عقل ابزار معرفت الوهی است

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ابتدا به چالشهایی که غرب در بحث معرفت دینی با آن روبرو بوده، اشاره کرد و گفت: پس از جریان تجربه‌گرایی در انگلیسی در فلسفه جدید، غرب تلاش‌های بسیاری برای وصول به معرفت الوهی از طریق تجربه انجام پذیرفته که از آن جمله اهمیت یافتن برهان نظم ارتباط بین یافته‌های علمی و معرفت الوهی، طرح مسئله تجربه دینی، ارایه تجربه دینی، ارایه صور مختلفی از برهان جهان شناختی، همه تلاش‌هایی بوده است که با افت و خیرهای زیادی دچار چالش بنیادینی برای نیل به معرفت الوهی شده‌اند.

 

وی با اشاره به چالشهای غرب در مورد معرفت الهی، در تبیین علت آن گفت: به نظر می رسد که علت اصلی که ما در مورد نسبت خدا دچار چالشهای اساسی می شویم این است که می خواهیم نسبت خدا را به صورت تجربی بیان کنیم و نسبت خدا را با عالم را مثل نسبت خود با سایر اجزاء عالم تحلیل کنیم که این درست نیست.

 

آیت اللهی با تأکید بر اینکه با مبنای تجربه نمی توان به نسبت خدا دست یافت، تصریح کرد: دستیابی به ابزار تجربی بسیار سخت است و حل فاصله بین سوژه و ابژه در مسائل تجربی به سادگی نیست و مسائل دیگری پیش می آید چون مثالها همه تجربی است در حالیکه خداوند مثل ندارد.

 

وی آوردن مثالهای تجربی در مورد خدا را موجب مشکلاتی برای فلسفه غرب دانست که سرانجام آنها را به ایمان گرایی سوق می دهد، تأکید کرد: باید نسبت خدا با عالم را متفاوت نگاه کرد. این چالش‌ها بعضاً به ناممکن بودن معرفت الوهی و حتی خود الوهیت انجامیده است. به نظر می‌رسد مشکل اصلی در نحوه استفاده از معرفت تجربی برای وصول به معرفت الوهی است. "به کلی دیگر بودن" خداوند مسئله‌ای است که به محدودیت بنیادی معرفت تجربی در این زمینه اشاره دارد.

وی با تأکید بر اینکه باید ابزاری فراتر از تجربه را برای معرفت خدا به دست آورد، "عقل" را بهترین ابزار برای معرفت الوهی دانست و گفت: عقل می تواند نسبت عالم را با خدا در نظر بگیرد. فلسفه اسلامی بر خلاف فلسفه غرب بسیار عقلانی است چون نوع بیان عقلی نوع خاصی است که با بیان تجربی( در غرب)قابل مقایسه نیست. اگر این معرفت الوهی مبتنی بر مسائل عقلی نباشد گرفتاری های معرفت تجربی را پیدا می کند البته اگر به کلی عقلی هم نگاه شود باز نسبت خدا با عالم ضعیف می شود.

 

دکتر آیت اللهی افزود: تفکر تجربی از اساس برای معرفت دینی دچار مشکل است و برای رسیدن به معرفت الوهی ابزار تجربی کارآمد نیست بلکه باید از ابزاری استفاده کرد که در فضای غیر از تجربه هم کارآمد باشد که آن معرفتی جز معرفت عقلی نیست تا بتواند این معرفت عقلی به" کلی دیگر بودن خدا" وقوف پیدا کند.

 

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان تأکید کرد: البته معرفت عقلی به تنهایی کفایت نمی کند چون برای نسبت خود با خدا به معرفت تجربی نیز نیاز دارید. پس معرفت عقلی ابزار خوبی در فلسفه اسلامی می تواند باشد به شرطی که تجربی نگاه نشود و از سویی فلسفه اسلامی کفایت لازم را ندارد چون نمی تواند مسائل بعدی را ادامه دهد که برای این مسائل به معارف دیگری که از آن به معارف دینی تعبیر می شود.