علم و دین دریچه‌ای به عالم واقع هستند/ تفکیک علوم انسانی از طبیعی معضل غرب

به گزارش خبرنگار مهر در قم، حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا ظهر یکشنبه در سلسله نشست‌های علمی علم دینی، علم انسانی با موضوع امکان سنجی و موضوع شناسی، تمایزات و تشابهات که در سالن همایش‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: ادبیات وسیعی در تحلیل ماهیت علم، فلسفه علوم، علوم اجتماعی، روش شناسی و معرفت شناسی شکل گرفته است.

وی ادامه داد: زمانی که نیوتن نخستین انقلاب علمی را شکل داد، فلاسفه به این فکر افتادند تا این انقلاب را در علم فلسفه نیز انجام دهند و از آن الگویی بردارند تا در علوم دیگر نیز بکار گیرند.

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه در فلسفه علم بحث‌های بسیار زیادی صورت گرفته است، بیان داشت: ما در دنیای غرب شاهد پیدایش مکاتب هژمونی و... هستیم و یکی از معضلات غرب تفکیک علوم انسانی از علوم طبیعی است.

وی اضافه کرد: در غرب بنا به دلایلی در عصر جدید علوم طبیعی از علوم انسانی تفکیک شدند و ما الان با حوزه‌های جدا از هم از قبیل اقتصاد، سیاسی و... مواجه هستیم.

علم صرفا یک فعالیت برای حل مسئله نیست

قائمی‌نیا گفت: علم این گونه نیست که مانند یک آینه تخت واقع نمای علم خارج باشد بلکه عناصر بسیاری در واقع نمایی علم وجود دارد و کامل‌ترین علم است که عالم واقع را کامل نشان می‌دهد.

وی با بیان اینکه برخی جریان‌ها اعتقاد دارند که علم کاشفی ندارد، خاطرنشان کرد: این گروه اعتقاد دارند که علم فرایندی است که دانشمندی پی می‌گیرد و هر دانشمندی برای خود عالمی دارد و این عالم‌ها به یکدیگر راه ندارد، البته جریانی که در قرن 20 پدید آمد اعتقاد داشت که علم یک کاشفیت دارد و از سوی دیگر مسمومیت بشر نیز محسوب می‌شود.

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: علم دو جنبه دارد، جنبه نخست خلاقیت علم است و جنبه دیگر تاثیرپذیری علم است، علم صرفا یک فعالیت برای حل مسئله نیست و دانشمند هم زندگی می‌کند و هم علم تولید می‌کند و هم متاثر از برخی مسائل است.

قائمی‌نیا در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه آسیب شناسی در این بحث می‌تواند به ما کمک کند، اظهار داشت: یکی از مشکلات ما بیشتر به شکل‌ها و گونه‌های علمی بر می‌گردد که در غرب با آن مواجه می‌شویم.

علم غربی را جدی بگیریم

وی با بیان اینکه ما باید علم غربی را جدی بگیریم، بیان داشت: فلسفه اسلامی که بهترین دستاورد در سنت تفکر اسلامی است از جایی شکل گرفت که تفکر یونانی پایان یافته بود، علم از صفر شروع نمی‌شود و هیچ کس نمی‌تواند از ابتدا یک علم را تدوین کند.

استاد حوزه علمیه قم گفت: دانشمند کار خود را از جایی شروع می‌کند که دیگران تا آنجا رفته باشند، علم یک پدیده خلق الساعه نیست و در یک جامعه علمی پیدا می‌شود، علم یک فرآیند تدریجی زمان‌بر است، هم علوم جدید یک خط تاریخی را طی می‌کنند و هم علوم دینی این مسیر را طی کرده‌اند.

وی با بیان اینکه یکی از آسیب‌هایی که ما با آن مواجه هستیم این است که ابتدا سراغ بحث‌های مفهومی می‌رویم، اظهار داشت: ما باید ابتدا ببینیم آنچه که متفکران دینی در آن ورود داشته‌اند چه بوده است و در حوزه‌های مختلف علم دینی به چه صورت خواهد بود.

قائمی‌نیا با بیان اینکه برهان به معنای سینوی یکی از مشکلات فلسفه است، یادآور شد: ما باید برهان سینوی را کنار بگذاریم و علم را فرآیند حل یک مسئله بشماریم و بدانیم که فکر بشری این گونه است که ممکن است در بسیاری از حوزه‌ها به نتیجه نرسد.

وی گفت: سه جریان فکری در فلسفه اسلامی وجود دارد، جریان نخست سنت گرایی است که تلاش می‌کند علم سنتی را احیا کند، جریان دوم نوگرایی است و تفکر سوم انتقادی است.