استاد فلسفه دانشگاه تافتس در گفتگو با مهر: گفتگوی فلسفه‌های شرق و غرب شجاعت زیادی می‌طلبد

دکتر نانسی بائر استاد فلسفه دانشگاه تافتس در مورد موضوع همایش روز جهانی فلسفه "نظر و عمل" که در ایران برگزار می‌شود و اینکه این موضوع تا چه اندازه می‌تواند پیوند دهنده فلسفه شرق و غرب باشد در حالی که فلسفه شرق عملگرایی بیشتری در مقابل فلسفه غرب دارد به خبرنگار مهر گفت: این سؤال پیچیده‌ای است که نمی‌توان به آن فارغ از ملاحظات سیاسی و اجتماعی و البته فلسفی پاسخ داد. تبادل آزاد اندیشه و فکر در یک همایش امری حیاتی و بسیار مهم است.

 

وی تصریح کرد: از اینرو همایش روز جهانی فلسفه فرصت مغتنمی برای دیالوگ و گفتگو است و بنده امیدوارم خود این همایش نیز بتواند محل گفتگو و بحثهای مفید باشد.

 

این متخصص پدیدارشناسی در ادامه خاطر نشان کرد: شما در سؤال خود فلسفه شرق را در مقایسه با فلسفه غرب عملگراتر معرفی کرده‌اید. باید این ادعا را کمی بشکافیم و مورد واکاوی قرار دهیم.

 

پس از آغاز مدرنیته، فلسفه غرب به نحو فزاینده‌ای سکولار گشت

 

بائر در ادامه افزود: پس از آغاز مدرنیته، فلسفه غرب به نحو فزاینده‌ای سکولار گشت. با وجود این بسیاری از فیلسوفان غربی و حتی فیلسوفان امروزی عمیقاً اعتقاد به موضوع دین داشته و دارند. برخی از فیلسوفان غربی علاقه زیادی نیز به فلسفه دین دارند.

 

مؤلف "ایمان‌گرایی ویتگنشتاین" یادآور شد: به هر حال فلسفه غربی به عنوان فلسفه‌ای شناخته می‌شود که برای اثبات، خود را وابسته به متافیزیک، ارزشها و امور معنوی نمی‌داند. در اکثر موارد و بخشها فلسفه غرب خود را مرتبط با موضوعات مشخص نظری صرف می‌بیند.

 

وی افزود: حتی وقتی در غرب بخواهیم مردم را به ارزشهای معنوی و دینی و مذهبی تشویق و نصیحت کنیم، در ارجاعات خود نمی‌توانیم به ملت و قومی خاص در آن سنت در حال حاضر اشاره داشته باشیم چرا که نمی‌توانیم به گروهی کثیری از مردم و جماعات، حداقل، ارجاع مستقیم داشته باشیم.

 

در فلسفه غرب شکاف عظیمی میان دین و فلسفه وجود دارد

 

وی یادآور شد: این موضوع توسط کسانی که در قرن بیستم به شکل حرفه‌ای در غرب بر روی فلسفه کار می‌کنند به صورت مؤکد مورد توجه قرار گرفت. این موضوع با علمی کردن علوم در دانشگاهها در غرب مورد تأکید ویژه قرار گرفت؛ علومی که درصدد هستند شیوه و روش علمی را به کل علوم و معارف تعمیم و گسترش دهند.

 

مؤلف "آیا فلسفه فمینیسم تضاد مفهومی دارد؟" در ادامه تصریح کرد: از اینرو شکاف عظیمی که میان فلسفه و دین در فلسفه غرب می‌توان متصور شد در اکثر موارد در فلسفه شرق وجود ندارد. به عبارت دیگر دین و مذهب خاص، ارزشها و تعهدات متافیزیکی و اخلاقی و ناموسی نقطه عزیمت اصلی در فلسفه شرق به شمار می‌روند. در حقیقت بسیاری از سنتهای فلسفی شرق از جمله Advaita Vedanta نمی‌توانند و نیازی نیست خود را منفک و مجزا از اخلاق کنند.

 

نقاط عزیمت فلسفه شرق با فلسفه غرب متفاوت است

 

استاد فلسفه دانشگاه تافتس در ادامه خاطر نشان کرد: البته فیلسوفانی که در مورد فلسفه شرق تحقیق و پژوهش می‌کنند بسیاری از وقت خود را صرف ارزشهای مشترک در حوزه مطالعاتی خود می‌کنند. اگر بخواهیم بگوییم به طور دقیق بگوییم باید گفت این ارزشها برای مردم، و نه فقط برای فیلسوفان، بنیادی و اساسی به شمار می‌روند. از اینرو فیلسوف شرقی از جایی آغاز می‌کند که طنین‌انداز نیازهای واقعی و ملموس مردم است و این در حالی است که فلسفه غربی نمی‌تواند چنین اقدام کند.

 

وی افزود: البته باید توجه داشت که هیچ دلیلی برای پذیرش این موضوع و باور که فیلسوفان غربی کارها و تلاشهایشان بی ارتباط با دنیای واقعی است، وجود ندارد. در حقیقت من تردید دارم که عکس این موضوع نیز درست باشد.

 

وی برای تأیید سخنان خود سایت فلسفی "پرسش از فیلسوفان" را برای نمونه عنوان کرد و گفت: سایت "پرسش از فیلسوفان" و وبلاگ جدید الاحداث "افکار فلسفی" در نیویورک تایمز می‌گویند فیلسوفان غربی در صحبت با افرادی که متخصص یک حوزه موضوعی نیستند با احتیاط و لحاظ قرار دادن این نکته، گفتگو می‌کنند.

 

وی افزود: به هر حال برای فلسفه غرب فراتر از یک آرزو است که راهی را جستجو کند که از رهگذر آن بتواند خود را بیشتر با موضوعات زندگی و تجارب مردم عجین کند. بنده به عنوان یک استاد فلسفه شیوه و راهی که در آن فلسفه غرب بتواند با سکولاریسم مقابله کند را قابل تحقق نمی‌بینم.

 

این متخصص فلسفه زبان در ادامه خاطر نشان کرد: چه اتفاقی برای فلسفه غرب خواهد افتاد در صورتی که بی‌ارتباطی با زندگی واقعی به عنوان بحرانی برای این فلسفه تلقی شود؟

 

پراگماتیسم در حوزه معرفتی غرب امری قابل قبول و شایسته است

 

بائر در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر در دانشکده‌های فلسفه در غرب کسانی حضور دارند که متقاعد شده‌اند که علمگرایی در حرفه و حوزه خود، امری مطلوب و خوب است. این نشان می‌دهد که فلسفه در غرب به چه میزان جدی و قوی است. به هر حال بنده هیچ چشم اندازی را در آینده نزدیک برای نزدیک شدن این فلسفه به امور واقعی و غیر سکولار نمی‌بینم.

 

وی یادآور شد: بنده از آنجایی که به سنت فلسفی غرب تعلق دارم چندان نمی‌توانم در مورد فلسفه شرق صحبت کنم. اما حدس و گمان من این است که فلسفه شرق متمایل نیست از پیش فرضهای غیر سکولاریستی خود عدول کند و آنها را نادیده بگیرد. همچنین این تمایل از سوی فلسفه شرق برای رفتن به سوی علمی کردن آنچنان که فلسفه غرب آنرا برگزیده وجود ندارد.

 

پیشرفتهای فلسفی به صورت بنیادی و اساسی زمانی اتفاق می‌افتد که فیلسوف خود و پیش فرضهایش را در معرض چالشهای بنیادی بیابد. این چالشها از سوی دیدگاههای متفاوت و رقیب ایجاد می‌شوند.
 
مؤلف "دیدگاههای فلسفی سیمون دوبوار" در ادامه تصریح کرد: از دیدگاه فلسفه غرب این تغییر رادیکال و اساسی و گام برداشتن برای علمی کردن فلسفه شرق امری ضروری است تا از رهگذر این تغییر بتواند مانند فلسفه غرب، چه فلسفه قاره‌ای و چه فلسفه تحلیلی، قدرتمند و باکیفیت شود.

 

متخصص مکتب اگزیستانسیالیسم در ادامه خاطر نشان کرد: این مسئله و موضوع به این معناست که گفتگو میان فلسفه‌های شرق و غرب حتی اگر با نیت و انگیزه خوبی صورت گیرد و مبتنی بر استدلال باشد، نمی‌تواند منجر به رفع اختلافات این فلسفه‌ها شود. به علاوه، پیشرفتهای فلسفی به صورت بنیادی و اساسی زمانی اتفاق می‌افتد که فیلسوف خود و پیش فرضهایش را در معرض چالشهای بنیادی بیابد. این چالشها از سوی دیدگاههای متفاوت و رقیب ایجاد می‌شوند.

 

استاد فلسفه دانشگاه تافتس در پایان تصریح کرد: از اینرو هیچ فیلسوفی نباید فرصت گفتگو با فیلسوفانی که سنت فکری آنها به طور اساسی با وی متفاوت است را از دست بدهد. همچنین اندیشمندان و فلاسفه باید به دور از هر محدودیت سیاسی به گفتگو با یکدیگر بپردازند.

 

نانسی بائر دانش آموخته دانشگاه هاروارد و استاد فلسفه دانشگاه تافتس امریکا است. حوزه‌های تخصصی او اگزیستانسیالیسم و پدیدارشناسی، فلسفه زبان، تاریخ فلسفه، فمینیسم و فلسفه و فیلم است. کتاب او درباره "دیدگاههای فلسفی سیمون دوبوار" مورد توجه است. "ایمان‌گرایی ویتگنشتاین"، "فیلم به مثابه فلسفه" و "آیا فلسفه فمینیسم تضاد مفهومی دارد؟" از جمله آثار این فیلسوف معاصر به شمار می‌روند.