به گزارش خبرنگار مهر، دکتر هادی وکیلی در نشست" عرفان و تفکر فازی" که عصر دیروز سه شنبه 12 بهمن در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، در ابتدا با اشاره به اصل روان شناختی"منع قبلی یا منع بعدی"، بر سلطه بیش از هزار ساله منطق ارسطویی بر تفکر انسانها تأکید کرد.
منطق فازی چند ارزشی است
عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) افزود: ما در تفکر روزمره تحت تأثیر منطق ارسطویی که مبتنی بر منطق دو ارزشی است، قرار داریم. این سلطه‌گری منطق ارسطویی گاه مانع انس با دیگر منطقهای جدید می‌شود که یکی از این منطقها که غیر دو ارزشی و به تعبیری چند ارزشی است" منطق فازی" نام دارد.
وی تأکید کرد: فازی(fuzzy)اصطلاحی است که دکتر ابوالفضل لطفی زاده استاد ایرانی الاصل دانشکده برق برکلی آن را در دهه 60 مطرح کرد. وی فازی را در ریاضی و منطق توسعه داد اما شاگردان او این مبنا را در سایر حیطه ها به ویژه تکنولوژی گسترش دادند.
وی برای تشریح تعمیم منطق فازی در حوزه الهیات به برخی از مفاهیم اشاره کرد و گفت: یکی از متفکران بزرگ کهن "بودا" است که از جهان سفید و سیاه گریزان است و تفکر او متناقض دیدن جهان است و "هراکلیتوس" جهان را مجموعه‌ای از چیزها و ناچیزها تعبیر کرده است و "پارمیدینس" معتقد به همزمانی درستی و نادرستی امور بوده و "هگل" اصل تضاد را پایه گذاری کردند و از همه آنها مهمتر که الهام بخش پرفسور لطفی زاده در ابداع منطق فازی بوده است، "منطق چند ارزشی" مالتی ولیود لوکاسیوویچ است.
تکنولوژی جدید مدیون تفکر فازی است
دکتر وکیلی به مخالفت ابتدایی امریکایی‌ها با منطق جدید پرفسور لطفی زاده اشاره کرد و در عین حال بر بهره برداری اندیشمندان خاور دور در ژاپن و کره از منطق فازی لطفی زاده در تکنولوژی و ابزارهای دیجیتالی تأکید کرد و گفت: بسیاری از تکنولوژی‌های جدید مدیون تفکر فازی است.
وی با بیان اینکه منطق فازی در برابر منطق ارسطویی است، افزود: منطق فازی، برخلاف منطق ارسطویی منطق هم این و هم آن است. بنابر تفکر ارسطویی پدیده‌های جهان و امور واقع یا الف هستند و یا الف نیستند اما تفکر فازی، تفکری است چند ارزشی که صورت گزاره ای آن" اگر ... آنگاه" است در حالیکه صورت ارسطویی" اگر این وگرنه آن" است.
منطق ارسطویی صورت خاصی از منطق فازی است
وی با بیان اینکه منطق ارسطویی صورت خاصی از منطق فازی است، تأکید کرد: منطق ارسطویی حدود میانی را نادیده می‌گیرد در حالیکه جهان دارای حدود میانی است و منطق فازی با احتمالات کاری ندارد بلکه به حالتهای میانی اشاره دارد.
دکتر وکیلی "قانون علیت" را یکی از زمینه‌هایی خواند که تفکر فازی در آن مطرح می شود و گفت: مطابق با قانون علیت یا علت ارسطویی(این یا آن)، در جهان ما رابطه قطعی بین علت و معلول وجود ندارد. اصل عدم قطعیت ما را به فضای دوگانگی ذره و موج می برد؛ بر اساس این تحقیق ثابت شده، رفتار الکترون در هسته گاهی ذره ای و گاه موجی است. چه بهتر است فازی فکر کنیم به این معنی که رفتار الکترون در هسته نه ذره ای مطلق و نه موجی مطلق است بلکه هم ذره ای و هم موجی است.
"تفکر فازی" ورای نسبیت اینشتن و ابهام راسلی است
وی به مسئله عدم مرزبندی دقیق بین بیماری و سلامتی به ویژه در حوزه روان اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات ناشی از این عدم دستیابی به نتیجه قطعی، بحث تجربه عرفانی است. در مورد کسانی که دارای تجارب عرفانی هستند این بحث مطرح است که برخی از حالتهایی که گزارش می‌کنند شباهت بسیاری به حالتهای بیماران اسکیزوفرنی و شیزوفرنی دارد؛ یعنی علائم بالینی هر دو دسته نشان دهنده فاصله ای است که از جهان واقع گرفته‌اند. دانشمندان نتوانستند مرزبندی مشخصی را بین مجانین(بیماران روانی) و عارف مسلکان ارائه دهند.
این استاد عرفان تأکید کرد: بر اساس ایده فازی به محض اینکه به مرزبندی پدیده‌های جهان دست بزنیم مشکلاتی را خواهیم داشت. برای همین این منطق تأکید دارد که پدیده‌های جهان حالتهای میانی دارند. بر اساس ادعای پرفسور لطفی زاده "تفکر فازی" بسیار شبیه نسبیت اینشتن و ابهام راسلی و البته ورای این دو است.
وی در ادامه به بحث عرفان و تفکر فازی اشاره کرد و گفت: عرفان را باید فازی نما و به تبع، اصول حاکم بر تفکر فازی را شامل حالش دانست. با اعمال رویکرد فازی به عرفان راهبردی متعادل و علمی در داوری نسبت به گونه‌های مختلف عرفانی فراهم می‌آید. چنین رویکردی به عرفان، مسیر ناهموار ارزیابی و قضاوت در مورد تعیین سهم عرفانها از حقیقت و صحت را هموار خواهد کرد.
دکتر وکیلی به نمونه‌هایی از عرفان اسلامی که تفکر فازی در تبیین آنها می‌تواند کمک کند، اشاره کرد و گفت: یکی از این پدیده‌ها تجربه‌های عرفانی و شبه‌عرفانی است که در مطالعات امروزی "جنبشهای نوپدید معناگرا" قابل طرح است. جامعه ما با پدیده‌هایی با عنوان "جنبشهای دینی جدید" مانند اوشوئیسم، سای بابا، مهربابا، ریکیسم، ان ال پی و... مواجه شده است. سؤال این است که ما با چه معیاری تعالیم معنوی ادعا شده در این جنبشها را عرفانی نمی‌دانیم و بر اساس چه ملاکی تعالیمی خاص مثلاً از جنس ابن‌عربی، اکهارت و ابن‌میمون را تعالیم عرفانی می‌دانیم؟ آیا می‌توان مرزبندی دقیق از آن ارائه کنیم؟
این استاد عرفان با طرح این سؤال که آیا تعریف جامع و مانع از تجربه عرفانی وجود دارد؟ تصریح کرد: ما مجبوریم به این مسئله فازی نگاه کنیم در این صورت منسوب شدن این جنبشها به تفکر عرفانی و معنویت توجیه پیدا می‌کند. در واقع نمی‌توان به نحو مطلق این جنبشها را از چارچوب عرفان و معنویت خارج و یا داخل در آن بدانیم برای همین آنها را شبه عرفانی می‌خوانیم. بنابراین باید به آنها فازی بنگریم تا رمز اقبال به آنها را درک کنیم.
الهیات عرفانی الهیات فازی است
وی از مقوله "تنزیه و تشبیه" در عرفان به "الهیات فازی" تعبیر کرد و در تشریح آن به تعلیقه امام خمینی(ره) بر شرح فصوص قیصری در فص نوحی اشاره کرد و گفت: امام(ره) به تعلیق مرحوم شاه‌آبادی در این فص اشکال می‌گیرند و می‌گویند مگر می‌شود پیامبری امت خود را به چیز صرف دعوت کند و اساساً تشبیه و تنزیه صرف نداریم و هیچ دینی سراسر تنزیه و تشبیه نیست بلکه این دو مثل تار و پود در هم تنیده شده‌اند. البته ممکن است که غلبه ظاهری بر یکی از این دو باشد اما هیچگاه از یکدیگر خالی نیستند و این دو با هم هستند.
دکتر وکیلی افزود: امام در این مورد تأکید دارد که دعوت همه ادیان ظاهرا تنزیهی اما در باطن تشبیهی و بالعکس است. اشکال دعوت نوح در این بود که به گونه‌ای دعوت کرد که مردم در دل تنزیه، تشبیه را ندیدند. امام بدون اینکه از اصطلاح منطق فازی آگاهی داشته باشند، اما تفکر فازی داشتند و الهیات عرفانی را الهیات تنزیهی و تشبیهی و یا الهیات فازی می دانستند که اشعار ابن عربی این مسئله را تأیید می کند که وحدت عین کثرت و بالعکس است.
وی به تعریف انسان کامل در عرفان اسلامی(قرار داشتن مقام انسان کامل میان مقام خدایی و انسان عادی)اشاره کرد و بر اساس دو بحث "حدیث قرب فرائض و قرب نوافل" و بحث کلامی-عرفانی "بشر و بشیر و طوطی و زنبور"، بر تفکر فازی در توجیه اینکه انسان کامل مقامی دارد که در میان خدایی و انسان عادی قرار دارد، تأکید کرد و گفت: بر اساس تفکر فازی در
در عرفان اسلامی انسان کامل هم خدا و هم انسان است
این استاد دانشگاه افزود: معرکه آراء این است که آیا قرآن عینا به لفظ و معنا از سوی خداوند نازل شده است یا خیر؟ بر اساس نظریه مشهور طوطی اکثر متفکران معتقدند که لفظ و معنا از آن خداست و پیامبرهیچ تصرفی در قرآن ندارد و تنها بلندگوی قرآن است و فقط برای مردم قرآن را می خواند. اما نظریه دکتر سروش که نظریه زنبور بودن پیامبر را مطرح کرده این است که خداوند معنا را در دل پیامبر می گذارد و پیامبر که بشر است معنا از فیلتر پیامبر عبور می‌کند و پیامبر در این معنا حتی هدایت شده دخالت می‌کند و آن را به دست مردم با عنوان قرآن می‌رساند.
وی تفکر فازی را حلال این مناقشه دانست و گفت: چرا اصرار داریم که پیامبر یا طوطی و یا زنبور است؟ در حالیکه می‌توان گفت که پیامبر هم طوطی و هم زنبور است. به هر صورت تماس واجب الوجود با ممکن الوجود این تبدل را باید داشته باشد. این قرآن از دل پیامبر عبور می کند و حتما محدود به حدود پیامبر می شود اما آنگونه که خداوند خواسته و تصرف پیامبر بر قرآن هدایت شده است. اگر فازی فکر کنیم تضمین اینکه قرآن از جانب خداوند است عینا داده می شود و پیامبر نه بشر و نه بشیر صرف است بلکه بشر بشیر است و این با مفهوم انسان کامل در عرفان جور در می آید.
دکتر وکیلی به تشریح مراتب عالم و مسئله قرب در عرفان اسلامی و قاعده عرفانی-فلسفی"بسیط الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشی منها" و تعابیر پارادوکسیکال در قرآن و عرفان اسلامی بر اساس تفکر فازی پرداخت.
این استاد عرفان در پایان بر بهره‌گیری از منطق فازی برای حل بسیاری از مسائل تأکید کرد و گفت: باید تلاش کنیم که مفاهیم و مقولات مورد فهم از سوی منطق ارسطویی را اصلاح کنیم و تفکر فازی را که ابداع یک ریاضیدان ایرانی است وجه همت قرار دهیم و اجازه دهیم که این منطق به میادین فکری وارد شود که این امر قطعاً می‌تواند تغییرات شگرفی در زندگی ایجاد کند.
نظر شما