به گزارش خبرنگار مهر، در نخستین روز از همایش "پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران" که از سوی انجمن جامعه‌شناسی ایران در تالار ابن‌خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر فریدالعطاس استاد دانشگاه ملی سنگاپور راجع به پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی و بستر فلسفی که قرار است این پژوهش‌ها داشته باشند، سخن گفت.
وی در آغاز سخنان خود با اشاره به جایگاه ابن خلدون در علوم اجتماعی گفت: ابن‌خلدون رشته‌ای را تأسیس کرد که علم اجتماع انسانی خوانده می شود. مسئله اصلی در نظرات ابن‌خلدون و نیز غربی‌ها مربوط به توضیح نظام‌مند مسایل اجتماعی است.
وی افزود: آشکار است که جامعه‌شناسی بخشی از سنت اسلامی است و بسیاری از مفاهیم جامعه شناسی متعلق به مسلمان‌ها است. بنابراین به نظر می‌رسد که بهتر است ما وقتمان را با این مسئله تلف نکنیم که آیا جامعه شناسی واقعاً یک علم اسلامی هست یا نیست.
العطاس ادامه داد:هرچند ممکن است عین بخش‌هایی از نظریات جامعه شناسی و دین ناهمسانی‌ها و ناهماهنگی‌هایی وجود داشته باشد، اما ضرورتاً جامعه شناسی دشمن دین نیست و بنابراین در جامعه شناسی که در آینده خواهیم داشت باید تلاش‌هایی در جهت نزدیکی فکری و نظری میان این دو صورت گیرد.
وی با تاکید بر اینکه جانبداری‌ها و تعصباتی در حوزه اصلاحی و نیز در غرب وجود دارد که ما باید به آنها آگاه باشیم تصریح کرد: ما معمولا ًاز جانبداری‌هایی که در غرب وجود دارد مثل اروپامحوری سخن می‌گوییم اما باید آگاه باشیم که در جوامع اسلامی و غیرغربی هم سوگیری‌‌های نسبت به غرب وجود دارد که بدون آگاهی به آنها نمی‌توانیم کار خورد را پیش ببریم.
این پژوهشگر علوم اجتماعی خاطرنشان کرد: اگر بخواهم دوباره به مورد ابن خلدون برگردم باید بگویم که او نیز در کار جانبداری‌هایی داشت مثلاً ابن خلدون آفریقایی‌ها را بربر و غیر انسان تلقی می‌کرد. مورد دیگر راجع به ابن خلدون موضع بی طرفی وی در قبال امام علی(ع) و معاویه است. بنابراین آشکار است که در سنت‌های ما نیز سوگیری‌ها و جانبداری‌هایی وجود داشته است و در نتیجه هدف ما باید گذر از این جانبداری‌ها باشد.
العطاس با اشاره به اینکه از نظر وی یک راه مناسب در ارتقاء وضعیت علوم اجتماعی می‌تواند این باشد که توجه بیشتری به مفهوم سازی صورت گیرد، یادآور شد: مفهوم سازی راهی برای انجام پژوهش‌های اصیل است. اگر به سرتاسر آسیا نگاه کنیم می‌توانیم موارد بسیاری از این گونه مفهوم‌سازی‌ها را مشاهده کنیم به عنوان مثال فیلسوف و متفکر فیلیپینی خوزه لیزال یکی از بنیان‌گذاران نظریه اجتماعی به مفهوم تنبلی پرداخته است البته همه ما با این مفهوم آشنا هستیم و احتمالاً بخش‌هایی از روز خود را با تنبلی می‌گذرانیم اما تنبلی تا به حال شان مفهومی در جامعه شناسی نداشته است.
وی افزود: این متفکر فیلیپینی به این دلیل به مفهوم تنبلی پرداخته است که فیلیپینی‌ها معمولاً از سوی اسپانیایی‌ها به تنبلی متهم می‌شدند بنابراین وی می خواسته توضیح دهد که علاقه نداشتن فیلیپینی‌ها به کار و در نتیجه تنبلی آنها به دلیل شرایط استعماری ناشی از حضور اسپانیایی‌ها در فیلیپین بوده است.
العطاس با تاکید بر اینکه تنبلی یکی از مفاهیمی است که در آسیا مورد بحث قرار گرفته، گفت: حتی با وجود اینکه زمانی تنبلی کولی‌ها در اروپا مطرح بود اما متفکران اروپایی نتوانستند تنبلی را تا سطح مفهومی ارتقاء دهند.
وی با اشاره به نمونه‌های فراوان دیگری که راجع به چنین مفهوم‌سازی‌هایی در آسیا وجود دارد سخنانش را پی گرفت و گفت: نمونه دیگر مفهوم جاذبه و دافعه مرحوم مطهری است. جالب است که مسئله جاذبه و دافعه در آغاز تشکیل علوم اجتماعی مورد علاقه موسسین این علم بود اما رفته رفته این علاقه کمرنگ شد تا اینکه مطهری، اگرچه جامعه شناس نبود، اما به این مفهوم پرداخت.
استاد دانشگاه ملی سنگاپور گفت: طرح دوباره مفهوم جاذبه و دافعه توسط مطهری شاید بتواند به ما کمک کند تا مجدداً جوامع اسلامی و مواردی چون چالش شیعه و سنی را مورد ارزیابی قرار دهیم. هرچند باید توجه داشت که مطهری این مفهوم را در بستری متفاوت از بستر جامعه شناسی طرح کرده است.
وی سپس به بحث افراط گرایی دینی اشاره کرد و گفت: شاید ما بتوانیم انواع مشخصی از افراط‌گرایی را همتای مناسبی برای نهیلیسم بدانیم اما برای فهم این موضوع علاوه بر فهم بهتر افراط گرایی لازم است که درک درستی نیز از نهیلیسم اروپایی داشته باشیم. همچنین شاید برای فهم بهتر افراط گرایی بتوان مفهوم یاس را نیز مورد توجه قرار داد.
العطاس گفت: چالش اصلی جامعه شناسی در کشورهای آسیایی و مسلمان این است که نباید فقط راجع به جامعه شناسی سخن گفت بلکه باید در عمل نیز به آن پرداخت.
وی در پایان یادآور شد: به جای بحث درباره اندونزیایی کردن علوم اجتماعی، اسلامی کردن علوم اجتماعی و ماند آن بهتر است بکوشیم علوم اجتماعی را در عمل به کار بریم و در نهایت باز یادآوری می‌کنم که به نظر من گام بعدی برای دست یافتن به پژوهشی اصیل جدی گرفتن مفهوم سازی در علوم اجتماعی است
نظر شما