی را با هدف کنترل سیلاب زیر حوزه اصلی "کندرجل" در سال 79 آغاز کرد ولی به دلیل تامین نشدن اعبتار تنها دژ خاکی آن به پایان رسیده و به عقیده مسئولان این منطقه در صورت تکمیل، این سیلبند قادر است سیل رودخانه ملنتی را تا حدود زیادی مرتفع کند.
سفر کاروان خبرنگاران از تهران به کرمان که از هفت صبح روز سه شنبه آغاز شده بود، با نشستی خبری در ساعت 12 همان شب ادامه یافت تا در این نشست رئیس اداره منابع طبیعی جنوب کرمان، سبزواران سابق و جیرفت امروزی را شهر دقیانوس بنامد و از بی توجهی رسانه ها به خصوص رسانه ملی انتقاد کند.
مراد بهبودی قدمت شهر جیرفت(سبزواران سابق) را هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح دانست و گفت: تمدن جیرفت تاریخ را بهم ریخته و امروز نشانه هایی مبنی بر اولین زیستگاه بشر در این منطقه یافت شده است. زمانی انبار غله ایران اینجا بود و ما شهری آباد داشتیم، سه ماه از سال بهار است و این منطقه هیچگاه برگ ریزان ندارد.
این مقام مسئول در توصیف جیرفت و مصائب و مشکلاتش افزود: شهر ما بارها بر اثر سیل و زلزله تخریب و نسل اجداد ما منقرض شده اما دوباره شهر را از نو بنا نهاده اند، که دلیل اصلی این اتفاق پتانسیل بالای منطقه به لحاظ کشاورزی است. توسعه جیرفت و کهنوج 80 درصد بر مبنای کشاورزی بنا شده است و 20 دیگر صنایع مرتبط با کشاورزی است.
وی چین خوردگیهای اقلیمی که سبب ایجاد شیبهایی با تناوب 700 متر به سه هزار و 700 متر شود را از ویژگیهای منطقه جنوب کرمان دانست و افزود: در آبخیز داری رتبه بالایی داریم و این طرحها توانسته وضعیت روان آبها و سیلابها را تا حدودی مرتفع کند.
روز چهارشنبه( 14 اردیبهشت) دیدار از طرحهای آبخیزداری جیرفت ادامه می یابد و این بار حوزه آبخیز "نراب" از زیر حوزه های "هلیل رود" در دستور کار قرار می گیرد. در این منطقه عملیاتهای متفاوتی در بالا دست سد جیرفت انجام شده است. اقدامات بیولوژیکی مانند کاشت درختان مثمر و همچنین بندها و سدهای آبگیر توانسته توسعه ای بی نظیر در دهستان دلفارد از توابع ساردوئیه بوجود آورد.
این حوزه به دلیل بهره برداری بیش از حد منابع طبیعی خصوصا جنگلها و مراتع منطقه با مشکل فرسایس خاک، تولید رسوب و بروز سیلاب و مشکل کم آبی مواجه شده است. شیوه های میکانیکی و بیولوژیکی در این منطقه مورد استفاده قرار گرفته است. کار تثبیت آبراهها انجام شده و عملیات میکانکی به صورت گاوبندی و تورسنگی است که به دلیل شیب و حریم رودخانه انجام شده است.
دلایل انتخاب این حوزه به عقیده کارشناسان آبخیزداری فرسایش شدید خاک و تولید رسوب و جلوگیری از تخریب زودرس سد جیرفتف، لزوم کنترل خاک به منظور حفظ اراضی زراعی و باغی و تقویت منابع آبی منطقه، سیل خیز بودن منطقه و وقوع سیلابهای پی در پی و آسیب به باغها و زمینهای کشاورزی، آسیب به منابع طبیعی (جنگلی و مرتعی) و همچنین آشنا ساختن مردم با زمینه های توسعه منابع آب و خاک و بهره برداری صحیح اعلام شد.
در این منطقه که در بالا دست سد جیرفت قرار داشت، باغهای مرکباتی خودنمایی می کرد که برادران کریمی دارای تحصیلات عالیه از آمریکا اداره اش می کردند. محمدرضا شجاعی معاون آبخیز داری سازمان جنگلها معتقد است برادران کریمی در حالی که در آمریکا زندگی راحتی داشته اند برای آبادی روستای اجدادی شان در حال تلاش هستند و جزو آبخیز داران و باغداران نمونه کشور هستند.
یکی از این باغبانها که از واردات بی رویه میوه و پر شدن بازار میوه از مرکبات خارجی به شدت عصبانی است می گوید: به جز کشاورزی کار دیگری بلد نیستم و با این وضع بزودی باید باغبانی را تعطیل کنم چرا که محصولات خارجی با تعرفه پائین وارد بازار می شود و مرکبات ما روی دستمان می ماند.
منطقه شگفت انگیز جیرفت و کهنوج در جنوب استان کرمان، فرصتی فراهم کرد تا به عظمت جغرافیایی بی نظیر ایران بیشتر فکر کنم و در طول این بازدید سه روزه با شگفتیهای فراوانی مواجه شوم که گاهی در قالب طرحهای آبخیز داری سازمان جنگلها و مراتع، گاهی در مشاهده هویت تاریخی این خاک و قومیت آن و مهمتر ازهمه اقلیم منحصر بفرد و قابل توجه این منطقه خودنمایی می کرد.
--------------
گزارش: جواد حیدریان
عکسها: حمید رضا میرزاده
نظر شما