در دنیای کنونی، هویت به یکی از مفاهیم و موضوعات محوری در پژوهش‌ها و ادبیات علوم اجتماعی تبدیل شده است و نویسندگان و محققان متعلق به رشته‌های مختلف علمی مجبور به توجه و پرداختن به آن شده‌اند. رشد طیف وسیع فعالیت‌های علمی در این‌باره ـ که منشاء جامعه‌شناختی، مطالعات فرهنگی، علوم سیاسی، فلسفه و مطالعات روابط بین‌الملل دارند ـ همگی حاکی از اهمیت‌یابی مقوله هویت است.
پرسش هویت به ویژه در چند دهه گذشته، بی گمان یکی از مهم ترین پرسشها در حوزه روابط میان افراد و جوامع بوده است. چندان که هم خود پیوسته در کانون توجه رسانه‌های همگانی بوده و هم عرصه‌ای برای تفسیر و سنجش هر گونه بیان یا بیانیه فراهم کرده است. توجهی چنین فراگیر به این پرسش بدون در نظر گرفتن سرچشمه‌های گوناگون آن، نشان دهنده اهمیت شناخت هویت است.
از سوی دیگر گوناگونی و تضادآرایی که به طور مستقیم و غیر مستقیم درباره مفهوم هویت ارایه می شوند، پیچیدگی آن را نشان می دهد و در نتیجه این امر شرایط مطلوبی را برای بررسی‌های بیشتر درباره هویت ایجاد می کند.
سؤالی که در این نوشتار در صدد پاسخ به آن هستیم به طور ضمنی این موضوع را بررسی می‌کند که آیا عناصر سازنده هویتی ثابت هستند؟ آیا همان عوامل و عناصری که در گذشته سازنده هویت بودند هنوز هم سازنده آن به شمار می‌روند؟
آیا علاوه بر عناصر سازنده هویتی گذشته می‌توانیم عناصری را برشمریم که در حال حاضر تأثیر زیادی بر ساخت هویت داشته باشند؟
در پاسخ به این سؤالات دیدگاههای متعارضی ارائه شده است و هر کدام از رویکردها ادله و استدلالهای خود را بیان کرده‌اند. فرض این است که رسانه به عنوان عنصر سازنده هویت در حال حاضر از اهمیت بسزایی برخوردار است. این تأثیر به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی که تماس فرد با رسانه بیشتر قابل مشاهده است.
امروزه برای بچه‌ها انری رایج و متداول است که از رسانه‌هایی چون تلوزیون، اینترنت، مجلات و غیره استفاده کنند. آنها در اتاقهای شخصی خود تلوزیون و اینترنت دارند و مدت زمان زیادی را در کنار این رسانه‌ها به سر می‌برند. از اینرو نمی‌توان نقش رسانه‌های را بر هویت آنها نادیده انگاشت.
نمادهای ارائه شده از سوی رسانه‌ها به مانند هاله‌ای اطراف بچه‌ها را در بر گرفته است. این امر در مورد بزرگسالان نیز صادق است.
منابع اطلاعاتی جدید، منابع کلاسیک اطلاعات را با چالش مواجه ساخته است
رسانه علاوه بر اینکه در هویت سازی بچه‌ها تأثیرگذار است تعریف جدیدی از مناسبات اجتماعی و خانوادگی را ارائه می‌دهند. دسترسی به اینترنت جایگاه والدین به عنوان منابع و مراجع اطلاعاتی را با چالش مواجه ساخته است. البته گاهی این آزادی دسترسی به اینترنت توسط والدین و معلمین محدود می‌شود.
بر اساس تعریف فرهنگ لغت "کالینز جم" (Collins Gem) هویت به معنای "حالت و وضع مشخصی در فرد یا چیز" است.[1]
بر اساس این تعریف هویت چیزی است که بر شخص عارض می‌شود و برای او اتفاق می‌افتد، مانند "حالت" مستی. در هر صورت هویت چیزی است که در طول زمان ساخته می‌شود و می‌تواند دچار تغییر کلی شود و "به روز" شود.
هویت کودکان در دوران بلوغ می‌تواند دچار تغییر شود. در سالهای 11 و 12 سالگی نوجوانان می‌توانند هویتهای متفاوتی نسبت به گذشته به خود بگیرند و این تغییر و تحول تا اواسط دهه دوم زندگی آنها و تا اواخر این دوره می‌تواند رخ دهد و تداوم داشته باشد.
نمادهای رسانه‌ای در دسترس‌ترین انتخاب فرهنگی برای افراد به شمار می‌روند
افراد از نشانه‌ها و سمبلها، افسانه‌ها و آیینها و مناسک فرهنگی موجود و در دسترس، به طور فعالانه برای هویت سازی استفاده می‌کنند. برای نوجوانان، رسانه‌های گروهی و پرطرفدار در کانون این فرایند هویت‌سازی قرار دارد. چرا که این رسانه‌ها در دسترس‌ترین انتخاب‌های فرهنگی برای آنها به شمار می‌روند.
این مطلب نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانان به طور فعالانه از تصاویر و نشانه‌های موجود و عرضه شده برای هویت‌سازی بهره می‌برند. ساخت هویت در دنیای امروز که توسط رسانه‌ها اشباع و احاطه شده کار آسان و ساده‌ای نیست.
رسانه‌های گوناگون و مختلف موارد و زمینه‌های گوناگونی را در معرض افراد قرار می‌دهند و از اینرو انتخاب و تمییز دادن از میان حجم انبوه تصاویر و نشانه‌ها جهت هویت‌سازی کار دشواری است.
جامعه نیز فشارها و محدودیتهایی را متوجه کودکان و نوجوانان در جهت ساختن هویتشان می‌کند. جامعه هنجارها و انتظارهایی را تجویز می‌کند و متوجه او می‌سازد و انتخاب‌های درست و نادرست را به تفهیم و تلقین می‌کند. نوجوانان در ابتدا تجربه‌ای از احساس اضطراب از سمت جامعه برای ساختن "خود" ندارند ولی به تدریج و در میانه راه انتظارات و فشارهای اجتماعی و چگونگی حضور در اجتماع و نحوه مواجه شدن در محیط اجتماعی این اضطراب را در آنها به وجود می‌آورد.[2]
یادداشتها
نظر شما