راه حلی برای سبز کردن بیابانها / دشوارترین معضل اخلاقی

به گزارش خبرگزاری مهر، سر دیوید آتنبرو 84 ساله، یک طبیعت شناس و مجری و گوینده برنامه های حیات وحش است. وی قبل از پیوستن به شبکه بی بی سی و اجرای مجموعه های مستند حیات وحش حیات زمین (1979)، سیاره زنده (1984)، و اخیرا "حیات"، در دانشگاه کمبریج در رشته های زمین شناسی و جانورشناسی به تحصیل پرداخته است.

ریچارد داوکینز 69 ساله نیز فارغ التحصیل دانشگاه آکسفورد بوده و در این دانشگاه به تدریس پرداخته و به اولین استاد درک عمومی از علوم در دانشگاه آکسفورد تبدیل شد. وی به عنوان یک زیست شناس فراگشتی یا تکاملی ده ها کتاب نوشته و اکنون در حال نوشتن کتاب "جادوی واقعیت" برای کودکان است.

* گاردین: کدام بخش از علوم مورد مطالعه شما است که دوست دارید و باور دارید همه باید آن را بدانند؟

- ریچارد داوکینز: یگانگی حیات. باورکردنی نیست که بر روی یک سیاره چنین حیات پیچیده ای از چنین روند ساده و آشکاری شکل گرفته باشد و انسان تنها گونه ای است که توانایی درک این فرایند را دارد.

-- دیوید آتنبرو: یگانگی حیات.

* کجا و چه موقع به بهترین نوع تفکر دست پیدا می کنید؟

-- دیوید آتنبرو: نمی دانم... تنها می دانم که هر زمان به موضوعی فکر می کنم و با فکر آن به خواب می روم. هنگام بیدار شدن پاسخ آن را یافته ام.

- ریچارد داوکینز: یک پدیده شگفت انگیز! اینطور نیست؟

-- دیوید آتنبرو: در صورتی شگفت انگیز است که همه پاسخهایم را بیابم.

- ریچارد داوکینز: افرادی هستند که می گویند "فکر کنم به مدت یک ساعت خواهم اندیشید."

-- دیوید آتنبرو: معمولا ریاضیدانان این را می گویند. عمویی داشتم که ریاضیدان بود و یکی از دانشجویانش گفت: چقدر می توانی فکر کنی؟ و وی در پاسخ گفت گاهی اوقات دو یا سه دقیقه و دانشجو در ادامه گفت من هرگز بیش از 90 ثانیه فکر نمی کنم. البته این تفکر انتزاعی است و روی هم رفته من یک متفکر انتزاعی نیستم.

* چه چیز تمرکزتان را به هم می زند؟

- ریچارد داوکینز: اینترنت!

-- دیوید آتنبرو: من عادت داشتم به همراه موسیقی کار کنم اما اکنون نمی توانم. متمرکز نشدن تمامی حواسم به موسیقی در زمان کار کردن بسیار مهم است.

* امیدوارید دانشمندان تا پایان قرن چه مسئله ای را حل کنند؟

-- دیوید آتنبرو: تولید انرژی بدون تاثیرات مخرب. مشکل اینجا است که وقتی ما بسیار قدرتمند شویم، هیچ مانعی وجود نخواهد داشت و ما به تخریب همه چیز ادامه خواهیم داد. انرژی خورشیدی برتر از انرژی اتمی است. در صورتی که بتوان آن را به منظور نمک زدایی ذخیره کرد می توان تمامی بیابانهای زمین را گلستان کرد.

- ریچارد داوکینز: من کمی آکادمیک تر فکر می کنم: مسئله هوشیاری انسان.

* می توانید لحظه ای که تصمیم گرفتید دانشمند شوید را به یاد آورید؟

- ریچارد داوکینز: من در سال دوم دانشجویی ام در رشته علوم انگیزه این کار را پیدا کردم. بر خلاف شما من هرگز یک فرد طبیعت گرا نبودم و بیشتر سئوالهای عقلانی و فلسفی توجه من را به خود جلب می کرد.

-- دیوید آتنبرو: من بیشتر یک طبیعت گرا هستم تا یک دانشمند. نگاه های ساده به یک گل یا یک قورباغه همیشه برای من به اندازه ای جالب بود که گویی شگفت انگیزترین پدیده در برابرم قرار گرفته است. دیگران می گویند بشریت پدیده ای بسیار جالب توجه است اما به عنوان یک کودک روانشناسی برای شما جذابیتی ندارد بلکه بیشتر می خواهید بدانید چگونه لارو یک سنجاقک به یک سنجاقک کامل تبدیل می شود.

- ریچارد داوکینز: بله، لارو سنجاقک درون خود دو طرح کاملا مجزا و متفاوت دارد. دو برنامه کاملا متفاوت.

-- دیوید آتنبرو: من نمی توانستم آن را باور کنم. به یاد دارم از جوانی پرسیدم درون یک پیله کرم ابریشم چه می گذرد؟ و او پاسخ داد کرم ابریشم کاملا به شکل یک محلول تجزیه می شود و دوباره از نو به شکل یک پروانه ساخته می شود. و به یاد دارم که به او گفتم این نمی تواند درست باشد. شما نمی توانید چگونگی تکامل آن را تصور کنید.

* کدام یک از دانشمندان در قید حیات را بیشتر از همه تحسین می کنید؟

- ریچارد داوکینز: دیوید آتنبرو.

-- دیوید آتنبرو: نمی دانم. مردم می گویند ریچارد فینمن یکی از این مغزهای باورنکردنی را دارد و می تواند بر مسائلی غلبه کند که من هیچ ایده ای درباره آنها ندارم. و از سویی دیگر رفتارهای معمولی و ساده ای از سوی او می بینید. برای مثال او یک نوازنده حرفه ای بونگو (یک نوع طبل) است. از این رو من چنین مردی که هم می تواند از پس نظریه طناب برآید و هم به خوبی بونگو بنوازد را تحسین می کنم اما از من بسیار فاصله دارد و نمی دانم درباره چه فکر می کند.

- ریچارد داوکینز: اینطور به نظر می رسد که فیزیک پا را از محدوده درک انسان فراتر گذاشته است. ما نباید درباره این موضوع چندان بهت زده شویم زیرا ما به گونه ای تکامل یافته ایم که پدیده ها را در ضرب آهنگی متوسط و در مقیاسی متوسط درک می کنیم. ما نمی توانیم از پس درک کردن ریزترین مقیاسهای فیزیک کوانتومی یا بزرگترین مقیاسهای نظریه نسبیت برآییم.

-- دیوید آتنبرو: یک فیزیکدان به من می گوید که این صندلی از یک سری ارتعاشات ساخته شده و در اصل اینجا وجود ندارد. اما زمانی که از ساموئل جانسون خواسته شد تا موجودیت مادی واقعیت را اثبات کند او به سادگی بالای سر یک تکه سنگ بزرگ رفت و به آن ضربه زد. من با او موافقم.

- ریچارد داوکینز: کمی گیج کننده است که یک صندلی در واقع یک فضای خالی باشد و عواملی که از فرورفتن شما در میان آن جلوگیری می کنند میدان انرژی یا ارتعاشات باشند. اما درعین حال زیبایی نیز دارد زیرا ما موجوداتی هستیم که برای بقا و حیات تکامل یافته ایم، مفهوم جامد بودن برای بیشتر ما جسمی است که امکان عبور از میان آن وجود ندارد. در عین حال دانش آینده کاملا متفاوت از دانش امروز خواهد بود و باید به اندازه ای فروتن باشی که بتوانی آنچه را که نمی دانی بپذیری. 

* چه فکری شبها بیدار نگاهتان می دارد؟

-- دیوید آتنبرو: نگرانی برای چیزهایی که تا دیروقت بر روی آنها کار کرده ام.

- ریچارد داوکینز: من هم همین مشکل را دارم.

* هیجان انگیزترین لحظه در دوران کاریتان چه بوده است؟

-- دیوید آتنبرو: یکی از آنها به زمانی باز می گردد که برای اولین بار توانستم بر روی یک صخره مرجانی غواصی کرده و در میان جهانی از پیچیدگی های باورنکردنی و ناشناخته حرکت کنم.

- ریچارد داوکینز: لحظه ای مثل حل شدن یک معما...همه چیز در جای خود قرار می گیرند و ناگهان تصویری متفاوت از قطعات بی معنی در برابر چشمهایت جان می گیرد که کاملا منطقی و قابل قبول است.

-- دیوید آتنبرو: ما در هیجان انگیزترین دوران خرد و تعقل تاریخ زندگی می کنیم. در طول زندگی ام پدیده های ژرف و بزرگی کشف شده است. زمانی که در حال تحصیل بودم نزد استاد زمین شناسی رفتم و به او گفتم : امکان دارد درباره حرکت قاره ها برای ما صحبت کنید؟ و او گفت: زمانی که بتوانیم ثابت کنیم قاره ها حتی یک میلیمتر حرکت می کنند، به آن اشاره خواهم کرد. اما تا آن زمان این موضوع کاملا بیهوده است پسرم! و طی چند سالی تا زمانی که من کمبریج را ترک کردم، این موضوع به اثبات رسید و تمامی مشکلات مرتبط با این موضوع که اثباتشان نیازمند اثبات حرکت قاره ها بود، برطرف شدند. این یک کشف توانست درک ما را متحول کرده و بسیاری از پدیده ها را منطقی و قابل قبول کند. به هر حال....شما در حال نوشتن کتابی برای کودکان هستید؟ درباره اش توضیح می دهید؟

- ریچارد داوکینز: این کتاب بیشتر درباره علم است. هر یک از فصلها با چند افسانه آغاز می شود مثلا در فصل خورشید، افسانه آزتکها، افسانه مصر باستان و افسانه های بومی آمده است. این کتاب "جادوی واقعیت" نام دارد و یکی از مشکلاتی که برایم پیش آمده تمایز ایجاد کردن میان مفهوم جادوی جادوگری و جادو به مفهوم شگفتی جهان هستی و حیات بر روی زمین است.

-- دیوید آتنبرو: به نظر من جادو و شگفتی از یکدیگر متمایزند. از دید من جادو باید به چیزهایی محدود باشد که واقعیت ندارند. مثلا در واقعیت هیچ خرگوشی درون کلاه زندگی نمی کند بلکه این تنها یک حیله است.

- ریچارد داوکینز: درست است... اما اگر یک کلاه استوانه ای را بردارید و تنها بتوانید درون آن جسم قهوه ای رنگ و کسل کننده ای را ببینید و سپس این جسم از هم شکافته شده و پروانه ای از آن بیرون بیایید چطور؟

-- دیوید آتنبرو: بله، این شگفت انگیز است اما جادو نیست.

- ریچارد داوکینز: خوب پس شما تا اندازه ای عنوان کتاب من را می پذیرید...

* دانشمند تخیلی مورد علاقه شما کیست؟

- ریچارد داوکینز: پروفسور چلنجر کتابهای "کنون دویل"، اما او بسیار تند خو بود و مدل شخصیت خوبی به حساب نمی آید.

-- دیوید آتنبرو: من داستانهای علمی تخیلی نمی خوانم.

* دشوارترین معضل اخلاقی که امروزه علم را تهدید می کند چیست؟

-- دیوید آتنبرو: برای حفظ حیات انسان تا به کجا می توان پیش رفت؟

- ریچارد داوکینز: سئوال خوبی است، موافقم.

-- دیوید آتنبرو: منظورم این است که می خواهیم با خدمات بهداشت عمومی چه کنیم؟ چطور می توان ارزش زندگی افراد را با پوند، شیلینگ یا پنس ارزیابی کرد؟ مثلا دارویی برای سرطان روده وجود دارد که اگر آن را با قیمتی برابر چند هزار دلار خریداری کنید، طول عمر بیمار را برای 6 هفته دیگر افزایش می دهد. چطور می توان بر سر چنین موضوعی، چند هزار دلار در ازای 6 هفته زندگی بیشتر یک انسان تصمیم گیری کرد؟