"بن علی" رفت؛ جرقه پایان دیکتاتوری ها در جهان عرب

بر این اساس هرگز نمی توان قیام مردم تونس در روزهای اخیر که علاوه بر پایتخت، تمام شهرهای این کشور را فرا گرفته بود مسئله ای کوچک و ناچیز تلقی کرد. انزجار ملت از "زین العابدین بن علی" رئیس جمهوری و حکومت وی زمانی به اوج خود رسید که "محمد بوعزیزی" جوان فقیر و تحصیل کرده تونسی در اعتراض به اینکه چرخ دستی اش که با آن سبزی فروشی می کرد به مصادره ماموران دولتی درآمد.

وی که تحصیلات خود را تا درجه فوق لیسانس ادامه داده بود پس از مصادره منبع کسب درآمدش به دادگاه شکایت برد و در نهایت پس از اینکه شکایتش به جایی نرسید در اعتراض به فقر و بیکاری اقدام به خودسوزی علنی در برابر ساختمان استانداری پایتخت تونس کرد.

خودسوزی این جوان تونسی در نهایت اعتراضاتی را کلید زد که به سقوط یکی از دیکتاتورهای قرن بیست و یکم منجر شد. "زین العابدین بن علی" 75 ساله رئیس جمهور مخلوع تونس از نوامبر 1987 تا ژانویه2011 به مدت 24 سال قدرت را در این کشوردر دست داشت. او ریاست ‌جمهوری را در پی یک دوره کوتاه نخست ‌وزیری و به وسیله یک کودتای بدون خونریزی از "حبیب بورقیبه" در دست گرفت.

در نهایت سرنوشت دیکتاتوری که خود با کودتا بر سر قدرت آمده بود روز گذشته و در پی ناآرامی‌ها و اعتراضات گسترده مردم تونس در هم پیچیده شد. زین‌العابدین بن علی که ابتدا دولت و مجلس را منحل کرده بود در نهایت خود نیز از قدرت کناره گرفت.

حال در علل و عوامل این قیام گسترده مردمی تونس که برخی در جهان آن را "انقلاب گرسنگان" خوانده اند نمی خواهیم دقیق شویم، بلکه می خواهیم یک نمای کلی از وضعیت دیگر کشورهای عربی داشته باشیم که می توان گفت اگر استعداد وقوع چنین قیامی و جنبش مردمی را در خود بیشتر از تونس نداشته باشند، هرگز کمتر ندارند.

مصر؛ رژیم لرزان مبارک

شب گذشته تنها ساعاتی پس از فرار بن علی از تونس جمع زیادی از مردم مصر به ویژه جوانان این کشور به خیابانها ریخته و همبستگی خود را با ملت تونس اعلام کرد. جالب اینکه در این تظاهرات مصریها تاکید کردند که فرار بن علی از قدرت آغازی بر پایان سلطه رژیم های خودکامه و مستبد بر جهان عرب خواهد بود.

مردمی که خود از هرگز دل خوشی از رژیم "حسنی مبارک" رئیس جمهور 82 ساله ندارند که بیش از 30 سال است قدرت را در سرزمین فراعنه در اختیار دارد، یعنی چیزی حدود 6 سال بیشتر از رئیس جمهور مخلوع تونس!

به واقع می توان گفت خشم مردم مصر از رژیم مبارک که مشترکات بسیاری با حکومت خودکامه تونس در مواردی همچون فساد و سرکوب دارد، تنها در انتظار جرقه ای است که با کلید خوردن آن تداوم حکومت مبارک را ناممکن می کند.

عربستان؛ سلطه آل سعود

گرچه مشاهده شرایط کنونی عربستان از نگاه افکار عمومی که از دور به وقایع این کشور می نگرند، مسئله خاصی را نمایان نمی کند، اما نگاهی دقیق تر به لایه های اجتماعی که از خشونت آل سعود جرات ابراز عقیده ندارند، واقعیت دیگری را به دست می دهد.

بر این اساس هم اکنون سران آل سعود این خشم مردمی را در نطفه خفه کرده و اجازه هر گونه اعتراضی را به مردم ناراضی از سلطه وهابیت بر این کشور نمی دهند. از طرفی فاصله طبقاتی میان مردم و خاندان آل سعود که اکثر مناصب حکومتی، رسمی و غیر رسمی را برعهده دارند هر روز در حال افزایش است.

تجربه نشان داده است که این فاصله طبقاتی در نهایت نتیجه جز نارضایتی و انزجار عمومی از هیئت حاکمه ندارد. البته در عربستان متغیر دیگری هم وجود دارد که اگر این عامل وجود داشته باشد پیش بینی سرنوشت آل سعود در این کشور ساده نخواهد بود.

این عامل همان جنگ قدرت در میان شاهزادگان سعودی برای پادشاهی بر بزرگترین منابع نفتی جهان است که اگر این مسئله رخ دهد احتمال خیزش عمومی در شبه جزیره را تقویت می کند.

بحرین؛ حاکمانی جدا از مردم

در این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس هیئت حاکمه را می توان جنسی جدا از مردم دانست. در بحرین که اکثریت جمعیت آن شیعه هستند،  رژیم حاکم ترکیبی کاملا سنی دارد. این در حالی است که تلاشهای مقامات بحرینی در دهه های اخیر شمار اهل سنت این کشور را به حدود 41 درصد از کل جمعیت رسانده است.

در اینجا مقامات بحرینی از هر عاملی برای  تغییر بافت جمعیتی و غلبه جمعیت اهل سنت بر شیعیان انجام می دهند، در واقع می توان گفت تلاش می کنند تا بر حاکمیت خود بر این کشور مشروعیت بخشند.

در این مشروعیت سازی دست رژیم آل سعود به وضوح آشکاراست، جایی که اتباع اهل سنت این کشور به سادگی در بحرین اسکان داده شده و شناسنامه بحرینی می گیرند. این مسئله در سالهای اخیر همواره اعترضاتی را از سوی مردم بحرین در پی داشته است.

در واقع زمینه های قیام مردمی در این کشور نیز قابل مشاهده است که در نهایت تحولات آتی در شکل دادن به آن اثر گذار است.

لیبی؛ قذافی و همه سربازانش

در اینجا "معمر القذافی" رهبر لیبی گوی سبقت را از بن علی و حسنی مبارک ربوده است. وی قریب به 42 سال است که بر این کشور حکومت می کند. سلطه ای بلا منازع که در یکی از بزرگترین کشورهای عربی و آفریقایی مخالفان خود را بشدت سرکوب می کند.

اگر از حمایت بی چون چرای قذافی از "صدام" دیکتاتور عراق و دست داشتن وی در ربودن امام موسی صدر در سال 1357 بگذریم نمی توان به ظلم وی علیه جمعیت 6 میلیونی کشورش اشاره ای نکرد. بر این اساس، وی هم اکنون با کنترلهای شدید بر مردم کشورش که با توجه به جمعیت کم آنها مسئله دشواری نیست اجازه هر گونه اعتراضی را به آنها نمی دهد.

این در حالی است که در حال حاضر اکثریت مخالفان رژیم قذافی در خارج از کشور زندگی کرده و همواره انتقادات سختی را علیه وی مطرح می کنند. رهبری که گارد اصلی حفاظتی خود را از سربازان زن تشکیل داده تا به بهترین نحو از وی مراقبت کنند!

یادمان نرود در برخی از این کشورهای عربی حتی اجازه تجمع بیش از پنج نفر نیز در معابر عمومی ممنوع است، اما اگر زمانی که در همین کشورها جرقه خشم ملی افسارگسیخته زده شود هیچ حکومتی و نیروی نظامی یارای مقابله با آن را نخواهد داشت.

---------------------------------
نگارش: محمدعلی تخت رونده