به گزارش خبرنگار مهر در اصفهان، مسجد گنبد آزادان که بر اساس نقوش و معماری و نقاشیهای بکار رفته قدمتش به زمان اواخر دوره ایلخانی و تیموری باز می‌گردد اکنون در میان ساختمانهای نو ساز پنهان شده و نیازمند توجه بیشتری از سوی مسئولین و متولیان امر است.
این مسجد تاریخی در خیابان آتشگاه اصفهان و در محله آزادان قرار گرفته و ترکهای دیواره‌ها و گنبد این مسجد تاریخی مبین این است که این مسجد در ادوار مختلف تاریخی مورد بی توجهی بسیاری قرار گرفته است.
مسجد گنبد آزادان به شماره 10213 در سال 1382 به ثبت ملی رسیده و با وجود ثبت این اثر تاریخی همچنان مورد بی مهری است چنانچه اکنون بسیاری از محلیان که سالیان متوالی در انتظار مرمت و برپا نگه داشتن این بنای تاریخی بودند اکنون تا حدودی از انجام کارهای مرمتی آن دلسرد شده‌اند.اما با این وجود همچنان نفسهای تلاش برای زنده نگه داشتن آن به گوش می‌رسد.
این مسجد تاریخی در ادوار مختلف کاربریهای بسیاری داشته چنانچه حتی در 50 سال پیش نیز مکتبخانه‌ای برای دانش‌آموزان زمانه خود بوده و در آن دوران هم رخ نمایی می‌کرده اما اکنون تنها ویرانه هایی از آن باقی مانده و باید برای برپا نگه داشتن آن عزمی جدی صورت پذیرد.
خبرنگاران حوزه میراث فرهنگی اصفهان در راستای شناسایی و معرفی ابنیه تاریخی شهرشان که چندی است در اذهان عمومی گم شده بر آن هستند تا ضمن بازدید از این بناها به معرفی آن به دیگران پرداخته و علاوه بر آن، مشکلات این ابنیه را به مسئولان گوشزد کنند که در این سفر نیز از مسجد تاریخی " گنبد آزادان" بازدید کردند.
یک محقق و باستان شناس که در این سفر اصحاب رسانه را نیز همراهی می‌کرد در خصوص قدمت و معماری این بنای زیبای تاریخی اظهار داشت: شیوه معماری و نقاشیهای این بنای تاریخی مربوط به دوران مغول است.
علیرضا جعفری زند با اشاره به قدمت تاریخی منطقه نصر آباد که این مسجد تاریخی در آن خطه واقع شده اظهار داشت: اصل کلمه این منطقه نرصی آباد بوده است که به مرور زمان به نصرآباد تبدیل شده است.
وی ادامه داد: منطقه آتشگاه اصفهان یک زیگورات ایرانی به شمار می‌رود که اهمیت بسیاری برخوردار است و وجود این مسجد تاریخی در این نقطه بسیار در خور توجه و منحصر به فرد است چراکه نظیر چنین ساخت و سازهایی در یزد وجود دارد و در اصفهان شاهد سبکهای معماری این گونه‌ای نیستیم.
جعفری زند استفاده از خشت و آجرهای دورغین در این بنای تاریخی را از جمله ویژگیهای این مسجد تاریخی دانست و یادآور شد: این تکنیک مربوط به دوران مغول است.
احتمال رسیدن به لایه‌های قدیمی تر از ایلخانی در مسجد گنبد آزادان
این باستان شناس برجسته که هم اکنون در حال عملیات باستان شناسی در منطقه تپه تاریخی اشرف است، ادامه داد: در صورت اجرای عملیات باستان شناسی در این مسجد احتمال رسیدن به لایه‌های قدیمی تر نیز وجود دارد.
جعفری زند در ادامه با اشاره به نقاشیها و گچ کاریهای این مسجد تاریخی اظهار داشت: بخشی از این نقاشیها نشان دهنده خانه خدا و یا آستان ائمه است که البته نیازمند مرمت است.
این باستان شناس با اشاره به اینکه هفت سال پیش نیز از این مسجد تاریخی بازدید داشته، ادامه داد: در آن دوره ترکهای گنبد این مسجد آنچنان رخ نمایی نمی‌کرد و در گنبد ترکی وجود نداشت.
وی همچنین در خصوص اینکه چرا این مسجد در دوره‌های دیگر آنچنان مورد توجه قرار نگرفته یادآور شد: چون در دوره مغول بسیاری اهل سنت بودند دیگر این مساجد در دوره‌های بعد از خود و صفوی آنچنان مورد توجه قرار نگرفت چراکه مورد استفاده اهل تسنن بود.
جعفری زند ادامه داد: شبستان باقی مانده از این مسجد روستایی، تنها یک بخش از سه بخشی است که در گذشته وجود داشته و دیگر بخشها به مرور زمان از میان رفته است.
این باستان شناس ادامه داد: معمولا چنین مساجدی در آن دوران فاقد مناره بوده البته آثار بجای مانده گواهی این اصل است که این مسجد مناره‌های تزئینی داشته است.
وی از جمله مسائلی که سبب ترک خوردن گنبد این مسجد تاریخی شده را در این دانست که معماری آن فاقد مناره بوده چون مناره‌ها از ترک خوردن آثار جلوگیری می‌کند.
این نویسنده کتاب اصفهان پیش از اسلام در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه گنبد این بنای تاریخی چند پوسته است، ادامه داد: این گنبد از نوع خُدی است و یک پوسته است که در واقع با چوب کلاف چین شده است.
جعفری زند ادامه داد: چوب این مسجد تاریخی به سبک خاصی پخته شده تا در نهایت موریانه به چوب صدمه نزند و به همین سبب است که اکنون با گذشت بیش از چندصد سال همچنان باقی مانده است.
وی در ادامه سخنان خود به دلایل استفاده از خشت در دیواره‌ها و آجر در گنبد این مسجد اظهار داشت: در آن دوران بهای آجر بسیار زیاد بوده که به همین سبب استفاده از آجر را در گنبد به سبب پایداری بیشتر انجام داده‌اند.
این باستان شناس همچنین با اشاره به معماری بیرونی مسجد نیز اظهار داشت: معماری بیرونی این مسجد همانند چهارطاقی است و این موضوع ما را به این سمت پیش می‌برد که این مسجد در دوران پیش از خود آتشکده بوده و پس از آن تبدیل به مسجد شده چراکه چهار طرف آن باز بوده و در دوران ایلخانی به سبک کنونی درآمده و دارای دو راهرو ورودی شده است.
یکی از افراد محلی که در جریان این بازدید اصحاب رسانه را همراهی می‌کرد در این خصوص اظهار داشت: نزدیک به 55 سال پیش من در این محل که مکتبخانه بود درس می‌خواندم که البته این مسجد کتیبه‌ای داشت که در آن آمده بود این مسجد در سال 800 و اندی مرمت شده است.
علی نصر ادامه داد: در میان افراد محلی اینگونه مطرح می‌شود که این محل پیش از اینکه مسجد باشد آتشکده بوده و پس از آن تبدیل به مسجد شده است.
وی در خصوص مساحت این مسجد تاریخی نیز اظهار داشت: نزدیک به 450 متر مساحت این مسجد تاریخی تخمین زده می‌شود.
نصر ادامه داد: در اوایل انقلاب یعنی نزدیک به 25 سال پیش مبلغی برای مرمت به این مسجد تاریخی اختصاص یافت که با آن مبلغ که نزدیک به 30 هزار تومان بود یکسری دیوار چینی در اطراف مسجد جهت حفط دیواره‌ها انجام شد.
وی ادامه داد: در همان دوران شبستان دیگری نیز در این مسجد وجود داشت که البته آن شبستان قدمت زیادی نداشت تخریب و شبستان دیگری را به جای آن ساختند.
وی که در محله آزادان زندگی می‌کند ادامه داد: نزدیک به 55 سال پیش در غرفه‌های بیرون این مسجد درس می‌خواندیم مسجد مشکل زیادی نداشت، اما وقتی این بنا رها شد وضعیت وخیمی پیدا کرد.
وی ادامه داد: با بازگشایی مدارس این مسجد از دور خارج شد و اکنون بدون استفاده است.
"حاج علی جون" تنها نماز گزار مسجد بود
نصر در پاسخ به سوالی که تا چه زمانی این مسجد مورد استفاده قرار می‌گرفت و در چه زمانی متروکه شد اظهار داشت: از 10سال پیش از انقلاب نگاه‌ها به سمت این مسجد بسته شد و نزدیک به پنج سال پس از انقلاب اسلامی یکسری دیوار چینی در این مسجد انجام شد.
وی ادامه داد: از 40 سال پیش به این طرف تنها چندین نفر از افرادی که در نزدیکی این مسجد خانه داشتند برای اقامه نماز صبح به مسجد مراجعه می‌کردند و تنها مراجعه کننده دائم آن هم " حاج علی جون" بود که به نوعی خود را متولی مسجد می‌دانست و با فوت او دیگر مسجد نمازگزار ندارد.
به گزارش مهر، این مسجد تاریخی با گچ کشی سفید رنگی تزنین شده و در این گچ کشیها نیز نقاشیهایی چون کعبه، شمشیر دو تیغه، محراب وجود دارد که با رنگهای قرمز، سفید، عنابی، سیاه و زرد رخ نمایی می‌کند.
قرار گرفتن یک کتابخانه عمومی در یک سمت و خانه‌های تازه ساز چند طبقه در سمت دیگر تنها دیگر بهانه‌ای شده تا جلوه و رخ نمایی خانه‌هایی که عمری کمتر از ده سال دارد بیش از یک اثر تاریخی باشد که بیش از 700 سال قدمت دارد و اکنون تنها تبدیل به ویرانه‌ای شده که با بی توجهی به آن شاید در آینده نزدیک شاهد تخریب و ویرانی دیگر بخشهای باقیمانده از این اثر زیبای تاریخی باشیم.
انتظار می‌رود تا دستگاه‌های متولی در این عرصه با توجه به اینکه این اثر دارای شماره ثبت ملی است و گواهی دهنده بخشی از تاریخ اصفهان و ایران اسلامی است، با نگاهی عمیقتر نسبت به نگهداری این بنای زیبای تاریخی همتی دوچندان کنند تا شاهد ماندگاری مسجد " گنبد آزادان" باشیم.
..............................................
گزارش : محمد قاسمی
عکس: خسرو خالقی
نظر شما