شمنیسم عالم مشهود را زیرمجموعه عالم غیرمشهود می‌داند

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر سید جواد میری در این نشست که عصر امروز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، ضمن تشریح آئین شامانیسم، به ارائه گزارش دیدار خود با یکی از شامانهای معاصر سیبری پرداخت.

 

وی این گزارش در مورد شامانیسم را حاصل 5 سال تحقیق خود در منطقه سیبری عنوان کرد و گفت: این گزارش بخشی از پروژه 2 تا 3 ساله درمورد ادیان و مذاهب و اقوامی است که در منطقه سیبری وجود دارد و این تحقیقات در حول محور تنوع فرهنگی و گفتگوی بین ادیان انجام خواهد شد.

 

دانشیار جامعه‌شناسی و تاریخ ادیان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تأکید کرد: هنگامی که نام سیبری بر زبان جاری می‌شود یک احساس عجیبی ممکن است برای آدمی ایجاد شود که این منطقه جایی در دور دست و بسیار دست نیافتنی و سرد و یخزده و به عبارتی آخر دنیا به نظر می‌رسد. هرچند که سیبری واقعی ممکن است واجد همه این خصایص باشد ولی پیچیده‌تر و سرزنده‌تر از این تعاریف کلیشه‌ای است.

 

دکتر میری افزود: منطقه سیبری به صورت تاریخی از شرق کوههای اورال آغاز می‌شود و تمامی شرق روسیه را فرا می‌گیرد. این منطقه وسیع در شمال آسیا واقع گردیده است و امروزه جزئی از فدراسیون روسیه است. این مکان از زمانهای بسیار قدیم یکی از مکانهای بکر برای رشد و نمو «شامانیست» محسوب می‌شود.

 

سردبیر مجله علمی Islamic Perspective تصریح کرد: اقوام گوناگونی قرنها در کنار هم در این منطقه زندگی کرده‌اند که تا به امروز این تنوع قومی حفظ شده است. بسیاری از اقوام اُرالیک، آلتائیک و پالئوسیبریک پیرو آئین « شامانیسم» بوده‌اند و این امر تا به امروز هم ادامه داشته است.

 

ریشه شامانیسم در زبان سیبریک

 

وی به معنی واژه « شامانیسم» در زبان سیبریک اشاره کرد و گفت: شامان یا سامان توسط زبان شناسان با واژه سنسکریت « سامَان» که به معنی Chant (آهنگ ساده و کشیده، مناجات، ترانه و...) است مورد مقارنه قرار گرفته است. برخی از متخصصان نیز معتقدندSaman ( با تلفظ شامان) ریشه در زبان قوم Eevenk  دارد که به همین صورت توسط روس ها اقتباس شده است.

 

وی با بیان اینکه برخی این واژه را با کلمه Soul /alma یا « روح» در لاتین هم خانواده می دانند، افزود: این واژه حتی هم ریشه با واژه «qam» یا «kam» در زبان های تاتاری، شور و اویرات و حتی واژه ژاپنی « kami» به معنای «Helping spirit» به معنی « روح امدادگر» گرفته شده است.

 

میری تأکید کرد: به صورت کلی می توان گفت که از نظر اتیمولوژیک واژه «شامان» برگرفته از زبان « تورکیچ» است که به صورت «Saman» تلفظ می شود. این واژه در بین اقوام تورک-مغول و تونگوز در قدیم مورد استفاده قرار می گرفت و شامانیسم نقش مهمی در افسانه های اقوام تورک آلتای بازی می کند.

 

وی به موضوع شامانیسم در علوم انسانی پرداخت و گفت: در علوم اجتماعی، به صورت اعم، و در آنتروپولوژی، به صورت اخص، « شامانیسم» به مجموعه باورها و شعائری گفته می شود که در رابطه با ارتباط انسان با دنیا روحانی «spiritual world» است. در شامانیسم باور بر این است که شامان ها «رابط» یا «پیام آوران» بین«جهان آدمی» و «عوالم روحانی» هستند.

 

دانشیار جامعه شناسی و تاریخ ادیان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: بر اساس باور شامانیست ها روح و روان آدمی دارای یک هارمونی ویژه است که به آن حالت خاص انسانی می دهد ولی این هارمونی امکان « متزلزل شدن» دارد و شامان قادر به بازگرداندن انسان به حالت هارمونی و توازن را دارد. ضمن اینکه، شامان قادر به ارتباط با عوالم ماوراء طبیعی است که ورود او به این عوالم به او این امکان را می دهد که قدرت تشخیص و توانایی حل مشکلات فراروی جامعه را داشته باشد.

 

دکتر میری افزود: شامان با ورود به عوالم دیگر «پیام هدایت» را می تواند دریافت کند و از آن برای هدایت افراد جامعه و انسانهای گمراه سود بجوید. وظیفه اصلی شامان در جامعه از جنس روحانی است و شامان برای استقرار مجدد توازن که منجر به از میان رفتن مرض می شود تلاش می کند.

 

در باور شمنیسم عالم مشهود زیر مجموعه عالم غیرمشهود است

 

وی به باورهایی که در حوزه شامانیسم شکل گرفته اشاره کرد و گفت: شامانیسم یک مجموعه واحد و دین متمرکز در سراسر جهان نیست بلکه شامانیسم آیینی دارای تنوع گوناگون است اما در عین حال این تنوع دارای یک مشترکاتی است.

 

میری به هشت ویژگی باور شامانیسم که توسط میرچا الیاد بیان شده اشاره کرد و گفت: در زبان جامعه شناسان، آئین شامانیسم با همه کثرتش دارای وحدتی در حول این 8 محور است؛ 1- عالم روحانی و روح وجود حقیقی دارند و نقش بسیار مهمی در زندگی فرد و جامعه بازی می کنند.2- شامان قادر به مکالمه با روح و ارتباط با این عالم روحانی است.3- ارواح می توانند طیب و خبیث باشند.4- شامان می تواند بیماری که توسط ارواح خبیثه ایجاد شده، را درمان کند.

 

وی افزود: 5- شامان با استفاده از روشهای ذکر می تواند به حالت خلسه برود و به مکاشفات بصیرت آموز برسد.6- روح شامان برای رسیدن به پاسخ و دریافت پیامهای روحانی با ترک جسم خاکی قادر به دخول در عوالم روحانی است.7- شامان با تمسک به تصاویر حیوانات به مثابه «راه و دلیل روحانی» و «پیام آور» و «علائم پیشگویی» برای حوادثی که در آینده ممکن است برای جامعه رخ دهد، نقش یک رابط را بازی می کند.8- برای پیشگویی معمولا شامان از وسایل و روشهایی استفاده می کند که « انداختن استخوان» و روشهای گوناگون« تفأل» یا « Divination » از جمله آنهاست.

 

سردبیر مجله علمی Islamic Perspective افزود: شامانیسم بر اساس یک تقسیم بندی کلی از عالم شکل گرفته که جهان را به و قسمت عالم مشهود و عالم غیر مشهود تقسیم می کند و از همه مهمتر اینکه عالم مشهود زیر مجموعه عالم غیرمشهود است و زندگی افراد و موجودات بسیار متأثر از نیروها و ارواح و قدرتهای غیرمشهود است.

 

وی با بیان اینکه برای رسیدن به درجه شامانی فرد نیازمند یک سری دانش های مخصوص اکتسابی و توانایی های غیر اکتسابی است، تأکید کرد: معمولا شامان ها به صورت انفرادی کار می کنند ولی منعی برای فعالیت دسته جمعی آنها وجود ندارد همانگونه که شامان های Indina Tantric به صورت دسته جمعی فعالیت می کنند.

 

تقابل جامعه سنتی ومدرن باعث هضم تدریجی پیروان شامانیست شده است

 

 این پژوهشگر به آشنایی خود با یکی از شامان های سیبری اشاره کرد و گفت: آشنایی من با سیبری از سال 2006 آغاز شده است و تا کنون ادامه دارد. امروز در سیبری شامانیسم و شامان بین اقوام بوریات(تیره ای از اقوام مغول)، ایونکی و تونگوز وجود دارد. یکی از معروفترین شامان های سیبری امروز که در منطقه جمهوری آگیسنک زندگی می کند « بایر رینچینوف» است.

 

دکتر میری افزود: بایر رینچینوف در منطقه ای خارج از شهر در مزرعه ای بزرگ با خانواداش زندگی می کند. شامان حق ازدواج دارد و دارای فرزندانی است. در مزرعه بزرگ بایر احشام وجود دارند و زندگی به صورت شاده و بدوی است.

وی با بیان اینکه امروزه شامان شدن بسیار سخت است، تأکید کرد: برای شامان شدن جدای از قابلیتهای ذاتی که یک شامان باید دارا باشد امتحانات زیادی هم وجود دارد. به عنوان مثال یک فرد باید 15 سال تحصیل کند و در پایان یک امتحان جامع دارد که اگر در این امتحان رد شد دوباره باید امتحان دهد ولی باید 15 شال دیگر تحصیل کند تا امتحان دوم را بدهد.

 

این پژوهشگر ادیان تصریح کرد: زندگی در سیبری بسیار مشکل است چراکه از نظر آب و هوا، اقلیمی سخت بر آن حاکم است. در گفتگو با بایر من دریافتم که آنها در این دشت وسیع زندگی می کنند که دمای آن در تابستان به بالای 45 درجه و در زمستان تا 50 درجه زیر صفر می رسد. مشکل دیگر شامانیسم رابطه بین «جامعه سنتی» و «جامعه مدرن» است که باعث هضم تدریجی پیروان شامانیست در جامعه وسیع تر و ادیان رقیب همچون بودیسم، مسیحیت و اسلام و ایدئولژی های مدرن شده است.

 

وی افزود: به عنوان مثال، بوریات ها که در این منطقه آگسینگ سیبری ساکن هستند تا حدود بسیاری متأثر از فرهنگ و زبان روسی گردیده اند. شاید اغراق نباشد که بسیاری از بوریات ها زبان مادری خود را یا فراموش کرده اند و یا کمتر با آن سخن می گویند. از آنجایی که آیین شامانی با زندگی شهرنشینی زیاد میانه ندارد، خود این مسئله موجب ضعیف شدن و یا از بین رفتن شامانیسم شده است؛ چراکه شامانیسم آئین جامعه پیشا-کشاورزی بوده است.

 

کمک 5 هزار دلاری آمریکا برای ساماندهی شمنیسم در روسیه

 

دکتر میری به اعمال نفوذ کمونیستها در دوران حاکمیت دولتمردان شوروی اشاره کرد و گفت: در دوران کمونیسم و تمرکزگرایی شدید به جای مانده از آن دوران تقریبا جایی برای «شامانیسم اصیل» باقی نماند تا آنجا که دولت مرکزی اقدام به منصوب کردن شامان های رسمی که بعضا برای KGB کار می کردند، نمود.

 

این پژوهشگر و جامعه شناس در پایان به نقش محققان اروپایی و آمریکایی در ساماندهی شمنیسم اشاره کرد و گفت: پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و با ضعف دولت مرکزی روسیه در دوران یلتسین تا حدودی پای محققان اروپایی و آمریکایی به این مناطق بیشتر باز شد که منجر به تشکیل انجمن های دفاع از شامانیسم و زندگی اقوام بدوی در سیبری شد که « انجمن دفاع از شامانیسم » در آگیسنک از آن جمله است که در آمریکا تأسیس شده و ماهیانه 5 هزار دلار به بایر رینچینوف کمک مالی می کند تا او بتواند شامانیسم و پیروان این آیین را در سیبری روسیه ساماندهی کند.