گزارش مهر از همایش "امام علی (ع) و میراث"

وی افزود: در کشورهای دیگر شاهد علاقه مردم نسبت به فرهنگ پهلوانی کشورمان هستیم به عنوان مثال چندی پیش در هفته فرهنگی ایران در کشور قطر حضور ورزشکاران باستانی ایران که حاکی از قدرت، ادب و اخلاص این ورزشکاران است با استقبال خوبی روبرو شد.

 

وزیر ارشاد در ادامه با اشاره به رونمایی از کتاب علی نامه در این مراسم گفت: این منظومه با ارزش ادبی اثری از شاعر پاک نهاد شیعه به نام ربیع است که در سال 482 هجری یعنی اندکی بعد از سرودن شاهنامه به نظم درآمده است. در بین آثار منظوم باقی مانده در میان شیعیان هیچ کدام ارج و منزلت علی نامه را ندارند. این کتاب در 11 هزار بیت به روایت جنگ‌های حضرت علی (ع) بر اساس روایت های موجود در آن زمان می پردازد.

 

وی گفت: ربیع در مقدمه این کتاب بعد از اشاراتی به سن و سال و احوالات خود علی نامه را عروسی معرفی می کند که برای آن به دنبال خواستگاری لایق می گردد. ربیع همواره در سرودن اشعار این کتاب زیر طنین فردوسی در شاهنامه قرار دارد و نمی تواند از زیر سایه او خارج شود. استفاده از بحر عروضی نیز به خاطر حماسی تر کردن فضای این کتاب است.

 

حسینی افزود: احتمالا کتابهای ارزشمند دیگری در آن زمان سروده شده است که به دست ما نرسیده است و شاید در آینده سرمشق شاعران متعهد قرار گیرد. کشف کتاب علی نامه و معرفی آن توسط آقای شفیعی کدکنی اتفاق مهمی در تاریخ تشیع است. این اثر می تواند جایگاه رفیعی در متون درسی و دانشگاهی ما پیدا کند. ویژگی دیگر این اثر ارزشهای ادبی آن است آثار ادبی به جا مانده از قرن پنجم همگی حائز اهمیت هستند و این اثر به دلیل محتوای مذهبی و اعتقادی اش در جایگاه بالایی قرار دارد. اهمیت بیشتر برخی از لغات این کتاب به دلیل این است که در هیچ فرهنگ ادبی به چشم نمی خورند.

 

وزیر ارشاد هدف شاعر علی نامه را پاسخ دادن به مسائل مغفولی عنوان کرد که با وجود اهمیت بسیار مورد بی مهری و غفلت قرار گرفته اند.

 

وی افزود: نکته مهم دیگر نگاه عامه پسندانه این اثر است که باعث می شود مخاطب عام نیز با رفتار و سیره امیر مومنان آشنا شود و همین موضوع نیز برای ربیع بهترین اجر و توفیق است.

 

حسینی گفت: به دلیل فشارها و محدودیت هایی که شیعیان در طول تاریخ داشته اند خشم ربیع از دشمنان شیعه بی دلیل نبوده است یقینا اگر دیگر شاعران شیعه تحت فشار نبودند آثار منظوم بیشتری در مدح اهل بیت و امیر مومنان امروز در دست ما بود.

 

وزیر ارشاد با اشاره به نکات ادبی این کتاب گفت: ربیع نسبت به شاهنامه اعتراض و انتقاداتی داشته است البته این اعتراض به دلیل فنون ادبی نبوده بلکه به خاطر افسانه بودن برخی از داستانهای شاهنامه بوده است. البته فردوسی بر افسانه بودن روایات خود در شاهنامه تاکید می کند. اما یادآور می شود که هر موضوعی که در شاهنامه با عقل سازگاری ندارد می تواند یک رمز تلقی شود.

 

وی در پایان سخنانش گفت: به هر تقدیر بخت با دوستداران اهل بیت و حضرت علی (ع) در دوران شکوهمند انقلاب اسلامی همراه شده است که توفیق اصلاح و انتشار این اثر را داشته اند. امید است با چاپ این اثر بی نظیر علی نامه خوانی هم مانند شاهنامه خوانی در مراکز ورزشی، فرهنگی و آموزشی کشور رواج یابد.
 
اکبر ایرانی: باید به نسخ خطی فارسی موجود در ترکیه توجه شود

 

اکبر ایرانی مدیرعامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب هم در این برنامه گفت: در آیین گشایش همایش امام (ع) و میراث علاوه بر برنامه‌های در نظر گرفته شده رونمایی از چند اثر مهم را داریم. ابتدا کتاب علی‌نامه سروده ربیع شاعر حماسه سرای قرن پنجم است که به صورت چاپ عکسی و نسخه برگردان و با مقدمه‌ای از آقای شفیعی کدکنی سال گذشته منتشر شد. دوم نهج‌البلاغه‌ای با کتابت کهن مربوط به سال 483 هـجری که به صورت عکسی و با مقدمه‌ای از محمدمهدی جعفری منتشر شده است و  سوم،  ترجمه منظومی از وصیت نامه امام علی(ع) به امام حسین(ع) سروده سید حسن غزنوی که توسط آقای بشری شناسایی و تصحیح شده است.

 

وی در ادامه ضمن اشاره به کتاب علی نامه گفت: در دورانی از تاریخ ادبیات فارسی که کتابخانه‌های ایران مملو از کتابهای ادبی بود همزمان در اروپا و در قرون وسطی کتابخانه‌ها فقط بین 100 تا چند صد عنوان کتاب داشتند. در این زمان در یک جلد کتاب هفت هزار عنوان کتاب معرفی می‌شود. که مولف آن بسیاری از این نام‌ها را یا شنیده و یا کتاب اصلی را از نزدیک دیده است. مثلاً ‌از ملایری در این زمان بیش از 100 کتاب معرفی شده است. کشیش‌ها و تجار اروپایی مامور بودند هنگام سفر به ایران دست خالی به میهن خود برنگردند و حتماً یک نسخه خطی را با خود به کشورشان ببرند.

 

مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: این نسخ خطی سند ملی و هویت ماست که می‌توان با آنها تاریخ علم، کتابت و فرهنگ را در کشورمان ثابت کرد. حدس می‌زنم کتاب علی‌نامه که در قونیه یافت شد متعلق به فردی به نام حاج علی بوده است که نامش در کنار برخی از اشعار این کتاب نوشته شده است.

 

وی افزود: حمله مغول به ایران و کوچ بسیاری از نویسندگان و ادبای ایرانی به دیگر سرزمین‌ها مانند آناتولی این احتمال را در ذهن متبادر می‌کند که اولین کسی که مجموعه علی‌نامه را فهرست کرده و در دسترس عموم قرار داده، عبدالباقی گلپینارلی ادیب و محقق ترک زبان شیعه بوده است. میکروفیلم این نسخه بعد از مدتی به دانشگاه تهران منتقل می‌شود اما متاسفانه با بی‌مهری و بی‌توجهی روبرو می‌شود.

 

ایرانی گفت: چند سال پیش آقای شفیعی کدکنی در مقاله‌ای بالغ بر 70 صفحه این کتاب ارزشمند را معرفی می‌کند و علاقه‌مندان ایرانی متوجه این گنجینه بزرگ می‌شوند. خبر حضور این اثر در ایران سال 80 به من رسید و از وجود میکروفیلم آن آگاه شدم و با توجه به این مسئله فعالیت‌های تحقیقی و تصحیحی در مورد این اثر آغاز شد.

 

مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب افزود باید توجه داشته باشیم که نسخ خطی بسیار باارزشی از ادبیات فارسی در ترکیه موجود است. برخی از پادشاهان عثمانی دیوان اشعاری به زبان فارسی دارند و نکته جالب اینکه مکاتبشان با پادشاهان صفوی به زبان فارسی بوده است و صفویان به دلیل ترک بودن پاسخ نامه شاهان عثمانی را به زبان ترکی می‌دادند.

 

ایرانی گفت: علی نامه به عنوان یک اثر حماسی شیعه کتابی بی‌نظیر و ماندگار است. آیت‌الله سیستانی درباره این کتاب فرموده‌اند "من کتاب بسیار می خوانم اما این کتاب را کنار دست خود گذاشته‌ام زیرا این کتاب مرا زنده کرد".

 

وی در پایان سخنانش گفت: از علامه مجلسی کتابی درباره  کرامت حضرت علی (ع) و همچنین دیوانی منسوب به حضرت علی(ع) از میبدی توسط موسسه پژوهشی میراث مکتوب تجدید چاپ شده است.
 
محمود امیدسالار: "علی‌نامه" و "شاهنامه" ضدیتی با یکدیگر ندارند

 

محمود امیدسالار از آمریکا در این نشست تفکر ارسطو مبنی بر منظوم بودن حماسه را نادرست دانست و گفت: حماسه هم منثور است و هم می تواند منظوم باشد. داستان های حماسی در کل به چهاردسته کلی سرودهای تاریخی، حماسه های فکاهی، حماسه های اساطیری و حماسه های پهلوانی می‌شود. حماسه های پهلوانی خود به زیرشاخه های تاریخی، ملی، کیهانی و داستانی یا رمانتیک تقسیم می‌شود.

 

وی گفت: در سبک شناسی حماسه غربی گزینه ای به نام حماسه دینی وجود ندارد. مثلا در توصیف چگونگی دستگیری مسیح(ع)، متون حماسی غربی کاملا از حالت مذهبی خارج شده و فضای جنگی به خود می گیرد. به نظرم ساختار ادب حماسی غرب که ریشه در افکار ارسطو دارد نه نتها نمی تواند راهنمای فعلی ما باشد بلکه در دورانی چون قرون وسطا نیز نتوانست در تعالی ادبیات غرب موثر باشد.

 

امیدسالار درباره نظراتی مبنی بر تقابل "علی نامه" و "شاهنامه" گفت: میان این دو اثر ادبی تعارضی وجود ندارد و هر دو حماسی و متعلق به فرهنگ ادبی مردم ایران هستند. تفاوت این دو کتاب در این است که علی نامه تاریخی و شاهنامه داستانی است. ربیع، سراینده علی نامه تنها می‌گوید که شاهنامه افسانه و غیر واقعی است ولی او همواره به نغز بودن نظم شاهنامه معترف بوده است. به نظرم علی نامه هیچ ضدیتی با شاهنامه ندارد ولی نمی دانم تقصیر ربیع چیست که بزرگان ادب، علی نامه او را نقیصه و نظیره شاهنامه می‌خوانند.

 

در ادامه یحیی طالبیان درباره ویژگی های ادبی کتاب "حمله حیدری" گفت:‌ تا قبل از کشف "علی نامه" از "خاوران نامه" و" حمله حیدری" اثر باذل مشهدی و دیگر نمونه ها به عنوان نمونه های برجسته ادبیات حماسی مذهبی یاد می‌شد. طبق نظر محققان و پژوهشگران ادبی، "حمله حیدری" سروده ملا بمان کرمانی یکی از برجسته ترین آثار منظوم حماسی کشور است.

 

قائم مقام وزیر ارشاد در امور شعر و ادب  افزود: ملا بمان کرمانی متخلص به راجی کرمانی در یک خانواده زرتشتی متولد شد. او را کیخسرو یا بهمن نامیدند و پس از وقایعی که برایش رخ داد تحولی در او صورت گرفته و مسلمان شد و به دلایلی نام ملا بمان کرمانی را برگزید. او دروس حوزوی را فرا گرفت و پس از مدتی به سرودن منظومه حمله حیدری پرداخت.

 

یحیی طالبیان: به نظر می‌رسد حمله حیدری ناتمام مانده است

 

یحیی طالبیان عنوان کرد: این کتاب که مشتمل بر 30000 بیت است و در قالب شعری مشابهی با شاهنامه سروده شده است، در عصر ناصری دو بار چاپ شد. به نظر می‌رسد کتاب ناتمام است چون "ملا بمان" در اواسط داستان جنگ صفین مطلب را بدون هیچ موخره ای به پایان برده است.

 

قائم مقام وزیر ارشاد د رامور شعر و ادب گفت: از نظر واژه ای "حمله حیدری" ملا بمان، کتاب یکدستی نیست و ترکیبی از واژه های زبانی مختلف است. گاهی اوقات در به کارگیری واژگان ضعف تالیفی نیز مشاهده می‌شود.

 

رضا بیات نیز با محوریت موضوع "حماسه های شیعی از تاریخ تا تخیل"، گفت: مهمترین حماسه قبل از سرودن "علی نامه"‌، "خاوران نامه" ابن حسام است که در آن درباره جنگ های حضرت علی (ع)‌ در خراسان صحبت شده است که اصلا حقیقت ندارد. در این کتاب و نمونه های مشابه آن مطالبی وجود دارد که تاریخ را به هم می‌ریزد و هیچ ارتباطی با واقعیت ندارد. اما "علی نامه" به هیچ عنوان اینگونه نیست و تلاش دارد به واقعیات اشاره کند.

 

وی افزود: ربیع در قسمت بخش صفین 46 بار یادآوری می‌کند که مطالب ذکر شده را از ابومخنف نقل می‌کند و اشاراتی که به آیات و روایات دارد بسیار دقیق است. مواردی هم در کتاب وجود دارد که به نظر می آید با تاریخ هماهنگی ندارد اما جالب است که این قسمت ها نیز در قالب روایاتی در تاریخ ذکر شده اند. به عنوان مثال ربیع دو روایت برای قتل زبیر و عثمان را در علی نامه آورده است چون نمی داند کدام روایت معتبرتر است.

 

بیات گفت: ربیع تاریخگوست و قصد تخریب تاریخ را ندارد. هر چه در کتاب آورده است به نقل از منابع است بنابراین اگر مناقشه ای باشد بر سر منابع تاریخی است.