به گزارش خبرنگار مهر، نشست "دینامیک ابن‌سینا: زمینه و پیامد تاریخی" با سخنرانی دکتر محمد جواد اسماعیلی عصر روز چهارشنبه 5 خرداد در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.
دکتر اسماعیلی در ابتدا با اشاره به تعریف دینامیک، گفت: دینامیک در زمره پژوهشهایی است که در زیر شاخه مکانیک و فیزیک قرار می‌گیرد و به بررسی مسئله نیرو به طور خاص می‌پردازد.
وی افزود: این طور به نظر می‌رسد که مکانیک در دوره پس از گالیله و نیوتن می‌تواند معنای مفصلی داشته باشد اما این سؤال مطرح است که در دوره قدیم و پیش از گالیله و نیوتن مکانیک چه معنایی داشته است.
وی خاطر نشان کرد: بسیاری از پژوهشگران علم معتقدند که ریشه آنچه را گالیله و نیوتن درباره حرکت شناسی و نیروشناسی مطرح کرده‌اند می‌توان در دوره باستان جستجو کرد.
این پژوهشگر خاطر نشان کرد: در تحلیل ریشه‌های تاریخی دینامیک چند مسئله مورد توجه بوده است؛ یکی مسئله حرکت قسری و نمونه خاص آن حرکت پرتابه، دوم تحلیل حرکت در خلاً و سوم سقوط آزاد اجسام.
وی در ادامه به بررسی حرکت قسری و نمونه خاص آن حرکت پرتابه از نظر بوعلی پرداخت و گفت: ابن سینا فیلسوفی است که در سال 370 قمری در بخارا به دنیا آمد و در سال 428 قمری در همدان در اثر بیماری چشم از جهان فرو بست. خانواده او باطن‌گرا هستند و مباحث مربوط به عقل در آن خانه مطرح بوده است و لذا ابن سینا با مباحث فلسفی بیگانه نبوده است.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: عمده آثاری که از ابن سینا وجود دارد آثاری است که رهیافت ابن سینا در آن مشائی و ارسطویی است که افزون بر این آثار نیز آثاری از ابن سینا وجود دارد. در دائرة المعارف شفا (فن سماء طبیعی) مسأله دینامیک ابن سینا مطرح می‌شود. البته این بحث فقط محدود به این اثر ابن سینا نیست و در کتابهای نجات، دانشنامه علایی و اشارات و تنبیهات نیز مسایل و مباحث طبیعت شناسی در کنار سایر مباحث مورد توجه قرار گرفته اند.
وی با اشاره به اینکه طبقه‌بندی ابن سینا از علوم متأثر از فارابی بوده، تصریح کرد: ابن سینا در تقسیم بندی از علوم ابتدا به تحلیل ساختار کتابهایی که درباره علوم توسط پیشینیان نوشته شده می‌پردازد و سپس در جایی دیگر به تقسیم‌بندی‌های معروف علوم توسط فارابی می‌پردازد. ابن سینا می‌گوید طبیعیات به موضوعاتی درباره ماده می‌پردازد و ریاضیات علمی است که آثار آنها در ماده دیده می‌شوند ولی مجردند. به نظر ابن سینا علوم الهی یا فلسفه اولی مجردات محض هستند.
او در ادامه به بررسی حرکت پرتابه از نظر ارسطو پرداخت و گفت: در نظام حرکت شناسی ارسطویی دو نوع حرکت وجود دارد. یکی حرکت طبیعی و دیگری حرکت غیر طبیعی یا قسری. از نظر ارسطو در جهان دارای جهان بالای قمر و پائین قمر هستیم و در جهان تحت القمر یا پائین قمر عناصر چهارگانه خاک، آب، هوا و آتش وجود دارند.
اسماعیلی خاطر نشان کرد: از نظر ارسطو حرکت دوری و مستدیر است. در عالم پائین قمر حرکت طبیعی حرکتی رو به پائین به شمار می‌رود. وقتی سنگی پرتاب می‌شود کاری بر خلاف طبیعت صورت گرفته است و حرکتی قسری محسوب می‌شود و آن سنگ از طبیعت خود خارج شده و دوام نمی‌آورد.
وی تصریح کرد: حرکت شناسی ارسطویی مبتنی بر مسأله تماس متصل میان متحرک و محرک است. ارسطو حرکت پرتابه را ناهماهنگی در نظام طبیعت می‌داند. سؤال این است که اگر پرتابه‌ای از پرتابگر جدا شود چه عاملی باعث ادامه حرکت پرتابه می‌شود؟ ابن سینا در کتاب شفاء(فن سماع طبیعی) به این مسأله می‌پردازد و حرکت قسری و انواع آن را نام می‌برد.
استاد دانشگاه پیام نور با برشمردن انواع حرکت از نظر ابن سینا خاطر نشان کرد: از نظر ابن سینا حرکت یا طبیعی است یا غیر طبیعی. حرکت غیر طبیعی می‌تواند بالذات باشد یا بالعرض. از نظر بو علی نظر افلاطون درباره حرکت پرتابه مردود است و این دیدگاهی است که ارسطو نیز آن را بیان کرده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: به نظر بسیاری از مفسران در مطالعه حرکت پرتابه باید یک محیط میان پرتابه و پرتابگر قرار گرفته باشد. ارسطو فقط به جنبه مادی این محیط اشاره نمی‌کند و معتقد است یک توان حرکتی در پرتابگر وجود دارد که به پرتابه منتقل می‌کند ولی به تدریج این توان حرکتی افت می‌کند و پرتابه متوقف می‌شود.
وی افزود: فیلوپونوس به خاطر دیدگاه الهیاتی نظر ارسطو را قاعدتاً نمی‌تواند بپذیرد و در برابر توان حرکتی جسمانی ارسطو، توان حرکتی غیر جسمانی را مطرح می‌کند.
اسماعیلی با اشاره به اینکه ابن سینا از نظرات اندیشمندان پیشین مطلع بوده، گفت: ابن سینا درباره حرکت پرتابه می‌گوید، وقتی پرتابه از پرتابگر رها می‌شود نیرو یا "میل" را از پرتابگر دریافت می‌کند و این توان حرکتی غیر جسمانی که از پرتابگر دریافت می‌کند مثل یک مهر بر پرتابه حک می‌شود و پرتابه تا وقتی که با هیچ مانعی روبرو نشود به حرکت خود ادامه می‌دهد. "میل" یک توان محسوس است که از پرتاب کننده به پرتابه انتقال پیدا می‌کند.
وی با مقایسه آرای بوعلی و فیلوپونوس درباره حرکت پرتابه، گفت: در دیدگاه فیلوپونوس نیرو صرف جسم می‌شود ولی در دیدگاه ابن سینا اگر مانعی در مقابل پرتابه وجود نداشته باشد، پرتابه تا بی نهایت می‌رود و به حرکت خود ادامه می‌دهد.
وی افزود: ابن سینا در تمام آثار خود و قبل از مقاله چهارم شفاء، به حرکت قسری اشاره کرده است و او مفهوم "میل" را در مقام یک نظریه مطرح کرده که به مبانی آن فکر کرده است. نکته قابل توجه این است که ابن سینا به نظریه خود هم انتقاد می‌کند و لذا راه را برای طرح نظرات دیگر هموار می‌سازد ولی او در نهایت نظریه "میل" را به عنوان صحیح‌ترین نظریه می‌پذیرد.
نظر شما