به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "بیولوژی نص؛ نشانه شناسی تفسیر قرآن" نوشته حجت الاسلام علیرضا قائمی‌نیا عصر دوشنبه 17 خرداد با حضور دکتر عبدالله نصری و مؤلف کتاب در سرای اهل قلم برگزار شد.
در ابتدای این نشست قائمی‌نیا نشانه‌شناسی را یکی از مباحث مهم عصر کنونی دانست و گفت: نشانه شناسی پیشینه طولانی در یونان باستان و در میان متفکران مسلمان دارد اما این دانش در قرن بیستم مستقل شد و دو نفر از متفکران غربی مستقل از هم مباحث نشانه‌شناسی را مطرح کردند که یکی چارلز پیرس پراگماتیست امریکایی است که نشانه‌شناسی فلسفی را برای حل پاره‌ای مباحث فلسفی مطرح کرد و دیگری پدر زبانشناسی جدید دوسوسور که نشانه‌شناسی زبان‌شناختی را مطرح کرد.
نشانه‌شناسی جدید جایگاه خود را در مطالعات دینی پیدا نکرده است
وی آخرین دستاورد نشانه‌شناختی غرب را "نشانه‌شناسی تفسیری" امبرتو اکو عنوان کرد و گفت: نظریه اکو علاوه بر توجه به مباحث نشانه‌شناسی قبلی به خیلی از مباحثی که در فلسفه تحلیلی، زبان شناسی جدید و ...است نظر دارد تا به یک نظام نشانه شناختی جامع دست یابد.
حجت‌الاسلام قائمی نیا بر پیوند عمیق مباحث نشانه شناسی با مطالعات دینی تأکید کرد و افزود: به دلیل همین پیوند عمیق است که در میان متفکران مسلمان و حتی در قرون وسطی میان مسیحیان این مباحث مطرح بوده و آگوستین سه قرن پیش از ظهور اسلام برای تبیین مسیحیت مباحث نشانه شناسی را مطرح کرد و در یونان باستان برای فهم اساطیر گاهی به مباحث نشانه شناسی رجوع می‌شد.
وی با بیان اینکه هنوز نشانه شناسی جدید جایگاه خود را در مطالعات دینی به ویژه تفسیر کتابهای مقدس و قرآن پیدا نکرده است، تأکید کرد: ما تنها پاره‌ای از مباحث نشانه شناسی جدید را در آثار ایزوتسو می‌بینیم که در کتاب " خدا و انسان در قرآن" برای اینکه معناشناسی جامعی راجع به قرآن پیدا کند به نشانه‌شناسی دوسوسور مراجعه کرده است.
وی پدید آوردن نظریه ای در باب معرفت دینی را دغدغه اصلی خود در حوزه نشانه‌شناسی عنوان کرد و گفت: با توجه به نشانه شناسی تفسیری(اکو) در واقع بتوانم مباحثی را در معرفت دینی و تفسیر قرآن فراهم بیاورم و از دستاوردها نشانه شناسی جدید کمک بگیرم.
وی به عنوان کتاب اشاره کرد و گفت: با توجه به ادعای روش شناختی که در این کتاب دارم عنوان کتاب را "بیولوژی نص" گذاشتم. معتقدم باید در حوزه مطالعات دینی از روش شناسیهای جدید استفاده کنیم که این روش‌شناسیها نیاز به پالایش دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه فرآیند پژوهش از صفر شروع نمی شود تأکید کرد: پژوهشگر در حوزه مطالعات دینی باید ضمن نگاه انتقادی به مباحث غربی باید نگاهی به مباحث سنتی خود داشته باشد و نمی‌توان میراث عظیم گذشتگان خود را کنار بگذاریم و از نو بخواهیم روشی برای تفسیر قرآن ابداع کنیم و یا در معرفت دینی کاملا چیز جدیدی را ارائه دهیم.
متن یا حوزه تفسیر نیز زیست شناسی متناسب با خود را می‌خواهد
دکتر قائمی نیا تصریح کرد: کلمه "بیولوژی نص" یعنی زیست‌شناسی متن قرآن که دقیقاً این عنوان کتاب ایده مرا می‌رساند بیولوژی را به شکل غربی و نص را به نحو سنتی به کار بردم.
وی افزود: مهمترین مدلی که در نشانه‌شناسی معاصر مطرح شده، نشانه‌شناسی اکو است و جمله ای را از پیاژه اول مقدمه کتاب آوردم که " بیولوژی کلید ساختارگرایی است"؛ می‌دانید که ساختارگرایی مبدأ نشانه‌شناختی جدید است. براساس مدلی که در این کتاب اخذ کردم، واژه‌ها مثل سلولها هستند که در فضاهای نشانه شناختی گوناگون از لحاظ دلالت و معنا رشد پیدا کرده و دلالتهای جدید پیدا می‌کنند و به همین دلیل است که اصطلاح بیولوژی را در عنوان کتاب آورده‌ام.
وی با اشاره به تأثیر نشانه شناسی معاصر در حوزه تفکر دینی افزود: متن یا حوزه تفسیر نیز زیست شناسی متناسب با خود را می خواهد که مفسر زیست شناس است و حیات نص را در فضاهای گوناگون بررسی می‌کند.
نظام معنایی قرآن باز است
وی با اشاره به تفاسیر متنوع قرآن در عالم اسلام تأکید کرد: از این جهت تفسیر المیزان را انتخاب کردم که ضمن معاصر بودن به نظرم تفسیر المیزان اوج تفکر شیعی است و مباحث مختلف به نحو عالمانه ای در این تفسیر به کار گرفته شده است.
وی ورود نشانه شناسی در حوزه تفسیر را منجر به پدید آمدن صدها بحث جدید دانست و گفت: از لحاظ نظری تفسیر قرآن به قرآن را ناقص می دانم نه اینکه رد کنم چون مرحوم علامه طباطبایی یک ادعای نظری و یک کار عملی دارد به نظرم کاری که عملا علامه انجام دادند روش تفسیری بینامتنی است و از لحاظ نظری معتقدم باید ترمیمی شود که در کتاب به آن اشاره کردم.
عبدالله نصری: اثبات حیات نص هدف اصلی مؤلف کتاب"بیولوژی نص"
دکتر عبدالله نصری در ادامه این نشست، حوزه نشانه شناسی را بسیار دقیق خواند و گفت: با اینکه مباحثی در زمینه زبان شناسی، نشانه شناسی را در ادبیات فارسی و تا حدودی تاریخ هنر داریم اما بکارگیری آنها برای فهم متن آن هم متن مقدسی مثل قرآن کاری بسیار دشوار است و زیاد مورد توجه قرار نگرفته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: شاید برخی ریشه های مباحث زبان شناسی و نشانه شناسی در فرهنگ خودمان دیده شود اما تئوری پردازی های مختلفی در این حوزه نداریم و اساسا نشانه شناسی مربوط به تفکر غربی و حوزه علوم انسانی غربی است.
وی با انتقاد از اجحافی که اخیرا در مورد علوم انسانی می شود، تصریح کرد: مؤلف کتاب "بیولوژی نص" با تخصص لازم بدون تعصب به فرهنگ خود و با پرهیز از موضع گیری های غیرعلمی در مقابله با تفکرات غربی به خوبی نشان می دهد که ما چقدر نیازمند تعامل با اندیشه های غربی هستیم و اگر این تعامل را نداشته باشیم نه تنها دستاوردهایمان در علوم انسانی مناسب نیست که بسیار هم مغموم خواهیم شد.
تفکر امری انسانی است
دکتر نصری با بیان اینکه تفکر امری انسانی است، تأکید کرد: درست است که هر نظام فکری یک مبانی دارد که ممکن است با پیش فرضها و مبانی ما اختلاف داشته باشد اما اینکه اندیشه ای را از بیخ و بن به بهانه غربی بودن رد کنیم این کاری علمی نیست. متأسفانه بسیاری از کسانی که در حوزه علوم انسانی اظهار نظر می کنند با این حوزه ها آشنایی ندارند و حتی یک متن از آثار متفکران غربی را درست نمی توانند بخوانند چه برسد به اینکه به فهم آن نائل شوند و متأسفانه پشت بسیاری از این هجمه ها به علوم انسانی در حوزه تفکر غربی انگیزه های سیاسی نهفته است.
مؤلف کتاب" انسان کامل در مکاتب مختلف" افزود: با کمال تأسف ما در مواجه با تفکرات غربی ضعف داریم و زمینه های برطرف کردن این ضعفها را درست فراهم نمی کنیم و بیشتر نگران می شویم در حالیکه اصلاً جای نگرانی نیست.
وی کتاب "بیولوژی نص" را در حوزه علوم انسانی بسیار راهگشا خواند و افزود: ما نباید از تفکرات انسانی- چه غربی و چه شرقی- واهمه ای داشته باشیم. وقتی که تفکر فلسفه یونان وارد جهان اسلام شد، بسیاری از متکلمین نگران بودند اما وقتی که بزرگانی مثل ابن سینا و فارابی پیدا شدند و با این تفکرات مواجه منطقی و درستی پیدا کردند باعث بالندگی فلسفه اسلامی شدند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: مؤلف کتاب "بیولوژی نص" با قصد رد تفکرات غربی وارد بحث نشده بلکه همسخنی و گاهی همدلی پیدا کرده و ضمن بهره برداری بسیار از نکات خوب تفکرات نشانه شناسان غربی آنجایی که جایگاهش مربوط به متن قرآن نبوده تفکیکها را داشته است و با توجه به دیدگاههای مختلف نشانه شناسان با تکبه بر نظریه اکو، رشد نص را تبیین کرده است.
نظر شما