آرای دکتر محمود خاتمی در مورد سوژه بودن انسان مورد توجه قرار گرفتند

محمود خاتمی نزدیک به دو سال است که دیگر در دانشگاههای ایران درس نمی‏دهد. وی از مهر 87 برای گذراندن فرصتی مطالعاتی در کانادا به سر می‏برد اما دانشجویانش هنوز هم که هنوز از کلاسهای درس وی به خوبی یاد می‏کنند. ستادی فروتن با دانشی گسترده و حافظه‎‏ای خوب که اطلاعات مفید بسیاری را در اختیار دانشجویانش می‏گذاشت و صبورانه پرسشها را پاسخ می‏گفت. به روز شدن رزومه علمی وی در سایت دانشگاه تهران اما می‏تواند نشانه خوبی باشد دال بر اینکه شاید وی از مهر ماه در دانشگاه تهران تدریس داشته باشد.

انتشار کتابهای درباره وی یا به قلم او در سال 2010 بهانه‏ای را فراهم کرد تا نگاهی کوتاه بیندازیم بر کارنامه علمی این استاد که دیگر به اواخر دهه پنجم عمر خود نزدیک می‏شود اما همچنان پرتلاش و با اندیشه‏ای پویا در عرصه فلسفه فعال است. 

در مقدمه ناشر بر کتاب سوفیا تیلور درباره محمود خاتمی که خانه فرهنگی مولر آن را اخیراً منتشر کرده است چنین می‏خوانیم: این کتاب می‏کوشد رویکرد محمود خاتمی درباره سوژه بودن انسان را توصیف کند، رویکردی که شامل موضوعاتی چون آگاهی، کنش، خیال، ادراک، وجدان، اخلاق، رابطه ذهن و بدن و استعلای سوژه بودن انسان است.

خانه فرهنگی مولر کتابهایی نیز از محمود خاتمی منتشر کرده است که در ادامه اطلاعات آنها آمده است.

نام خاتمی در میان 140 پدیدارشناس منتخب جهان

مجموعه جهانی و حجیم فنومنولوژی 2005 در دسامبر 2007 توسط انتشارات زتا منتشر شد. (Phenomenology 2005, Edited by L.Embree et els., Zeta Books 2007)

این مجموعه که یکی از مفصلترین و معتبرترین مجموعه‏ها در حوزه فنومنولوژی محسوب می‏شود (از مجموعه مفصل دیگر در این زمینه می توان به آنالکت هوسرلیکا (analect husserlica, ed. Tymananica) اشاره کرد.)، در ده جلد (در قالب پنج کتاب و هر کتاب دو جزء و جمعاً چهار هزار صفحه) منتشر شده است که شامل نمونه آثار پدیدارشناسان زنده در زمان انتشار خود از سراسر جهان بود. محمود خاتمی نیز یکی از این پدیدارشناسان بود.

وی تنها فیلسوف در تمام منطقه خاورمیانه، آسیای مرکزی و خاورنزدیک است که نمونه آثارش در این مجموعه جهانی که حاوی 140 نمونه از آثار پدیدارشناسان آمریکایی، اروپایی و خاوردور است منتشر شده است. نمونه آثار وی در جلد پنجم (بخش اول از کتاب سوم) آمده است.

نام اثر منتشر شده از دکتر خاتمی در این مجموعه Body-Consciousness: A Phenomenological Approach, Mahmoud Khatami (ipid. V.3, part 1,  pp 283-301) است. اطلاعات بیشتر در مورد این مجموعه در آدرس http://www.zetabooks.com/post-scriptum-opo.html موجود است. 

ویراستاری این مجموعه با لستر امبری (Lester Embree)، پدیدارشناس پیشکسوت و بلند آوازه آمریکایی و ویراستار مهمترین دایره‏المعارف فنومنولوژی (Encyclopedia of Phenomenology, Kluwer Academic pub. 1997) بود و پدیدارشناسان دیگری نیز در این کار او را یاری کردند.

در پایان این کتابها معرفی مختصری از هر پدیدارشناس آمده است و مراکز مطالعه فنومنولوژی در سراسر جهان نیز معرفی شده‏اند. نام گروه فلسفه دانشگاه تهران نیز در فهرست مراکز مطالعه پدیدارشناسی قرار گرفته و چند سطری درباره این گروه به عنوان یکی از مراکز پدیدارشناسی توضیح داده شده و در آن به نام احمد فردید و رضا داوری اردکانی نیز اشاره شده است. (جلد 6، صص 720- 719)

 آثار

تاکنون دو کتاب از محمود خاتمی، "جهان در اندیشه هیدگر" در حوزه فلسفه غرب و "پدیدارشناسی دین" در حوزه دین‏پژوهی، جایزه کتاب سال را برای وی به ارمغان آورده است. خاتمی همچنین در سال 1382 از سوی وزارت فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان پژوهشگر برتر در حوزه دین‏پژوهی معرفی شده است.

وی تاکنون مقالات و کتابهای بسیاری را در حوزه فلسفه به فارسی و انگلیسی نوشته است که بسیاری از مقالات او در معتبرترین ‏نشریات فلسفی دنیا منتشر شده‏اند. این امر وی را به چهره‏ای آشنا از جامعه فلسفی ایران در محافل بین‏المللی فلسفه تبدیل کرده است. تا آنجا که در سال ۲۰۰۶ دانشگاه ‏کمبریج انگلستان نام او را در فهرست فیلسوفان برتر جهان قرار داد و اعتباری ویژه برای فلسفه امروز ایران پدید آمد.‏

برخی از آثار وی از این قرارند:

ترجمه

-  الفبای نسبیت، نوشته برتراند راسل، مدبر، چاپ اول، 1370

- فیزیک و فلسفه، نوشته ورنر هایزنبرگ، علمی، چاپ اول، 1370

تألیف

- جهان در اندیشه هیدگر، مؤسسه اندیشه اسلامی، چاپ اول 1379

- پدیدارشناسی دین، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1382

- درآمدی به فلسفه ذهن، جهاددانشگاهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1382

- زیبایی‏شناسی از منظر پدیدار شناسی، فرهنگستان هنر 1383

- گفتارهایی در پدیدارشناسی هنر، فرهنگستان هنر، 1387

- روان‌شناسی فلسفی؛ درآمدی به حیات نفس انسان، ترجمه یاسر پوراسماعیل، انتشارات علم، 1387 (Sadraean Meditations: Toward a Transcendent Philosophy of Mind, Societas Philosopia Islamica, Lekton 2003)

- تأملی در باب ماتقدم، پایا، 1381

- مدخل فلسفه غربی معاصر، انتشارات علم، 1386

- ذهن آگاهی و خود، انتشارات علم، 1386

- جستارهای صدرایی، انتشارات علم، 1386

- مقدمه فلسفه ذهن، انتشارات علم، 1387

- زمینه تاریخی مدرنیته از رنسانس تا آغاز قرن بیستم، انتشارات علم، 1387

- From a Sadraean Point of View: Towards an Elimination of the Subjectivistic self, London Academy of Iranian Studies, London 2004

- Transcendental Subjectivity and Beyond, 2005

- Basic Issues in Islamic Philosophy (In preparation)

- Metaphysics of Man: Outline of a Philosophy, Muller House, 2010

- Transcendental Subjectivity: A Reflection, Muller House, 2010

- Psychosomatology: Cognition and Conation, Muller House, 2010

- From Consciousness to Conscience, Muller House, 2010

- The Ontetic Self, Muller House, 2010

- Basic Problems of Epistemology, Muller House, 2010

- morality, Muller House, 2010

- Sadraean Meditations: Toward a Transcendent Philosophy of Mind, Societas Philosopia Islamica, Lekton 2003

- From a Sadraean Point of View: Towards an Elimination of the Subjectivistic self, London Academy of Iranian Studies, London 2004

- Transcendental Subjectivity and Beyond, Academic Press, Manil 2006

- Islamic Philosophy: A Reconstruction, London Islamic College, forthcoming

 فصل یا مقاله در ضمن سایر کتابها:

- روش حکمت متعالیه، مطالعات تطبیقی در ملاصدرا، بنیاد ملاصدرا 1382

- اخلاق، دایره المعارف بزرگ فارسی

- چهار مقاله در باره اومانیسم، اومانیسم (با دکتر داوری و دیگران)، پژوهشگاه علوم انسانی

- فردباوری، رهیافتهای معاصر در فلسفه غرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1384

- تاملی در باب ماتقدم، رهیافتهای معاصر در فلسفه غرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1384

- پدیدارشناسی هوسرل، کتاب نقد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1384

- رهیافت صوری کانت به پیشینی و نقد هوسرل از آن، درس فلسفه درد فلسفه است (جشن‏نامه دکتر مجتهدی) ، 1384

- درآمدی به فلسفه ذهن معاصر، رهیافتهای معاصر در فلسفه غرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد دوم، تهران 1384

- اعیان ثابته نزد ابن‏عربی، جشن‏نامه دکتر محسن جهانگیری (تهران 1386)

- "هنر و حقیقت نزد هیدگر" در "فیلسوف فرهنگ: جشن‌نامه دکتر رضا داوری اردکانی"، به کوشش حسین کلباسی اشتری تهران، انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران (آبان، 1387)

- تأثیر مدرنیته بر دین‏پژوهی معاصر، رهیافتهای معاصر در فلسفه غرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد سوم، تهران 1386

- ملاحظاتی در باره مدرنیته و پست مدرنیته، رهیافتهای معاصر در فلسفه غرب، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد چهارم،  تهران 1387

- "علیت ذهنی" در "خرد و خردورزی؛ ارجنامه دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی" به کوشش علی اوجبی، انتشارات خانه کتاب  1388

- "مشکلات آموزش فلسفه غرب به دانشجویان سال اول فلسفه"؛ بررسی متون آموزشی فلسفه و کلام، به اهتمام حسین کلباسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 1387

- "ملاحظاتی درباره فلسفه مقایسه‏ای" در "فلسفه تطبیقی"، به اهتمام حسین کلباسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 1387

- Sadra on Mental Causation " in Mulla Sadra and Comparative Philosophy on Causation, ed.by Lais, London 2003

- "The Transcendent method: A Reconstruction", in Comparative Studies on Mulla Sadra, V.4, ed.SIPIN, Mulla Sadra Foundation, Tehran 2002

- "A Phenomenological Approach to the Illuminative Notion of Man," in Analecta Husserlina, Kluwer, 2006

- Becoming Transcendent: Remarks on the Human Soulin the Philosophy of Illumination,  in  Soul: A Comparative Approach, ed. By    C. Kanzian  &   M.   Legenhausen,   Ontos-Verlag (De). 2009

- On the Very Idea Of Religion, in Rethinking Religion, ed. by S. Pata, 2009

- Body Consciousness" in  Phenomenology 2005, ed. I. Corpu et els, Zeta Publisher, vol. 2, 2007

- Presential Consciousness, in Comparative Philosophy, ed. Ayatollahi et els, London.  

- Mental Causality, in Comparative Philosophy, ed. Ayatollahi et els, London. (forthcoming)

مقالات (گزیده)

 فارسی:

- همسخنی با اثر هنری، پژوهشنامه فرهنگستان هنر (ویژه نقد هرمنوتیک هنر)، شماره 11 زمستان 1387.

- مدرنیته و مطالعات دینی، پژوهشهای کلامی و فلسفی، پاییز1384

- اصل قاعده‏نامندی و امکان علم روانشناسی، فلسفه (دانشگاه تهران) زمستان 1384

- مدل کامپیوتری ذهن و هوش مصنوعی؛ فلسفه (دانشگاه تهران)، تابستان 1382

- پراگماتیسم واومانیسم، فلسفه (دانشگاه تهران)، زمستان 1382

- وجه اومانیستی فلسفه هگل، فلسفه (دانشگاه تهران) بهار 1383

- هیدگر و علم جدید؛ فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پاییز 1381

- رای هیدگر در باب نسبت تکنولوژی و هنر، نامه فرهنگ، زمستان 1382

- لویناس و دیگری، نامه فرهنگ، پاییز 1381

- تبیین تاریخی، نامه فرهنگ، بهار 1379

- مساله گتیه، قبسات، تابستان 1378

- پدیدارشناسی دین: زمینه‏ها، قبسات تابستان 1383

- مفهوم تحلیلی جدید از خود و تجربه عرفانی آن، نامه فرهنگ، زمستان 1384

 انگلیسی:

- Kant's Idea of the Apriori: Toward an Interpretation, Wisdom and Philosophy, spiring 2005

- Hegel's Project of Speculative Reflection Wisdom and Philosophy, forthcoming 2006

- Epistemology Externalised vs Skeptical Quest, Philosophy&Antropology, spiring 2004

- The Transcendental Knowledge and the Psychological Subjectivity: A Kantian Heritage, Philosophia, winter 2004

- The Epistemological Quest: From Possibility of Experience to the Possibility of Communication, Organon F., fall 2003

- Body-Consciousness: A Phenomenological Approach, Philosophia, Fall 2006

- Kant and Husserl on the transcendental, Existentia, Fall 2002

- On Physicalistic Approach to Mind, Teorema, spiring 2005

- The Noumenal Self: An Appraisal of Strawsonian Interpretation of Kant's Critique of Pure Reason, sat, forthcoming 2006

- Dasein and Design, in progress

- Foucault on the Islamic Revolution of Iran, the Journal of Minority Muslim Society, Spring 2003

- Descartes and Ibn Arabi on the Illuminative self, Journal of Muhyi al-Din Ibn Arabi Society, Fall 2002

- Sadraean Notion of Consciousness, Transcendent Philosophy, summer 2000

- Islamic Civilization in the later period of Middle Ages”, Muslim & Arab Perspectives International Islamic Journal, Dehli, 2004

- Modern Conceptual Analysis of the Self and the Mystical Experience of the Self, Journal of Indian Council of Philosophical Research, vol. xxi. No.3, 2005

- Can Sadraean Notion of Causality remedy the perplexity of Contemporary Philosophy of Mind on Mental Causation? Transcendent Philosophy, spring 2003

- Arbery-Zeahner Controversy on Abu Yazid the Sufi, Transcendent Philosophy, 2006

- The Feminine vs the Masculine: A Sufi Perspective of Life, 2006

- Existence of God, in Wisdom and Philosophy, no.5, Spring 2005 

- On the  Illuminationist Approach to the Imaginal Power: Outline of a Perspective, Topoi, Spring 2007

- Aesthetic Expression and the Expressiveness of Language in Journal of Falasafeh , 38, 1. spring 2010

- The Psychological Element in the Phenomenological Analysis of Human Subjectivity in Journal of Falasafeh , 37, 3. Fall 2010

- The Religion of Islam, in the Journal of Religion, forthcoming

- On the Transcendental Element of Life: A Recapitulation of Human Spirituality in Islamic Philosophical Psychology, in Journal of Shi'a Islamic Studies, Spring 2009, Volume II, Issue 2

کتابها و مقالاتی درباره محمود خاتمی:

- Sophia Taylor, Mahmoud Khatami: A Primer of His Ontetic Philosophy of Human Subjectivity, Muller House , 2010.

- Miller F.P, Vandome A.F., McBrewster eds., Mahmoud Khatami, Alphascript Publishing, 2009

- “Mahmoud Khatami” in  Dictionary of International Biography, published by British International Biographical Centre, Cambridge 2006.

زندگی و تحصیلات

محمود خاتمی، متولد 1341 در شهرری است. وی که تحصیلات متوسطه را در تهران گذراند، کارشناسی فلسفه خود را از دانشگاه تهران گرفت و پس از دوره کارشناسی ارشد خود در دو رشته "فلسفه" و "ادیان و عرفان"، مدارج دانشگاهی را تا مقطع دکتری فلسفه  با موضوع "جهان در اندیشه هایدگر" (1371) در همین دانشگاه ‏به پایان رساند.

موضوع پایان‏نامه وی در مقطع کارشناسی ارشد در رشته فلسفه، "تأملی در باب پیشینی" و در رشته ادیان و عرفان، "وجود در تفکر هندو" بود. وی پس از اخذ مدرک دکتری‏اش در ایرانبرای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و دکترای فلسفه خود را در گرایش فلسفه ذهن از دانشگاه دورهام انگلستان (1375) گرفت. وی همچنین دوره فوق دکتری فلسفه دانشگاه دورهام را نیز طی کرده است. خاتمی اما تحصیلات حوزوی نیز دارد و تحصیل علوم اسلامی معمول را تا سطح اجتهاد در حوزه گذرانده است.

وی پس از پایان تحصیلات خود در انگلستان به ایران بازگشت و از سال ۱۳۷۶استاد تمام وقت گروه فلسفه دانشگاه تهران بوده است. وی همچنین برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاههای تربیت ‏مدرس، علامه طباطبایی و مفید نیز درسهایی را ارائه کرده است. علاوه بر این خاتمی مدتی نیز به عنوان استاد میهمان، در دانشگاه پنستیت آمریکا (2000)، گروه فلسفه دانشگاه مک ‏گیل‏ کانادا (2004-2003) و هم‏اکنون در دانشگاه تورنتو کانادا (2010-2008) به تدریس فلسفه پرداخته و در دوره حضور در انگلستان (1997-1996) دستیار پژوهشی ‏فلسفه دانشگاه کمبریج نیز بوده است.‏

"پدیدارشناسى" یکى از دغدغه‏هاى ثابت خاتمى در طول کار حرفه‏اى او بوده است. بخشى از این پیگیرى در قالب تک‏نگاریهاى مستقل درباره فیلسوفان متعلق به این سنت (مثل کتاب "جهان در اندیشه هیدگر")، بخش دیگرى از آن به صورت بحثهاى تطبیقى میان پدیدارشناسى و فلسفه اسلامى (براى نمونه مقالات "جستارهاى صدرایى") و گاهى نیز در کاربست پدیدارشناسى براى برخى از حوزه‏ها (مانند کتابهای "پدیدارشناسى دین" و "گفتارهایى در پدیدارشناسى هنر") نمود یافته است