"چهل سالگی" یکی از معدود آثار اقتباسی سینمای ایران در سال‌های اخیر است، ناهید طباطبائی نویسنده این رمان در این گفتگو با اعلام رضایت از اقتباس سینمایی آن ، به مشکلات اقتباس از آثار ادبی در سینمای ایران و کمبود تعامل بین فعالان عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری در ایران اشاره کرد.
*خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و هنر: گویا قبل از "چهل سالگی" هم کارگردان‌هایی می‌خواستند آثاری از شما را مقابل دوربین ببرند؟
- ناهید طباطبائی نویسنده: بله، برای "جامه داران" و "چهل سالگی" مذاکره‌هایی انجام دادم اما به نتیجه نرسیدم، برای نوشتن فیلمنامه "زندان زنان" هم صحبت‌هایی شده بود اما به نتیجه نرسیدیم.
*چرا؟
- کارگردان‌ها عقایدشان را می‌خواستند تحمیل کنند و نتوانستیم به نقطه مشترکی برسیم.
*در مورد آقای رئیسیان این اتفاق نیفتاد؟
- در صحبت‌هایی که با ایشان داشتم احساس کردم نگاهی که به روح اثر دارند شبیه من است. در فضایی صحبت کردیم که هر دو می‌توانستیم نظر و دیدگاهمان را درباره داستان مطرح کنیم.
*دوست داشتید آقای رئیسیان کاملا به متن شما وفادار باشند؟
- من این نگاه را به ماجرای اقتباس ندارم، به هر اثر هنری و ادبی می‌توان از زوایای مختلف نگاه کرد و برای من این نگاههای متفاوت جذاب است. تعداد زیادی اقتباس از "هملت"، "رومئو و ژولیت" و... شده و هریک جذابیت‌ها و ارزش‌های خاص خود را دارد.
من نمایشنامه‌نویسی خوانده‌ام و فیلم زیاد می‌بینم و سینمای اقتباسی مورد علاقه‌ام است، اما هرگز به این فکر نمی‌کنم که اگر کارگردانی بخواهد اثری از من را به فیلم برگرداند باید به آن وفاداری کامل داشته باشد. فیلم عرصه خلاقیت کارگردان است و او باید با توجه به دیدگاه و سلیقه خود اثری را خلق کند.
لیلا حاتمی در نمایی از "چهل سالگی"
*پیش از این که نوشتن فیلمنامه شروع شود شما با آقای رئیسیان به توافق رسیدید؟
- بله، صحبت‌هایی درباره قصه و فضای آن کردیم و من نکاتی که او مطرح می‌کرد پذیرفتم، ایشان هم نکاتی را که من نسبت به آن حساسیت داشتم رعایت کرد.
* تم اصلی در قصه "چهل سالگی" تنهایی زن و ملالی است که در زندگی او وجود دارد، ملاقات با کیان این فرصت را به زن می‌دهد تا دنیای تازه‌ای را تجربه کند. اما در قصه این حس ملال و تنهایی وجود ندارد.
- ادبیات ویژگی‌های خود را دارد، فیلم باید موجز و کوتاه باشد و آن مقدار که در ادبیات می‌شود به جزئیات پرداخت در سینما نمی‌شود. من به عنوان مخاطب فیلم را که دیدم تاثیر گرفتم و فکر می‌کنم فیلم در ایجاد رابطه حسی روی مخاطب موفق است.
*اکران فیلم به فروش کتاب "چهل سالگی" کمک کرده؟
|
در ایران همکاری بین روشنفکران و فعالان حوزه‌های مختلف هنری وجود ندارد. در دنیا سینماگران، نقاشان، شاعران و... در حلقه‌های دوستانه به خلق آثار هنری کمک و فرهنگ جامعه را تقویت می‌کنند |
- البته "چهل سالگی" قصه پرخواننده‌ای بوده و در این 9 سال بارها تجدید چاپ شده است، اما ساخته شدن این فیلم و اکران آن در فروش کتاب بی‌تاثیر نبوده است. کتاب از زمانی که فیلم ساخته شد بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفته است.
* یکی از نتایج اقتباس ادبی همین است.
در ایران همکاری بین روشنفکران و فعالان حوزه‌های مختلف هنری وجود ندارد. در دنیا سینماگران، نقاشان، شاعران و... در حلقه‌های دوستانه به خلق آثار هنری کمک و فرهنگ جامعه را تقویت می‌کنند، اما در ایران این ارتباط کم است. به همین دلیل اقتباس سینمایی به ندرت اتفاق می‌افتد.
*گروهی معتقدند در نویسندگان ایرانی انعطاف وجود ندارد و آنها رابطه خوبی با کارگردان‌ها ندارند.
- رابطه‌ای که باید بین نویسنده‌ها و کارگردان‌ها باشد اتفاق نیفتاده است. اگر نویسنده و کارگردانی با هم دوست باشند و نگاه هم را بشناسند بهتر کار می‌کنند. اما همان طور که گفتم ارتباط اهالی هنر و فرهنگ با هم در ایران قطع است.
*پس انعطاف برای نویسنده ضروری است؟
- هر دو طرف باید انعطاف داشته باشند، پافشاری غیرمنطقی هم از طرف کارگردان اشتباه است و هم از طرف نویسنده. خلق هنری در فضایی فارغ از سوء تفاهم اتفاق می‌افتد نه در فضای پرتنش. شاید درست این باشد که نویسنده زمان نوشتن فیلمنامه در کنار کارگردان و فیلمنامه‌نویس باشد و همه چیز در تعامل مشترک شکل بگیرد اما این وجود ندارد.
*شما این ارتباط را با آقای رستگاری برای نوشتن فیلمنامه "چهل سالگی" داشتید؟
- من با آقای رئیسیان به توافق رسیده بودم و جز در چند مورد دیدار و گفتگویی با آقای رستگاری نداشتم.
*فکر می‌کردید زمانی "چهل سالگی" ساخته شود؟
- من زمان نوشتن داستان‌ها را در ذهنم می‌بینم، "چهل سالگی" را هم می‌دیدم. اما دنیای ذهنی من با آقای رئیسیان تفاوت دارد و این طبیعی است هیچ دو نفری مانند هم فکر نمی‌کنند.
*بازیگری را هم در نظر داشتید؟
- به لیلا حاتمی فکر می‌کردم، او را در ذهنم مناسب‌ترین گزینه برای این نقش می‌دانستم.
*در پایان داستان "چهل سالگی" عشق باعث زایش هنری در زن می‌شود اما پایان فیلم این طور نیست و با نگاهی که آقای رئیسیان به ماجرا دارد همه چیز خیلی ساده تمام می‌شود. فکر می‌کنم پایان کتاب بهتر از پایان فیلم است.
- پایان "چهل سالگی" حاصل نگاه نویسنده فیلمنامه و کارگردان است و با پایان کتاب تفاوت دارد. در داستان هنر باعث می‌شود زن متحول شود، عشق او را تازه و باطراوت می‌کند و پناه بردن به هنر او را از ملال و یکنواختی دور می‌کند.
* کدام اقتباس‌های سینمای جهان را دوست دارید؟
- اقتباس‌های موفق زیاد هستند، مجموعه "جنگ و صلح" که در زمان کودکی من از تلویزیون پخش می‌شد دوست دارم، "کارمن" سائورا را هم می‌پسندم.
*در سینمای ایران چه طور؟
- "آرامش در حضور دیگران" و "شازده احتجاب" نمونه‌های موفق و کاملی هستند.
*آثار کدام فیلمساز ایرانی را می‌پسندید؟
- دنیای بیضایی را دوست دارم.
* این که "چهل سالگی" به فیلم تبدیل شده اتفاق خوبی برای شما بوده؟ دوست دارید بازهم کتابی از شما تبدیل به فیلم شود؟
- تجربه خوبی بود و احتمالا این ماجرا برای "جامه دران" هم می‌افتد. خیلی جالب است که ببینید شخصیت‌هایی که در ذهن شما زندگی می‌کنند روی پرده سینما جان می‌گیرند.
-- - - - - - - - - - -
گفتگو: محدثه واعظی‌پور
نظر شما