آمارتولیدعلمی ایران در۲۰۱۱

جعفر مهراد در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه ایران از بعد از جنگ تحمیلی روند رو به توسعه ای را طی می کند، گفت: این توسعه در عرصه های مختلف علوم و فناوری به خوبی مشهود است. سابقاً، سهم ایران در پیشبرد مرزهای علم و دانش در مقایسه با کشورهای توسعه یافته ناچیز بود.

وی اظهار داشت: توسعه علمی ایران را که معمولاً بر اساس انتشار مقالات علمی اندازه گیری می شود، وقتی با سایر کشورهای منطقه و اسلامی مقایسه می کنیم به وضوح در می یابیم که برنامه های آموزشی و تحقیقاتی و سیاست های معمول در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مؤثر بوده و در جبران عقب افتادگی علمی نقش مهمی ایفا می کنند. اعتماد به نفس دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و فناوری کشور، پشتکار و علاقه مندی آنان درخور ستایش است.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری با بیان اینکه رشد علمی ایران مدیون مجاهدتهای علمی دانشمندانی است که اکنون در عرصه های مختلف علوم و فناوری می کوشند نتیجه مطالعات و تحقیقات خود را در نشریات معتبر بین المللی منتشر کنند، به علاوه، با توجه به تعداد قابل توجه اعضای هیئت علمی تمام وقت در دانشگاههای دولتی و غیردولتی و نیز حضور چشمگیر دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته های گوناگون این پیش فرض را مطرح می سازد که موقعیت علمی ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان به مراتب بهتر از وضعیت حاضر باشد.

وی افزود: قابل قبول است که تولیدات علمی ایران هر سال نسبت به سال قبل افزایش یافته و در تعدادی از رشته ها نیز ایران جایگاه مهمی در بین کشورهای جهان به دست آورده است.

مهراد اضافه کرد: دانشمندان ایران در طی سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ در مجموع ۸۸ هزار و ۸۲۷ رکورد علمی تولید کرده اند. اگر به میزان تولیدات علمی ایران تنها در سال ۱۹۹۰ توجه کنیم مشاهده خواهیم کرد که در مجموع ۱۸۶ مقاله از دانشمندان ایران در نمایه نامه های بین المللی به ثبت رسیده است. رقم مزبور به قدری ناچیز و حقیر است که آن را چیزی جزء عقب افتادگی علمی نمی توانیم به حساب آوریم.

وی گفت: در سال ۲۰۰۰ میلادی یعنی بعد از ۱۰ سال آنچه از ایران و تولیدات علمی آن در جهان به ثبت رسیده است رقمی است معادل یک هزار و ۳۸۷ مقاله که همچنان حقیر است. مقایسه تولیدات علمی ایران در سال ۲۰۱۰ با ۱۰ سال پیش از آن مشخص می سازد که به تدریج برنامه های اقتصادی و علمی تحقیقاتی روند رو به رشدی را طی کرده است به طوری که در سال ۲۰۱۰ تعداد ۱۸ هزار و ۳۱۹ رکورد علمی که در مقایسه با تولیدات علمی سالهای ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ که به ترتیب ۱۸۶، ۱۳۸۷ مقاله بود بسیار چشمگیر است.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علم و فناوری با اشاره به میزان تولیدات علمی ایران در سال ۲۰۰۹ به مهر گفت: در این سال ۱۶ هزار و ۹۷۸ مدرک از ایران در مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) به ثبت رسیده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۰ این سال افزایشی برابر با یک هزار و ۳۴۱ مدرک را نشان می دهد.

وی اظهار داشت: دانشمندان ایران در عرض ۱۵ روز اول سال ۲۰۱۱ میلادی نیز ۴۰۰ مقاله در مجلات معتبر بین المللی که تحلیل استنادی بر روی آنها انجام می شود چاپ کرده اند که در روزها و ماههای بعد شاهد رشد و شکوفایی تولیدات علمی بیشتر دانشمندان و پژوهشگران ایرانی خواهیم بود.

جدول تولیدات علمی ایران در سالهای ۲۰۰۰، ۲۰۰۹، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱

مهراد با مقایسه چند کشور اسلامی از نظر تولیدات علمی به مهر گفت: با انجام مقایسه بین این کشورها واقعیت های دیگری نیز مشخص می شود. ترکیه از نظر تولید علم در رأس کشورهای اسلامی و منطقه قرار دارد. این کشور در سال ۲۰۱۰ میلادی تعداد ۲۵ هزار و ۷۱۰ مدرک علمی به ثبت رسانیده است که در مقایسه با تعداد تولیدات علمی ایران در همین سال افزایشی برابر با ۷ هزار و ۶۹۱ مدرک را نشان می دهد.

وی افزود: تولیدات علمی مالزی، مصر و عربستان سعودی نیز در سال ۲۰۱۰ میلادی به ترتیب برابر با ۶ هزار و ۲۸۷، ۶ هزار و ۹۰ و ۳ هزار و ۶۶۹ مدرک است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: ایران در حدود یک درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است. این کشور در حدود یک درصد از تولیدات علمی جهان را نیز در دست دارد. طبق آمار در سال ۲۰۱۰ ایران ۱۸ هزار و ۳۱۹ رکورد علمی یعنی حدود ۲۴ مقاله برای هر ۱۰۰ هزار نفر تولید کرده است. (با جمعیت برابر با ۰۰۰/۰۰۰/۷۵ نفر).

وی اظهار داشت: پژوهشگران ترکیه ای نیز با جمعیتی برابر ۷۱ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ میلادی ۲۵ هزار و ۷۱۰ مدرک یعنی حدود ۳۶ مقاله برای هر ۱۰۰ هزار نفر منتشر کرده اند. ایران و ترکیه جمعیتی تقریباً برابر هم دارند اما تعداد مقالات چاپ شده پژوهشگران ترکیه ای بیش از تولیدات علمی دانشمندان ایرانی است.

وضعیت تولیدات علمی ۵ کشور اسلامی در سال ۲۰۱۰

مهراد وضعیت تولیدات علمی کشورهای آمریکا، کره جنوبی و سنگاپور را که جزو گروه کشورهای توسعه یافته هستند را نیز تشریح کرد و به مهر گفت: هر کدام از این کشورها به ترتیب دارای ۰۰۰/۸۷۶/۳۱۱ نفر، ۰۰۰/۰۰۰/۴۸ نفر و ۶۰۰/۹۸۷/۴ نفر جمعیت هستند. این کشورها در سال ۲۰۱۰ میلادی به ترتیب ۸۹۹/۴۷۲ مقاله، ۴۵۳۰۱ مقاله و ۱۰۲۱۷ مقاله منتشر کرده اند.

وضعیت تولیدات علمی سه کشور توسعه یافته

وی افزود: فرض ثابت شده ای است که توسعه علمی کشورها معمولاً با تعداد مقالاتی که دانشمندان و شاغلان تحقیقاتی آن کشورها که در مجلات معتبر بین المللی به چاپ می رسانند اندازه گیری می شود. این فرض کاملاً صحیح است و یکی از روشهای آزموده شده ای است که کشورهای پیشرفته از این آزمون سربلند بیرون آمده اند. مورد سنگاپور جالب توجه است. این کشور با جمعیتی تقریباً برابر با ۵ میلیون نفر به ازاء هر ۱۰۰ هزار نفر تقریباً ۲۰۵ مقاله پژوهشی به چاپ رسانیده است.

نسبت تعداد مقالات به جمعیت هر کشور 

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: دو کشور کره جنوبی و سنگاپور فاقد منابع طبیعی اند اما این دو سهم بیشتری در پیشبرد مرزهای دانش و پیشرفت صنعتی دارند. با وجود این، در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه و اسلامی موقعیت علمی ایران خوب است ولی کافی نیست.

وی اظهار داشت: سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ راهنمای حرکت همه جانبه از جمله پیشبرد مرزهای دانش به سوی پیشرفت های علمی است. اکنون امکان ادامه تحصیل در دوره ها و مقاطع مختلف علمی در داخل کشور فراهم است. منابع مالی نسبتاً کافی نیز هر سال به پژوهش تخصیص می یابد. به نظر می رسد مدیران نیز از جایگاه واقعی علم ایران در روند توسعه و تحولات کشور به درک واقعی رسیده اند. نیاز به محقق نیز از سوی اجتماعات مختلف از جمله صنایع و کارخانجات احساس می شود.

مهراد اظهار داشت: لذا شایسته است سیاستگذاران علم و پژوهش در کشور با توجه به این واقعیت ها نظام تحقیقاتی مطلوب و سازمان یافته ای را که همواره بر آن تأکید دارند و شورای عالی عتف و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در این باره سیاستگذار بوده و مسئولیت اساسی دارند امکان وجود رقابت در عرصه های تحقیقات علمی را در دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی و فناوری کشور بیشتر فراهم آورند.

وی گفت: افزایش نقش ایران در تولید علم به افزایش و تحکیم مناسبات ایران با سایر کشورهای جهان کمک خواهد کرد به عبارت دیگر، توجه به افزایش تولید علم دانشمندان و پژوهشگران ایرانی تحول چشمگیری در روابط سیاسی و اقتصادی ایران در پی خواهد داشت.