لزوم ارتقاء جایگاه کمیته کاهش آلودگی هوا/ طرح سراسری زوج و فرد ادامه یابد

شناسایی منابع آلاینده، کیفیت پایین سوخت، فعالیت صنایع آلاینده، لزوم جایگزینی خودروهای فرسوده، تردد بیش از ظرفیت خودرو در پایتخت، نبود برنامه مهار آلودگی، ضرورت ایجاد مرکز پایش سراسری و جایگاه متزلزل محیط زیست در برخورد با دستگاههای متخلف از مهمترین موضوعاتی است که کارشناسان در بخش اول نشست آلودگی هوا در خبرگزاری مهر مطرح کردند. ادامه مباحث مطرح شده را در بخش پایانی گزارش این نشست بخوانید. 

* خبرگزاری مهر ــ گروه اجتماعی: پیش بینی های هواشناسی برای آینده چیست؟ 

- عباس رنجبران رئیس ستاد خشکسالی سازمان هواشناسی کشور: پیش بینی شکلهای مختلفی دارد. کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت. پیش بینی ما این بود که پاییز بسیار خشکی خواهیم داشت و متاسفانه به واقعیت پیوست. پیش بینی های فصلی نشان دهنده وضعیت خشکسالی برای این سال است، اگرچه زمستان به حالت نرمال بر می گردد اما هرگز کمبود بارش را جبران نخواهد کرد. تابستان آینده مطمئنا مناطق غربی کشور تحت تاثیر پدیده گرد و غبار شدید قرار می گیرند و این موضوع تهران را نیز متاثر خواهد کرد. در آلودگیهای شهری نیز موضوع پیش بینی کوتاه مدت است و در این زمینه اقدام شده است.
 
با این حال پیش بینی فصلی نشان می دهد بیشترین پایداری در ماه آبان بوده که در این دو ماه هفتاد درصد ساعات شبانه روز وزش باد آرام بوده است. یعنی این شرایط باعث ایجاد وارونگی هوا خواهد شد که این قابل پیش بینی است و جزو پیش بینی های بلند مدت است به همین دلیل اگر منابع انتشار آلاینده ها کنترل نشود و آلودگی انباشت شده در تهران متراکم شود دیگر هیچ راهی برای بیرون راندن آلودگی نیست.

* منظورتان این است که هوای تهران طی این 24 روز گندیده است؟

- این تعبیر تازه ای است، بله این هوا نیاز دارد به وسیله باد جابه جا شود و به مناطق بالاتر صعود کند.

* مهمترین مواردی که در حوزه کلان مدیریت محیط زیست در رابطه با بروز پدیده های خسارت بار باید به آن توجه شود کدام است؟  

- امیر وحدتی مدیر مرکز پایش آلودگی هوای استان: من فکر می کنم یکسری کمبودها در نگاههای مدیریتی کشور وجود دارد. نقش اقتصاد زیست محیطی در تفکر کلان جدی گرفته نمی شود. هنوز وزن ریالی (خسارتها) برای مسئولان مشخص نیست. در حالی که هر ساله خسارتهای زیست محیطی بالا می رود و ارزشهای زیستی پائین می آید. این ارزشها حساب نمی شوند در حالی که از صادرات ما بالا می زند.

بحث دیگر قوانین است. قوانین باید با شرایط زیست محیطی همخوانی داشته باشد. هر چقدر این شرایط محیط زیست متغیر و داینامیک باشد، قوانین تصمیم گیری هم باید متغیر باشد و اینکه بر پایه یک برنامه مثلا پنج یا ده ساله بخواهیم جلو برویم جالب نیست. باید هر سال برنامه جدید داشته باشیم و طبق برنامه بازنگری، ارزیابی و پایش صورت بگیرد. در واقع این موارد همه نیازمند مدیریت یکپارچه است نه اینکه مدیریت تنها به یک دستگاه سپرده شود که فرمان دست او باشد و بقیه اجرا کنند بلکه این مدیریت برنامه ای است، یعنی در تمامی روزنه ها رسوخ کرده باشد. 

به عقیده من، بودجه و برنامه باید بر هم منطبق باشند و نقشه راه باید آماده باشد. ما مشکلی که داریم این است که با وجود همه دیدگاههای کلان تئوریک به پروژه که می رسیم دستمان بسته است. یعنی نمی دانیم چه پروژه ای به دیدگاه کلی ما می رسد. ما باید از دیدگاه کلی سراغ پروژه برویم و از پروژه به دیدگاه کلی برگردیم، یعنی باید این رفت و برگشت بین پروژه های کلان و جامع و پروژه های ریز باید وجود داشته باشد و گرنه هیچ وقت نمی توانیم به نتیجه برسیم و همیشه چشم به افق چشم انداز داریم و کار پیش نمی رود. البته بحث های مدلینیگ و پایش هم باید در دستور کار قرار بگیرد، چنانچه در دستور کار شهرداری و محیط زیست استان تهران هست. 

- علی اشرفی پور مدیرکل اداره محیط زیست استان تهران: من به بحث فرایند توسعه یافتگی خیلی اعتقاد دارم. ده سال پیش شاید هرگز فکر این را نمی کردیم که نیاز به افزایش اینچنینی ایستگاههای سنجش آلودگی هوای تهران باشد ولی امروز می بینم دکتر رنجبر(سازمان هواشناسی) صحبت از شبکه پایش در سطح کشور می کند. به عقیده من این یک نوع توسعه یافتگی است؛ اینکه ما با کمبودی در یک حوزه مواجهیم و باید ترقی کنیم و در یک شبکه به هم پیوسته ماجرا را دنبال کنیم و یا اینکه مهندس وحدتی صحبت از اقتصاد محیط زیست می کند که ما باید در طرح و برنامه و مدیریت اقتصاد محیط زیست را لحاظ کنیم تا شاید ده سال آینده کسانی که در چنین میزگردی دور هم می آیند صحبت از بودجه و برنامه نکنند و روی مدلهای متفاوت اقتصاد محیط زیست تحلیل کنند.
 
بحث پایش سراسری موضوع مهمی است که در این جلسه مطرح شده است. این یک موضوع جهانی است چون درصد شهرنشینی روز به روز در دنیا افزایش می یابد. تا قبل از دهه هشتاد جمعیت شهر نشین جهان تنها 40 درصد بود در حالی که اکنون به بالاتر از 65 درصد رسیده است. این یعنی اینکه تعداد شهرهای بزرگ روز به روز در حال زیاد شدن است و در ایران ما اکنون بالای هفت شهر بزرگ یا کلانشهر داریم. یعنی روستاها تبدیل به شهر می شوند و شهرها در حال تبدیل شدن به کلانشهر هستند. در این شرایط باید در ارتباط با هوا به شبکه پایش توجه کنیم.

بودجه در برنامه ملی محیط زیست باید بیشتر مورد توجه باشد، ضمن اینکه با  قوانین فعلی نیز هنوز دستگاههای اجرایی نتوانسته اند به خوبی با هم هماهنگ شوند. مشکل عمده ما نداشتن قانون نیست بلکه جلوتر از قانون برنامه هم داریم ولی در اجرا یاد نگرفته ایم گروهی کار کنیم. این یک ضعف سازمانی است، بخشی از آن بر می گردد به اینکه برنامه ها و سازمانها در قد و قواره هم نیستند و برای هم تعریف نشده اند. مسئله بعدی هم این است که ما گاهی تعصب بخشی به خرج می دهیم، در حالی که در بحث مدیریت یکپارچه قرار نیست مدیر تمامی واحدها تنها یک نفر باشد. این نشان می دهد که چرخ دنده های ارتباط دستگاهها با هم خوب روغن کاری نشده است.

- جواد جمال بداغی رئیس دفتر آلودگی هوای سازمان محیط زیست: با همه این بحثها این جلسه یک نقص دارد و آن اینکه همه ما که در این نشست سخن می گویم از یک طرف حرف می زنیم و همه یک حرف داریم در حالی که این انتقادات بر دستگاهها و برخی از سازمانهایی که نماینده ای در این نشست ندارند مانند شهرداری وارد است.

* آیا آقای دکتر رشیدی نماینده شهرداری محسوب نمی شوند؟

- منظورم متولی حمل و نقل و ترافیک شهرداری است. وزارت صنایع، وزارت نفت، وزارت نیرو و بسیاری از دستگاههای دولتی دیگر. برای اینکه اگر ما نقدی به کیفیت سوخت مصرفی داریم، نماینده وزارت نفت باید پاسخ دهد. وقتی می گوئیم سازمان محیط زیست باید قدرتمند باشد (اشاره به صحبتهای رشیدی) منظور بزرگ شدن و حجیم شدن از نوع فیزیکی نیست بلکه معتقدیم باید ابزارها در اختیار ما قرار گیرد.

با این حال، برنامه هایی در دستور کار سازمان هست که می توان به صندوق ملی محیط زیست برای تامین منابع مالی اشاره کرد که بسیار با اهمیت است، همچنین برون سپاری و نظام مهندسی محیط زیست از برنامه های دیگر است که البته هنوز تصویب نشده و مسئله بعدی ارزش گذاری محیط زیستی است که به عنوان چند ابزار اجازه می دهد سازمان محیط زیست توانمند شود. ضمن اینکه ما نمی خواهیم محیط زیست غول پیکر شود. یک موضوعی را که در خبرگزاری مهر دنبال می شود و دلم می خواهد درباره آلودگی هوا نیز مصداق پیدا کند بررسی وضعیت کشورهای دیگر در چنین شرایطی است که می تواند به انتقال تجربه و آگاهی رسانی کمک کند.

* آقای دکتر رنجبر در مورد تجربه کشورهای مثل انگلستان توضیح دادند که در سال 1952 در لندن چهار هزار نفر بر اثر آلودگی هوا تلف شده اند.

- یوسف رشیدی مدیرکل شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران: به نظر من باید در مورد تعطیلی ها بحث کرد، رسانه های جهانی بر روی تعطیل شدن کشور به خاطر وضعیت آلودگی هوا بسیار حساس شده اند و در حال تحلیل هستند و بعد منفی ماجرا را دنبال می کنند. گاهی برف می آید و تعطیل می شود، "خوب برف آمده" اما وقتی آلودگی هوا سبب تعطیلی است یعنی پشت این تعطیلی چیزی پنهان است و حلقه پنهان چیزی جز مدیریت نیست. یعنی ما نتوانسیتم خوب مدیریت کنیم. این زنگ خطری است برای مدیران ارشد کشور. من معتقدم بحث پایش و چگونگی آن مباحثی بدیهی است و ما نباید بر روی آنها بحث کنیم مانند غذا خوردن که یک نیاز ضروری است و باید باشد.

از سوی دیگر راجع به کمیته اجرایی انتقادی دارم چرا که این کمیته در سطح ملی بود ولی کوچک شد و به کمیته استانی تبدیل شد. اگرچه هر شهری مشکلات خود را دارد با این حال کمیته ملی معلوم نیست چه به سرش آمده ولی باید توجه داشت خیلی از مباحث آلودگی هوای تهران و دیگر شهرها مانند اصفهان و اراک و... ملی است چرا که به سوخت ما مربوط است و سوخت بحثی ملی است،  خودرو ملی است، شاخصهای حمل و نقل ملی است و بر این اساس معتقدم باید جایگاه کمیته کاهش آلودگی هوا ارتقا یابد و در جایگاه ملی و زیر نظر محیط زیست فعالیت کند و به صورت ملی در مورد آن تصمیم گیری شود. اما با همه این مشکلات معتقدم می توان طوری حرکت کرد که مباحث زیست محیطی را به جلو ببریم. من حرفهای آقای اشرفی پور را در قالب سخنان رئیس اداره قبول دارم ولی آیا وزارت صنایع و یا نفت نباید مسولیت تولید خود را قبول کنند؟ ما می توانیم ماشین بهتر تولید کنیم. برای نمونه وقتی می توان در ایران خودرو بنز تولید کرد یعنی اینکه می توان ماشینی ارزان قیمت و با سوخت پایین و آلودگی حداقلی تولید کرد.

* چرا وقتی بحث اهمال صنایع خودروسازی مطرح می شود همیشه آنها پیروز ماجرا هستند و محیط زیست مغلوب است؟

- رشیدی: نه اصلا اینطور نیست. سرهنگ هاشمی زمانی که مسئولیت پلیس راهور تهران را بر عهده داشت مسئله نصب "کنیستر" بر روی خودروها را با فشار بر خودروسازان و با حمایت سازمان محیط زیست اجرایی کرد.
 
* آیا کمیته آلودگی هوا چنین اقتداری دارد که بتواند صنایع خودروساز را مجبور به  تولید محصولات با کیفیت و غیر آلاینده کند؟

- رشیدی: برخی استاندردها هست که طبق برنامه باید رعایت می شدند ولی نشدند مانند یور سه و یورو چهار که اگر اجرایی می شدند نه پژو روا و نه چهارصد پنج  و نه پراید می توانست تولید شود.

- اشرفی پور: در مورد جایگاه کارگروه کاهش آلودگی هوا که دکتر رشیدی معتقد است باید در سطح ملی باشد، من معتقدم در نهایت مردم درگیر این آلودگی هستند و جامعه هدف مدیران باید راه حلی پیدا کند چرا که هر چه به مردم نزدیکتر باشند راهکار آسانتر پیدا می شود. این کارگروه حتما باید در استانها باشد و حتی در هر شهرستان مانند کارگروه مدیریت پسماند یک نماینده داشته باشد. این هیچ منافاتی با نشستهای کمیته ملی آلودگی هوا ندارد. کمیته ملی برنامه های کلان را باید ببیند. در شرایط اضطرار آلودگی هوای تهران در این مدت 6 نشست اضطراری برگزار شده است. در جلسه 5.10.89 کمیته اضطرار برای آلودگی هوای تهران 28 مصوبه تصویب شد و در جلسه بعدی دو مصوبه دیگر اضافه شد. این سرعت در تصمیم گیری به خاطر این است که مدیران استانی که خود با مسئله آلودگی درگیر هستند ضرورت تصمیم گیری و اقدام بهتر را درک می کنند. کسی از تعطیلی خوشش نمی آید اگر این اقدامات انجام نمی شد بی تردید تعطیلی های تهران بسیار بیشتر از این  بود. در واقع تعطیلی روز چهارشنبه و پنجشنبه یک استراتژی بود تا بر اساس آن بتوان تعداد زیادی از شهروندان از پایتخت خارج شوند تا آلودگی و غلظت آلاینده ها کاهش یابد. ما دنبال تعطیل کردن شهر نیستیم بلکه خواهان چیدمان اقدامات اساسی برای مهار این وضعیت هستیم.

نکته قابل توجه اینکه تعمیم طرح ترافیک به روزهای زوج و فرد در سراسر کشور از حجم ترافیک به اندازه 35 درصد کاسته است و این آماری است که همکاران نیروی انتظامی منتشر کرده اند. ضمن اینکه باید به این نکته نیز توجه داشت که  با وجود مقطعی بودن این تصمیمات به دلیل شرایط اضطرار باید راهی برای خروج پیدا کرد بعد به فکر آینده بود. بار ترافیک بعد از کاهش ساعات کار ادارات در ترافیک عصر گاهی کاهش پیدا کرده و این نتیجه همین استراتژی موقت است.

* آیا چنین تصمیماتی بیانگر رویکردی یکسویه نیست، ممکن است این اقدامات در کاهش ترافیک تاثیر داشته و اندکی از بار آلاینده ها بکاهند اما مسلما تاثیرات جانبی دیگری دارند.

- اشرفی پور: در شرایط  اضطرار بی تردید تصمیماتی گرفته می شود که در این تصمیمات یک عده به کار و فعالیتشان نمی رسند و ضرر فردی و اجتماعی متحمل می شوند اما منافع مهمی دارد که اصلی ترین آن ثابت نگه داشتن و یا کاهش غلظت آلاینده های هواست که سلامت شهروند از مهمترین دستاوردهای آن است و کمیته نیز به این سلامت توجه ویژه ای دارد. به عقیده من تعمیم دادن طرح ترافیک به تمامی سطح شهر می تواند به کاهش آلودگی هوای تهران کمک کند که این اولویت بعدی ماست. بار ترافیک و تولید آلایندگی و حجم جمعیتی که در تهران وجود دارد بالاتر از تحمل اکولوژیک تهران است، یعنی تهران دارد باری اضافه بر ظرفیتش تحمل می کند.

معتقدم اگر محیط زیست و بهداشت عمومی برای ما مهم است پیشنهاد من به عنوان متولی محیط زیست این است که برای برداشتن بار سنگین و تخریبگر محیط زیست تهران برای نمونه طرح زوج و فرد در کل تهران تعمیم داده شود. هدف دومی هم هست که باید به آن اشاره کرد. ما به مردم تذکر می دهیم که با اتومبیل شخصی خود بیرون نیایند. همچنین در این شرایط باید فرهنگسازی هم بشود و با ترغیب شهروندان به استفاده نکردن از وسایل حمل و نقل شخصی امکان استفاده از حمل و نقل عمومی فراهم شود.  

------------------------------
گفتگو: جواد حیدریان