پیام‌نما

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ‌اللَّهِ جَمِيعًا وَ لَا تَفَرَّقُوا وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ‌اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَ كُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ‌اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ * * * و همگی به ریسمان خدا [قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)] چنگ زنید، و پراکنده و گروه گروه نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آن گاه که [پیش از بعثت پیامبر و نزول قرآن] با یکدیگر دشمن بودید، پس میان دل‌های شما پیوند و الفت برقرار کرد، در نتیجه به رحمت و لطف او با هم برادر شدید، و بر لب گودالی از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد؛ خدا این گونه، نشانه‌های [قدرت، لطف و رحمت] خود را برای شما روشن می‌سازد تا هدایت شوید. * * * معتصم شو به رشته‌ى يزدان / با همه مردمان با ايمان

۱۷ مهر ۱۳۸۹، ۱۰:۳۴

ماجرای کتابهای زیززمینی -4/

فانی:تعداد آثار غیرمجاز نسبت به کل انتشارات ایران ناچیز است

یک مترجم و پژوهشگر معتقد است تعداد کتابهای غیرمجاز نسبت به کل انتشارات ایران بسیار ناچیز است. حتی تیراژ آنها نیز بسیار کم است.

کامران فانی در گفتگو با خبرنگار مهر چاپ غیر قانونی کتاب در کشور را از لحاظ تاریخی بررسی کرد و گفت: چاپ کتاب در ایران تا نیمه سال های 1345 نیاز به مجوز نداشت. البته همیشه مشکلاتی وجود داشته است. از جمله این که ممکن بوده است پس از انتشار، جلوی پخش کتاب گرفته شود. اما سازمانی که به طور مستمر و جدی مسئول بررسی کتاب بوده باشد، وجود نداشت. در سال های میانه دهه پنجاه بود که بخش اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر، بررسی کتاب ها را آغاز کرد.

وی سخنانش را اینگونه ادامه داد: البته اوایل خیلی در این مورد سخت گرفته نمی شد و همه کتاب ها پیش از تولید بررسی نمی‌شدند ولی با گذشت زمان و حاد شدن جریانات سیاسی مخالف نظام، بررسی کتاب ها نیز حرفه‌ای تر شد زیرا کتاب های ضد حکومت پهلوی هر روز بیشتر وارد بازار می شد.

این مترجم افزود: روش کار این گونه بود که مؤلف دو نسخه از کتابش را برای بررسی به وزارت فرهنگ و هنر می برد. البته وزارت فرهنگ وقت برای این که نام ممیزی به فعالیتش اطلاق نشود، این طور عنوان می کرد که این دو نسخه را برای ارجاع به کتابخانه ملی می خواهد. ولی باید گفت که کتابخانه ملی در این میان هیچ نقشی نداشت، بلکه آثار را بلافاصله پس از تحویل به ممیزی وزارتخانه می فرستادند. این دو جلد کتاب که نسخه ابتدایی اثر بود با جلد سفید کاغذی پوشانده شده بود که نام اثر و صاحب آن با مداد رویش نوشته شده بود.

وی در ادامه گفت:نسخه هایی که مجوز انتشار نمی گرفتند، دیگر به ناشر بازگردانده نمی شدند و در کتابخانه باقی می ماندند. این کتاب های ممنوعه همان‌هایی بود که به جلد سفید مشهور شدند و در سال های پایانی حکومت پهلوی در اثر عدم نظارت دولت با همان جلد سفید، وارد بازار غیر رسمی کتاب شدند.

فانی به نخستین کتابهای جلد سفید منتشر شده در کشور اشاره کرد و توضیح داد: نخستین کتاب های جلد سفید عموما متعلق به دکتر شریعتی بودند. به مرور کتاب های امام خمینی (ره)، به خصوص کتاب "حکومت اسلامی" یا "نامه کاشف القطاع" وی وارد بازار شدند. با پیروزی انقلاب مسأله مجوز، موضوعیت خود را از دست داد. حوالی سال 60 دوباره موضوع مجوز گرفتن برای کتاب اجرایی شد و کتاب های بدون مجوز وارد دوره ای بسیار مهم در تاریخ خود شدند زیرا شیوه ممیزی با قبل از انقلاب به کلی متفاوت بود. قبل از پیروزی انقلاب ممیزی محدود به برخی کتاب های سیاسی بود و بازار کتاب های بی‌مجوز هم به تبع آن به این گستردگی نبود.

وی در ادامه به دلایل افزایش کتاب های زیر زمینی اشاره کرد و گفت: در آن سال ها کتاب های فارسی در خارج از کشور چاپ می شد زیرا در ایران اجازه انتشار نداشتند. این آثار عموما خاطرات افراد یا کتاب های ضد جمهوری اسلامی بود و باید گفت در کنار آن کار ممیزی وزارت ارشاد نیز ابعاد گسترده تری پیدا می کرد. البته حساسیت جمهوری اسلامی به رمان هم بسیار زیاد بود. با گسترده شدن چاپ های غیرمجاز، به شکل رجیستری، بازار کتاب زیرزمینی ابعاد تازه ای پیدا کرد.

مترجم "مرغ دریایی" آنتوان چخوف افزود: در رأس این کتابها آثار صادق هدایت و به خصوص "بوف کور" قرار داشت. تمام کتاب های وی، مانند چاپ های قبلی منتشر و وارد بازار شد. یکی از بارزترین عناوین ادبیات کهن ما نیز دیوان عبید زاکانی بود که با حذفیات زیادی مواجه شده بود. به همین خاطر نسخه کامل آن به صورت زیر زمینی وارد بازار شد. از میان شعرای معاصر نیزسروده‌های افرادی مثل فروغ فرخزاد به صورت غیر قانونی چاپ شد.

فانی تصریح کرد: کم کم کتابهایی که کمتر مشکل داشت نیز از طریق شبکه زیرزمینی منتشر و توزیع شد. به عنوان مثال کتاب "صد سال تنهایی" که ممکن بود با حذفیات اندک بتواند اجازه انتشار بگیرد اما چون پس از انقلاب، انتشارات امیر کبیر دوباره آن را منتشر نکرد،به شکل گسترده ای به صورت زیر زمینی وارد بازار شد. کتاب "کمدی الهی"نیز از این دست بود، که پس از دوره ای چاپ زیر زمینی، از طریق ناشر اصلی دوباره مجوز گرفت و منتشر شد. این نشان می دهد که فعالان غیر رسمی کتاب شم بسیار تیزی برای شناسایی نیاز بازار دارند.

این ویراستار و تحلیلگر نشرادامه داد: در ادامه این روند کتاب هایی که مشکل ممیزی نداشتند نیز وارد این چرخه شدند. به عنوان مثال تقاضا برای لغتنامه "فرهنگ معین" به خاطر این که دیر به دیر تجدید چاپ می شد، باعث ورود این کتاب به بازار زیر گیشه شد.

وی عنوان کرد: امروزه می بینیم که کتاب های غیر رسمی موازی انتشارات رسمی کشور در حال حرکت است. علی رغم تصور عموم کتاب های زیر زمینی با سود بسیار کمی به دست مخاطب می رسند. زیرا عموما قیمت آن ها کمتر از نسخه های رسمی است.

عضو شورای عالی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: یکی از مهم ترین کتاب های بی خطر در سال های قبل کتاب "عایشه" بود که ارشاد به خاطر احتمال ایجاد تفرقه میان شیعه و سنی در انتشار آن تردید داشت اما کتاب به صورت گسترده از طریق شبکه غیر رسمی وارد بازار شد. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد عموم کتاب های مهمی که مجوز نمی گرفتند از طریق چاپ افست در اختیار علاقه مندان قرار گرفت.

وی به جاذبه کتاب های بدون مجوز برای مخاطب اشاره کرد و افزود: کتابی که از ممیزی ارشاد نمی گذرد، نوعی حس کنجکاوی را در مخاطب ایجاد می کند و او ترغیب می شود که حتما آن را مطالعه کند. کتاب هایی به خصوص در حوزه ادبیات وجود دارد که خواننده دلش نمی خواهد متن ناقص آن را مطالعه کنند. عده ای هم معتقدند کتاب هایی که با مجوز منتشر می شود، همیشه مشکلی دارد و به خاطر رواج سانسور آن ها را اصیل نمی دانند.

فانی افزود: تعداد کتاب های غیرمجاز نسبت به کل انتشارات ایران بسیار ناچیز است. حتی تیراژ آنها نیز بسیار کم است. این کتاب ها اگر در بردارنده مطالب تندی علیه نظام جمهوری اسلامی نباشند، عموما با برخورد خشنی از طرف پلیس ایران مواجه نمی شوند. در حال حاضر نیز این پدیده کمتر از گذشته دیده می شود زیرا اصولا کتاب های دارای حساسیت بسیار کمتر از گذشته نوشته می شوند.

مولف کتاب " جنگ جهانی اول و دوم" برخورد قهر آمیز با شبکه تولید غیر رسمی کتاب را رد کرد و گفت: هر گونه برخورد تند نتیجه عکس دارد و راه حل باید به تدریج پیدا شود. وزارت ارشاد در کشور ما فراز و فرود های بسیاری دارد و در حال حاضر به نظر می آید که ممیزی کتاب باید تا حد زیادی از وسواس خود کم کند تا بدبینی مخاطب کم شود.

وی همچنین روحیه مردم را این گونه تشریح کرد: چیزی که کنار خیابان فروخته می شود بیشتر توجه مردم را جلب می کند. البته کتاب فروش ها نیز در این زمینه صاحب حق هستند زیرا فعالیت دستفروشان کتاب، تا حد زیادی به فعالیت اقتصادی آن ها لطمه می زند.

فانی درباره سیاست های دولت در مورد فناوری های نوین ارتباطی گفت: ما هنوز درباره ورود تکنولوژی های جدید در حوزه نشر نتوانسته ایم تصمیم بگیریم. به عنوان مثال حق ناشر و یا کپی رایت در کشور ما موضوع مبهمی است و نمی توان بر اساس آن تصمیم جدی برای حقوق مؤلفان گرفت. در حال حاضر می بینیم که ناشر، نویسنده و حتی مترجم ما توانسته اند با موضوع ممیزی وفق پیدا کنند، به طوری که در مرحله نگارش، چاپ و حتی انتخاب موضوع، شاهد نوعی "خودسانسوری" در میان این اقشار هستیم.

این مترجم و پژوهشگر پیشکسوت افزود: اگر از سوی دیگر ارشاد نیز کمی سعه صدر نشان دهد، کتاب های بسیاری تعیین تکلیف خواهد شد. باید تأکید کرد هر چه کتاب ها مدت بیشتری در ممیزی بمانند امکان انتشار غیر رسمی شان افزایش پیدا می کند.

وی در پایان امکان قضاوت در مورد سیاست های معاونت جدید فرهنگی را منوط به انتشار نام کتاب های تعیین تکلیف شده عنوان کرد و افزود: تا زمانی که لیست این کتاب ها منتشر نشود نمی توان به طور قطع گفت که برنامه های تازه ارشاد در جهت آسان کردن شرایط انتشار رسمی کتاب در کشور است.