بخش دوم گفتگوی خبرگزاری مهر با حجت الاسلام زم در ارتباط با حاشیه ها و حضور بازیگران در فیلم "دموکراسی تو روز روشن" است. در این بخش سعی شده همچنین درباره شرایط اکران این فیلم که هم اکنون برپرده سینماها قرار دارد و با استقبال خوبی روبرو شده است نیز گفتگو شود.
* خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: پیش تولید و مراحل تولید "دموکراسی تو روز روشن" پرحاشیه بود که بخش عمده آن به قضیه انتخاب بازیگران بر می‌گردد و دستمزدی که محمدرضا گلزار دریافت کرده است.
- بخشی از انتخاب بازیگران به رعایت حال گیشه بر می گردد و نوعا بسیاری از تهیه‌کنندگان بر همین اساس بازیگران را انتخاب می‌کنند. اما در "دموکراسی تو روز روشن" علاوه بر رعایت حال مخاطب قصد داشتیم انتخاب بازیگران به گونه ای باشد که مضامین مذهبی، معرفتی آن را بپذیرد و طرح مسائل عرفانی در دل مخاطب جا بگیرد. انتخاب این آدمها انتخاب تواناترینهای سینمای ایران نبوده است. ما هنرمندانی داریم که به لحاظ فنی، تکنیکی و قدرت بازی بسیار از هنرپیشه های این فیلم تواناتر هستند اما بخشی از دلایل انتخاب این بازیگران براساس پیش زمینه‌هایی است که در نظر مردم و قشر جوان نسبت به آنها وجود دارد.
* آیا پشتوانه نگاه در انتخاب فرشته مرگ نقش داشت؟
- متاسفانه نگاه انسان به مرگ یک نگاه منفی است. در کتب آسمانی دنیای بعد از مرگ در پیوند دنیای پیش از مرگ است و عزرائیل یک مامور الهی است. اما همیشه ما این مامور الهی را بد می‌بینیم. به عنوان مثال، درباره کسی که می میرد می‌گوییم بیچاره از دنیا رفت و طبعا آن که زنده مانده و روزی هزاران گناه می‌کند خوشبخت است. من در صدد بودم فرشته مرگ الهی را چهره‌ای انتخاب کنم که آن چهره یک پیش زمینه محبوبی نزد مردم داشته باشد تا مردم بر اساس آن پیش زمینه نگاه شان به مرگ در فیلم متفاوت شود. دوم اینکه همه مهرورزیها و لطافتهایی که در روایات نسبت به حضرت عزرائیل وجود دارد را در شخصیت این فرد بگنجانیم. از نظر قرآن مرگ یک تهدید و آسیب نیست، مرگ فرصت احیاء مجدد انسان است در روزگاری غیرزمینی و این زندگی ماست که مرگ ما را زیبا و یا زشت می کند.
امیر ستوده (حمید فرخ‌نژاد) فرمانده ما در فیلم یک آدمی است که در زندگیش دچار تضاد و تعارض شده است. اما با همه تضادهایی که دارد امیر سپاه اسلام بوده، زحمت کشیده و در حق مردم بد نکرده و مردم درباره او قضاوتهای درستی دارند. اما با تمام اینها وی در برزخ گرفتاری دنیوی پیدا می کند و باید پاسخ کارها را بدهد. با این وجود مرگی که سراغ وی رفته است مرگ بدی نیست و زیباست. این مرگ قابل گفتگو و ملایمت است و شکنجه‌گر نیست. او با مرگش مجادله می‌کند. عنوان "دموکراسی تو روز روشن" دقیقاً از همینجا ناشی می شود که یک آدم ناتوان و بی‌قدرت در برابر مظهر قدرت الهی- فرشته مرگ - اینگونه ایستاده و حرف خودش را می‌زند و در برزخ در شرایط سخت با نیکذات که یک فرشته الهی است با او بحث می‌کند.
دموکراسی از نظر من چنین گفتگویی است که یک آدم ناتوان در برابر قدرتمندی قرار بگیرد و بتواند بدون لکنت و با استفاده از همه منطقش حرف خودش را بزند و حتی در دفاع از خود با آن نماینده قدرت لایتناهی به مجادله بپردازد. این همان چیزی است که امیرالمومنین در دوره خلافتش عنوان کرده: "مردم، من در دسترس شما هستم هرچه که دلتان می‌خواهید از من سئوال کنید" علی (ع) به عنوان مظهر قدرت الهی در عصر خویش در تلاش است تا برای مردم امکان و فرصت گفتگو با خود را فراهم کند و مردم در برابر قدرت او به لکنت نیفتند. این یعنی حقیقت دموکراسی که الهی است، پس آنچه که امروز در غرب و .. بحث از آزادی و دموکراسی می کنند با حقیقتی که در دنیای ولایت شیعی و آخریت الهی ما وجود دارد، کاملا متفاوت است. ایشان عدالت به معنای واقعی را اجرا می‌کرد و در عین حال برابر مردم پاسخگو بودند و دموکراسی دینی به عقیده من دموکراسی برزخی است که انسان بتواند با قدرتهای حاکم بر زندگیش بحث و گفتگو کند. در انتخاب بازیگران تلاش شده از حضور کسانی استفاده کنیم، که بتوانند این مفاهیم سنگین را به خورد مخاطب بدهند. به همین دلیل ما درصدد استفاده از ظرایف و لطایفی بودیم تا به این بازیگران رسیدیم.
* این در ارتباط با انتخاب همه بازیگران صدق می کند؟
- بله تا حدودی. البته بضاعت بازیگری ما در سینمای ایران محدود است. اگر دست ما بازتر بود ممکن بود افراد دیگری جایگزین هنرمندان فعلی شود.
* پیش از این در فیلمهایی چون "یک بوس کوچولو" و یا "آدم" ما با چهره‌ای از فرشته مرگ روبرو بودیم که در هر دو این آثار از حضور بازیگران چهره زن برای این نقش استفاده شده است. به نوعی این انتخابها نیز با مخاطب ارتباط برقرار می‌کرد. شما هم عنوان کردید قصد داشتید از چهره محبوبی استفاده کنید. اما این انتخاب برای شما حاشیه‌های فراوانی داشت از جمله دستمزد بالای وی و رفع ممنوع‌الکاری این بازیگر بعد از یکسال. به هر حال شما سعی دارید با توجه به سابقه کاری که داشتید کاری انجام دهید که حاشیه کمتری داشته باشد.
- هر تهیه کننده‌ای به دنبال این است که فیلمی ارزان و مناسب بسازد. من هم چنین علاقمندی دارم. اما "دموکراسی تو روز روشن" فیلم گرانی شد و بدون حمایت دولتی، وام و یا کمک بلاعوض ساخته شد. از نظر برخی مدیران فرهنگی دولت این کاردر زمره آثار معناگرا است اثری معناگرا باشد. در حالی که نوعا فیلمهای معناگرا برخوردار از کمکهایی هستند که بعضا به نوعا این قبل آثار معنوی گرفتار نارسایی هستند. ولی این فیلم با همه قدرتی که در انتقال مفاهیم خودش در ذهن مخاطب پیدا کرده مورد حمایت دولتی واقع نشد. البته شاید نگاه منفی که بعضی از دوستان به من دارند باعث این محرومیت شده باشد این فیلم به نظرم به خاطر همین نگاه منفی در جشنواره فیلم فجر هم مورد بی توجهی قرار گرفت. البته من همه اینها را به حساب نامهربانیهایی که در نظام فرهنگی و سینمایی در چند سال گذشته نسبت به من وجود داشته است می گذارم. ولی دوست نداشتم بی انصافی در حق من به یک اثر فرهنگی نیز تسری پیدا کند. اثری که مورد نیاز مردم است و می‌تواند تاثیر اخلاقی خوبی در جامعه بگذارد. این همان نامبارکی است که به خاطر شخصی محصول خوب او را نادیده بگیریم ودرسخنان معصومین داریم "انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال".
از طرف دیگر اگر از نظر منتقدان 90 میلیون تومان پول زیادی است قطعاً از نظر من هم زیاد است. اما من در شرایط طبیعی چنین تصمیمی نگرفتم. و الان نمی‌توانم درباره آن شرایط غیر طبیعی صحبت کنم. چون همانطور که شما عنوان کردید من همیشه آدم عملگرایی بودم و دنبال حاشیه سازی برای خود و دیگران نیستم و حالا هم قصد ندارم با بیان کردن این موضوع ویژه حاشیه جدیدی برای کل فیلم تولید کنم. به هر حال در یک میدان عرضه و تقاضا ممکن است تقاضا ارزان و عرضه‌ها گران باشد و یا بالعکس اما بالاخره در اما در یک نقطه‌ای باید تلاقی عرضه و تقاضا خودش را در یک عدد و رقمی نشان دهد. من در شرایطی قرار گرفتم که باید چنین رقمی را بپذیریم عنوان دستمزد پرداخت کنم. البته می‌توانست این رقم پرداخت نشود و شخص دیگری انتخاب شود، قطعا کار به گونه‌ای دیگری شکل می گرفت. به هر حال شرایط و تشخیص آن روز حاصلش این نتیجه شد و قضاوتهای درست با منظور شرایط بدست می آید.
از طرف دیگر اگر از نظر منتقدان 90 میلیون تومان پول زیادی است قطعاً از نظر من هم زیاد است. اما من در شرایط طبیعی چنین تصمیمی نگرفتم. و الان نمی‌توانم درباره آن شرایط غیر طبیعی صحبت کنم. چون همانطور که شما عنوان کردید من همیشه آدم عملگرایی بودم و دنبال حاشیه سازی برای خود و دیگران نیستم و حالا هم قصد ندارم با بیان کردن این موضوع ویژه حاشیه جدیدی برای کل فیلم تولید کنم. به هر حال در یک میدان عرضه و تقاضا ممکن است تقاضا ارزان و عرضه‌ها گران باشد و یا بالعکس اما بالاخره در اما در یک نقطه‌ای باید تلاقی عرضه و تقاضا خودش را در یک عدد و رقمی نشان دهد. من در شرایطی قرار گرفتم که باید چنین رقمی را بپذیریم عنوان دستمزد پرداخت کنم. البته می‌توانست این رقم پرداخت نشود و شخص دیگری انتخاب شود، قطعا کار به گونه‌ای دیگری شکل می گرفت. به هر حال شرایط و تشخیص آن روز حاصلش این نتیجه شد و قضاوتهای درست با منظور شرایط بدست می آید.
* شما خودتان انتخابهای بازیگران را به عهده گرفتید و نظر کارگردان و یا عوامل دیگر چقدردخیل بود.
- نه من شخصاً این کار را به تنهایی انجام ندادم. بلکه دوستان مختلفی نظر دادند. کارگردان، آقای شریفی‌نیا، دستیاران کارگردان و برخی کسانی که از آنها مشورت می گرفتم نظرات مختلفی داشتند و یک لیست 50 نفره‌ای از بازیگران ارائه پیشنهاد تهیه شد. به طور مثال درباره نقش آقای گلزار ما شش پیشنهاد دیگر هم داشتیم. در واقع ما نمی‌خواستیم سبک فیلمهای دیگر را تکرار کنیم که از حضور بازیگران زن در نقش فرشته مرگ استفاده کرده بودند و قصد داشتیم در قالب یک بازیگر مرد آن را به تصویر بکشیم. یا به طور نمونه در نقش امیر ستوده گزینه‌هایی چون شریفی‌نیا ، مهدی هاشمی، پرویز پرستویی و .. داشتیم که به آقای فرخ‌نژاد رسیدیم. حدود 40 روز ما برای انتخاب بازیگران کار می‌کردیم برخی از دوستان منتخب بدلیل این که همزمان با این پروژه تعهدات دیگری داشتند امکان همراهیشان فراهم نشد.
* در مورد خانم نیکی کریمی چطور؟ به هر حال نقش ایشان گویا بر اساس حرفه وی نوشته شده است.
- برای نقش خانم کریمی هم گزینه‌های دیگری داشتیم. به طور مثال خانم رخشان بنی‌اعتماد، خانم لرستانی، خانم تهرانی از جمله آنان بودند که باز در جمع بندیها به این نتیجه رسیدیم که شرایط حضور و همکاری خانم نیکی کریمی بیشتر از دیگران فراهم است. یکی از مزیتهای ایشان نسبت به دیگر بازیگران به خاطر فیلمسازی وی بود.
* شما در ساخت این فیلم سعی کردید به لحاظ فنی و تکنیکی از تجهیزات روز سینمای دنیا استفاده کنید. این موضوع در فیلمبرداری، طراحی صحنه‌ها با استفاده از جلوه‌های رایانه‌ای و ... دیده می‌شود. ضرورت شما برای استفاده و دسترسی به این ابزار به جهت موضوع فیلم بوده و یا قصد داشتید فیلمی بسازید که به استانداردهای سینمای دنیا نزدیک باشد؟
- متاسفانه سینمای ما سالهای زیادی است که دچار یکنواختی در تکنیک وبی بهره گی از تکنولوژی شده است. در حالی که سینمای امروز دنیا پیشرفتهای زیادی کرده و ما از آن عقب هستیم. شاید اگر حمایت مالی می‌شدیم "دموکراسی تو روز روشن" 40 درصد از آنچه هست بهتر می شد. من خودم معتقدم فیلم 65 درصد چیزی است که می‌خواستم. این فیلم قابلیت آن را داشت که در صحنه های برزخ و بهشت اتفاق بزرگ، تاثیر گذارترو باورپذیری به لحاظ فضاسازی بیافتد. فهم، دانش و شناخت این مسئله داشت ولی امکانات نداشتیم. این فیلم در همین حد 730 میلیون هزینه داشت که ما را کلی بدهکار کرد و اگر خداوند لطف نکند و در اکران سرمایه آن را برنگرداند قادر به انجام کار بعدی نخواهیم بود مگر آن که بدهی فیلم را پرداخت کنیم.
* شما خودتان دنبال حمایتهای مالی نبودید یا اقدام کردید و جوابی نگرفتید؟
|
فیلم هیچ حمایتی مالی نشد و این موضوع بضاعت بهره گیری تکنیکی ما را محدود می کرد. |
* مجوز و پروانه ساخت "دموکراسی تو روز روشن" زمان جعفری جلوه معاونت سابق سینمایی بود. در آن زمان شما با مشکلی در این ارتباط روبرو نبودید؟
- در همان زمان هم یک تغییراتی خواستند که در فیلمنامه اعمال کنیم که تا حدودی آن را انجام دادیم. به طور مثال، قصد داشتیم صحنه ترور امیر ستوده را خیلی بزرگتر و جذابتر بگیریم که گفتند این صحنه نباید به شکل مندرج در سناریو باشد. در صدور پروانه نمایش هم آن طور که شنیده بودیم برخی از بیرون فشار و اصرار داشتند که موارد متعددی از فیلم دچار سانسور شود. اما خوشبختانه مدیر کل نظارت و ارزشیابی جمع بندی خوبی ارائه کرده بودند و نهایتا به دو مورد ممیزی خلاصه شد که یک مورد آن واقعا سزاوار نبود و اعمال اجباری آن در فیلم سزوار دل شکستگی ما شد و واقعا یکی از صحنه های تاثیرگذار و الهی فیلم بود و به اصرار دوستان این کار را انجام دادیم.
* در حال حاضر فیلم نسبت به نسخه جشنواره چقدر تغییر کرده است؟
- معمولا سینماگران علاقمندند در جشنواره آثارشان دیده شود تا با واکنش مخاطب و در نسخه نمایش عمومی اصلاحاتی انجام دهند. ما نیز در قسمتهای پایانی فیلم که احساس می کردیم مخاطب کمی سر در گم است جابجاییهایی انجام دادیم و صحنه هایی که فیلم را دچار افت ریتم کرده بود برخی مصاحبه ها و ... را درآوردیم . از 103 دقیقه حدود 10 دقیقه آن در جهت روان شدن و رعایت زمان اکران انتقال پیام حذف شده است.
* آیا از برخورد مدیران جشنواره فجر با فیلم راضی بودید.
- من علت بی توجهی به فیلم را بی توجهی به خودم می دانم و گرنه دلیلی نداشت در این دوره که معاونت سینمایی دنبال آثار متفاوت و دینی می گردد چنین اثری مورد بی توجهی قرار گیرد. این شیوه برخورد با افرادی که در انقلاب اسلامی کار کردند و زحمت کشیده اند شیوه خوبی نیست. همه ما بچه های این کشور و ملت هستیم و هر یک از ما در جایی منشاء کاری، خدمتی و تاثیرگذاری بوده ایم.
- من علت بی توجهی به فیلم را بی توجهی به خودم می دانم و گرنه دلیلی نداشت در این دوره که معاونت سینمایی دنبال آثار متفاوت و دینی می گردد چنین اثری مورد بی توجهی قرار گیرد. این شیوه برخورد با افرادی که در انقلاب اسلامی کار کردند و زحمت کشیده اند شیوه خوبی نیست. همه ما بچه های این کشور و ملت هستیم و هر یک از ما در جایی منشاء کاری، خدمتی و تاثیرگذاری بوده ایم.
*چه پیش بینی برای اکران فیلم " دموکراسی تو روز روشن" دارید؟
- پیش بینی خوبی به لحاظ ارتباط مخاطب با فیلم دارم ولی متاسفانه با بعضی از کج سلیقگی هایی که در بین دست اندرکاران اکران وجود دارد و ممکن است به فیلم آسیب بخورد. مثلا شیوه سال قبل در اکران فیلم این بود که اکران نوروزی 12 هفته ادامه دارد و ما خود را برای اکران دوم که اول تیرماه بود آماده کرده بودیم که با تغییر تصمیمات شورای اکران زمان اکران نوروزی کاهش پیدا کرد و اکران دوم سال مقارن با اول خرداد شد که از نظر زمانی برای آغاز اکران خوب نیست چون تعطیلاتی دارد که مصادف با امتحانات دانش آموزی است که خانواده سینما نمی روند.
------------------
گفتگو از :بیتا موسوی
نظر شما