به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی فلسفه دین، بخش اول نشست "تجربه دینی" روز دوشنبه 22 شهریور ماه 1389 و با حضور بیژن عبدالکریمی، قاسم پورحسن و رضا سلیمان حشمت در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دکتر قاسم پورحسن دیگر سخنران این نشست بود که با موضوع "ویلیام جیمز و تجربه دینی" سخن می گفت.
وی در آغاز سخنان خود با اشاره به این که رویکرد جیمز در تبیین تجربه دینی پراگماتیسمی است، گفت: جیمز تلاش می‌کند تا ارزش نهایی دین در زندگی انسان را بررسی کند. یکی از دغدغه‌های اصلی او این است که در کتاب "انواع تجربه دینی" خود به‌تفصیل به آن پرداخته است.
وی افزود: گاهی پراگماتیسم به معنای حکم منطقی است یا صدق و افاده عملی گزاره است. یعنی حقیقت عبارتست از توافق آنها با واقعیت و گاهی پراگماتیسم به معنای آثار و نتایج در زندگی است. جیمز در باب دین رویکرد و معنای دوم را می‌پذیرد یعنی به آثار و نتایج دین در زندگی توجه دارد و مبنای تحلیل تجربه دینی در کتاب خود را نیز بر همین اصل استوار می‌کند. باور حقیقی نزد جیمز باوری است که پس از عمل به آن نتایج به نحو تجربی بوده و رضایت بخش باشند. لذا تجربه دینی نزد او متمایز از تعریف عقلی یا انتزاعی از دین است.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: جیمز معتقد است که ما در تجربه دینی با رویکرد عقلی سر و کار نداریم . یک نوعت مواجهه ما با دین مواجهه با منشا و خاستگاه دین است. در حالی که در دیدگاه دوم این گونه نیست بنابراین جیمز با هر گونه وصف ناپذیری تجربه دینی مخالف است هر چند که آنها را دست یافتنی می داند. روش او تلفیقی از تجربه‌گرایی و عقل‌گرایی است. این فلسفه به باور جیمز می‌تواند همانند فلسفه‌های عقل‌گرا مذهبی بماند و نیز می‌تواند همانند تجربه‌گرایان تماس با واقعیت را حفظ کند. جیمز نگاه تجربی را در تحلیل‌های روانشناختی خود از احوال دینی حفظ می‌کند.
پورحسن با اشاره به روش خاص جیمز که داوری معنوی در برابر داوری وجودی است، سخنانش را پی گرفت و گفت: داوری وجودی به ماهیت و سرشت یک پدیده، منشا و تاریخ آن می‌پردازد اما داوری معنوی با ارزش یک پدیده، اعتبار و اهمیت و معنای آن مرتبط است.
وی سپس سه معیار اساسی در داوری معنوی را این چنین برشمرد: احساس شهود بلاواسطه، سازگاری با امور و اصولی که فرض می‌کنیم آنها صحیح هستند و سودمندی برای میل به آرمانهای انسانی این سه معیار را تشکیل می‌دهند.
وی ادامه داد: روش منحصر به فرد جیمز در کتاب "انواع تجربه دینی"، داوری معنوی است. او معتقد است که نمی‌توان به جوهر دین دست یافت بلکه تنها می‌توان ویژگی‌های دین را نشان داد. لذا دین نامی است برای مجموعه‌ای از ویژگی‌ها.
این پژوهشگر فلسفه یادآور شد: ما گاهی تعریف ذاتی از دین ارایه می‌دهیم و گاهی تعریف کارکردی که جیمز به تعریف دوم نظر دارد. جیمز دین را نامی برای مجموعه‌ای از ویژگی‌ها می‌داند و به تعریف سرشتی و ذاتی برای دین قائل نیست. بنابراین این امر به این معنا خواهد بود که چه بسا غیردین نیز دین تلقی شود.
وی ادامه داد: جیمز در "انواع تجربه دینی" می گوید بسیاری از فیلسوفان دین تلاش کردند تا تعاریف زیادی برای دین ارایه کنند اما هیچ یک نتوانستند جوهر و ذات واحدی را برای دین تعیین کنند.
وی در ادامه تاکید می‌کند که ما دو دین نهادی یا جمعی و دین شخصی داریم.
پورحسن افزود: در دین نهادی و جمعی که در واقع همان دین رسمی است ما با عبادت، مراسم رسمی کلیسا، دستورالعمل‌‌های رسمی وظایف دینی از سوی کلیسا، قربانی و شام آخر مواجهیم. اما در دین شخصی گرایشات و تمایلات درونی خود شخص که منبعث از نیاز، آگاهی و دغدغه‌های ضروری فردی است مطرح می‌شوند. بنابراین باید توجه داشت که تمام مباحثی که جیمز در آثارش مطرح می‌کند مربوط به دین شخصی است.
این استاد فلسفه ادامه داد: دین و تجربیات دینی و برخاسته از ضمیر ناهوشیار افراد است اما نه به این معنا که ضمیر ما هوشیار، منشا و خاستگاه دین است بلکه در واقع دریچه و راهروی ظهور تجربه دینی است.
وی ادامه داد: گاهی تجربه دینی به لحاظ متعلق تجربه دینی دانسته می‌شود و گاهی به لحاظ فاعل آن. که این تجربه دینی را از دیدگاه فاعل آن بررسی و توصیف می‌کند و معتقد است تجربه‌ای دینی است که فاعل آن را دینی تلقی کند. او تصریح می‌کند که دین برای ما احساسات، اعمال و تجارب اشخاص در تنهایی خود است و در این حالت فرد خود را در ارتباط با چیزی می‌فهمد که آنها را مقدس می‌داند پس تجربه همان "آگاهی فاعل از یک موضوع" است.
پورحسن در ادامه با طرح این پرسش که چه ملاکی وجود دارد که ما سایر تجربیات فرد را که چه بسا غیردینی هستند، دینی ندانیم افزود: تجربه دینی دو نوع آگاهی را در بر دارد، آگاهی اولیه و آگاهی ثانویه. از دیدگاه جیمز تجربه دینی هر دو نوع آگاهی را در خود دارد بنابراین برای دستیابی به تجربیات دینی دیگران ما تنها می‌توانیم به تعبیرهای آنها از این تجربیات تکیه کنیم.
نظر شما