تحلیل دقیق جزئیات نشست مهم لیسبون/ ناتو همچنان در افغانستان می ماند

"کیومرث جاوید نیا" رییس مرکز مطالعات اروپای دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه در تشریح توافقات صورت گرفته در نشست سران ناتو در لیسبون به خبرگزاری مهر گفت: نشستی که در لیسبون برگزار شد و دبیرکل ناتو از آن بعنوان یکی از مهمترین نشستهای این سازمان یاد کرد، به واقع می توان گفت چنین بود چرا که در آن تصمیمهای مهمی اتحاذ شد. در این نشست راهبرد ناتو در دهه آینده تعیین شد، نوع رویکرد آتی ناتو در قبال روسیه مشخص گردید، در حوزه افغانستان راهبرد ناتو رسما اعلام شد و یک سری تحولات ساختاری و درون سازمانی مورد تایید شرکت کنندگان قرار گرفت که در مجموع می توان گفت تصمیمات مهم و تاثیرگذاری در حوزه امنیت بین المللی بود. به همین دلیل من هم موافقم با این که این نشست از جمله مهمترین نشستهای ناتو طی سالهای اخیر بوده است.

وی با اشاره به جزییات بیشتری از تصمیمهای گرفته شده در نشست لیسبون خاطرنشان کرد: اهم این تصمیمات در پنج سند رسمی این نشست منعکس گردید. سند اول "مفهوم نوین راهبردی ناتو" بود که با عنوان "مشارکت فعال، دفاع مدرن: مفهوم نوین استراتژی ناتو" در 11 صفحه و 38 بند به تصویب اعضا رسید. در این سند اصول و وظایف کلی سازمان برای یک دهه آینده ترسیم شده و در آن به سوالات پایه ای در خصوص راهبرد سازمان و اینکه نوع تعریف از محیط امنیتی چگونه است و وظایف و رویکردهای در دستور کار ناتو برای این دهه چه خواهد بود، پاسخ داده شده است. این در واقع همان مفهوم نوین راهبردی ناتو است، مفهوم راهبردی قبلی این سازمان مربوط به 1999 است و اکنون پس از گذشت یک دهه دوباره مفهوم جدیدی تعریف شده است.

سند بعدی "اعلامیه نشست لیسبون" شامل 54 بند است که به نوعی خلاصه ای از مجموعه مباحث و تصمیمات اتخاذ شده در این نشست بود. بیانیه مشترک شورای ناتو-روسیه سند دیگر نشست لیسبون است که در پایان نشست شورای ناتو- روسیه در سطح سران ارائه شد. چهارمین مورد سندی با عنوان "اعلامیه ناتو و افغانستان در زمینه مشارکت پایدار" بود و رویکرد ناتو در افغانستان را طی سالهای آینده مشخص کرده است. آخرین سند نیز اعلامیه ای بود که سران دولتهای مشارکت کننده در عملیات افغانستان یا همان کشورهای ایساف شامل 48 کشور ارائه کردند.

کارشناس مسائل اروپا در ادامه یادآور شد: اهم مواردی که در قالب این پنج سند ناتو ارائه و مطرح شده عبارت بودند از: توافق برای شروع روند انتقال مدیریت امنیتی یا بعهده گیری تامین امنیت توسط دولت افغانستان که از نیمه اول سال 2011 میلادی آغاز و بصورت منطقه به منطقه و ایالت به ایالت پیگیری خوهد شد بگونه ای که مقرر گردیده تا پایان سال 2014 این مسئولیت بطور کلی بعهده نیروهای افغانی گذاشته شود. دوم مشارکت بلند مدت ناتو و افغانستان در سالهای آتی از جمله در دوران بعد از نهایی شدن بحث انتقال مسئولیت امنیت به افغانی هاست. یعنی پس از سال 2014 ناتو و افغانستان چه روندی را در پیش خواهند داشت، برای این دوران در قالب سندی که قبلا ذکر شد خط مشی ها تعیین شده است. در همین راستا باید منتظر تبدیل نقش تهاجمی نیروهای ناتو به نقش حمایتی باشیم، پس مشخص است که بحث هایی که تحت عنوان خروج ناتو از افغانستان این روزها در رسانه ها مطرح می شود معنایی ندارد. نیروهای ناتو از افغانستان خارج نمی شوند بلکه نوع شرح وظایفشان تغییر می کند، شاید به لحاظ کمیت تعداد آنها تفاوت کند ولی این که نیروهای این سازمان پس از 2014 کلا از افغانستان خارج شوند، چنین اتقافی حداقل در مقطع فعلی مد نظر مقامات ناتو نیست.

جهت اطلاع شما باید عرض کنم این موضوع در یکی از سندهای مصوب لیسبون هم به صراحت عنوان و تاکید شده که این انتقال به معنای خروج کامل ایساف نیست و با توجه به شرایط دنبال شده و مقید به زمان بندی خاصی نخواهد بود. این عین مطلبی است که در سند مصوب لیسبون آمده و قابل تامل و توجه است. در هر شکل خروج کامل ناتو از افغانستان حتی پس از 2014 نیز رخ نخواهد داد و به نظر می رسد این سازمان حداقل تا چندین سال آینده در افغانستان می ماند.

جلسه های برگزار شده در نشست لیسبون دیگر موضوعی بود که مورد اشاره رییس مرکز مطالعات اروپای دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه قرار گرفت. وی در این باره گفت: اولین جلسه عصر روز جمعه 28 آبان ماه در سطح سران 28 کشور عضو ناتو برگزار و در آن مفهوم استراتژیک سازمان مصوب شد و در خصوص تحولات ساختاری ناتو نیز تصمیم گیری هایی صورت گرفت. بلافاصله شام کاری ناتو در سه سطح برگزار گردید؛ شام کاری سران ناتو به ریاست دبیرکل سازمان، شام کاری غیررسمی وزیران خارجه با حضور "کاترین اشتون" به ریاست معان دبیرکل ناتو و شام کاری غیر رسمی وزیران دفاع ناتو که به ریاست وزیر دفاع پرتغال به عنوان کشور میزبان بصورت همزمان برگزار شد. در این نشستها تبادل نظرهایی صورت گرفت و مصوباتی داشت که از جمله آنها ضرورت شروع طرح دفاع موشکی ناتو و بحث و تبادل نظر در خصوص بحران مالی و تاثیران آن بود که توافق کردند تا اولویتهای سازمان شناسایی شود و 10 لیست توامندیهایی که باید در اولویت سرمایه گذاری ناتو باشد، مشخص و به تایید اعضا رسید.

در روز دوم  نشست لیسبون، جلسه ای با محوریت تحولات افغانستان در سطح فراتر از اعضای ناتو و با شرکت سران 48 کشور عضو عملیات ایساف به اضافه دبیرکل سازمان ملل، رئیس اتحادیه اروپایی، رئیس بانک جهانی، نخست وزیر ژاپن و رئیس جمهور افغانستان برگزار و منجر به تصمیماتی در مورد افغانستان شد که پیشتر به برخی از آنها اشاره کردیم. اما نشست مهم آخر نیز نشست شورای ناتو-روسیه بود که در سطح سران ناتو و با حضور مدودف رییس جمهور روسیه برگزار شده و این مصوبات را در پی داشت:

- در خصوص مسیر ترانزیت کالاهای ناتو به افغانستان از مسیر روسیه تصمیم گیری جدید صورت گرفت. پیشتر در خصوص این مسیر توافق شده بود و از طریق آن کالاهای غیرنظامی ناتو به افغانستان انتقال داده می شد لیکن در لیسبون و براساس توافق جدید این مسیر دو طرفه خواهد شد.

- توافقی را در نشست لیسبون تحت عنوان "بسته بالگردی" شاهد بودیم که مربوط به اختصاص یک سری بالگردهای ترابری توسط روسیه برای عملیات در افغانستان می گردد. تعداد این بالگردها احتمالا 20 فروند و عمدتا از نوع MI17 بوده و بحث آموزش خلبانها، تامین قطعات و سوخت آنها نیز از جمله تعهدات دیگر روسیه خواهد بود. می دانید که از جمله مشکلات عمده عملیات ناتو در افغانستان کمبود جدی بالگرد است که با توجه به وضعیت جغرافیای این کشور از ضروریات عملیات در این کشور است. بر همین اساس روسیه مشارکت خود را در این زمینه اعلام کرد.

- توافق دیگری در این نشست در خصوص "ارزیابی مشترک ناتو و روسیه از تهدیدهای قرن 21" انجام شد یعنی ناتو و روسیه یک سری تهدیدهایی را در این قرن برای خودشان در حوزه امنیتی تعریف کرده و آن را بعنوان مبنا و پایه ای برای همکاریهای آتی مصوب کردند. پس به نوعی پایه همکاریهای آتی بین این دو در آینده نیز گذاشته شد.

- در حوزه دفاع موشکی نیز با توجه به استقبالی که سران ناتو از حضور روسیه در طرح دفاع موشکی ناتو  کرده و در قالب بیانیه لیسبون در شب پیش از آن اعلام کرده بودند، طرفین توافق کردند تا یک نقشه راه برای همکاری در این زمینه خاص هم تدوین شود. جهت اطلاع شما باید عرض کنم در همین راستا هفته آینده اولین نشست بین کارشناسان ناتو و روسیه برگزار می شود و این جلسات ادامه خواهد یافت تا در نهایت نتایج جلسات برای تصمیم گیری به نشست وزیران دفاع ناتو که در ژوئن سال آینده میلادی برگزار می شود، ارائه شود. در واقع می توان گفت برای اولین بار استارت همکاریهای ناتو و روسیه به شکل عملی در حوزه دفاع موشکی زده شد.

- در خصوص مبارزه با مواد مخدر توافق شد که همکاریهای دو طرف افزایش یابد. روسیه قبلا در مرکزی در حومه مسکو کار آموزش افسران حوزه مبارزه با مواد مخدر افغان را  بعهده داشت، در لیسبون روسیه درخواست کرد تا دومین مرکز را هم در سن پترزبورگ ایجاد کند که تایید ناتو را هم گرفت، ضمن اینکه بر اساس توافق انجام شده نیروهای پاکستانی هم در مرکز جدید آموزش های لازم را خواهند دید.

- در لیسبون روسها همچنین علاقمندی خودشان را به حضور مجدد در عملیات تلاش فعال ناتو در دریای مدیترانه اعلام کردند، حضور روسیه در این عملیات پس از جنگ گرجستان متوقف شده بود اما در این نشست بار دیگر تمایل خود را به از سرگیری همکاریها با ناتو اعلام کرد که مورد توجه سران ناتو قرار گرفت. در همین راستا گسترش همکاریهای تاکتیکی فعلی از جمله بحث آموزش و انجام رزمایش مشترک در حوزه  مبارزه با دزدی دریایی و سرقت مسلحانه مورد توافق طرفین قرار گرفت. توافقهایی هم در خصوص احیای مجدد همکاری در حوزه دفاع موشکی میدانی صورت گرفت، همچنین شورای ناتو-روسیه موظف شد یک آنالیز جامع مشترک از چارچوب همکاریهای آتی ارائه دهد

با توجه به این توافقات مهم و کلیدی به نوعی می توان گفت که باید منتظر مرحله نوینی از همکاریهای ناتو و روسیه با هدف "مشارکت راهبردی واقعی" باشیم.

جاویدنیا در ادامه در خصوص تصمیم های گرفته شده در نشست لیسبون پیرامون تغییرات ساختاری ناتو اظهار داشت: در این زمینه سه تصمیم عمده گرفته شد که عبارت بودند از اول : تغییر ساختار فرماندهی و کاهش مقرهای نظامی ناتو و همچنین کاهش شمار کارکنان این مقرها. طبق توافقهای صورت گرفته قرار شد 13 هزار پرسنل فعال در این مقرها تعدیل شده و تعداد آنها به 9 هزار نفر کاهش یابد. تصمیم گیری نهایی در این زمینه هم موکول به نشست وزیران دفاع ناتو در ماه ژوئن آینده شد. دومین تصمیم تقلیل نهادهای وابسته به ناتو بود، شمار این نهادها 14 عدد است که قرار شد به 3 نهاد کاهش یابد. سومین تصمیم نیز مربوط به تغییرات دبیرخانه ناتو مستقر در بروکسل بود. دبیرکل ناتو بخش جدیدی در دبیرخانه ایجاد کرده تحت عنوان "چالشهای امنیتی در حال ظهور" و تمایل دارد که بیشتر روی این موضوع کار کند به همین دلیل دست به تغییراتی در ساختار دبیرخانه زده است.

وی در تشریح علل انجام این تغییرات ساختاری خاطرنشان کرد: در این زمینه به نظر می رسد دو عامل تاثیر گذار بوده: یکی بحران مالی که اعضا را تحت فشار قرار داده و با این کارها به نوعی صرفه جویی در هزینه ها خواهد شد و دیگری تلاش برای افزایش کارآمدی ناتو است که باید منتظر ماند و نتیجه این اقدامات را مشاهده کرد.