خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: ناشران و نهادهای انتشاراتی دولتی دغدغه چندانی از نظر حمایت مالی ندارند اما بخش خصوصی عرصه چاپ و نشر همیشه نگران وجود حامی بوده و هست و به همین دلیل در اکثر برنامه‌هایی که این نهادهای برگزار می‌کنند، درخواست کمک و حمایت وزارت ارشاد از سوی بخش خصوصی مطرح می‌شود.
اما نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، اهمیتی فراتر از حمایت مالی و معنوی از سوی دولت دارد. وزارت ارشاد سعی خود را برای حمایت از ناشران می‌کند، البته گاهی کوتاهی‌هایی در این زمینه مشاهده می‌شود اما طی سال‌های گذشته با وجود حمایت‌های ارشاد، باز هم کلاف سر در گم کتاب و کتابخوانی در کشور باز نشده است. البته همیشه نباید از دیگران توقع کمک و حمایت داشت.
پای صحبت نویسندگان و منتقدان که بنشینی، از پایین بودن رقم تیراژ در کشور انتقاد می‌کنند و از تیراژهای چند ده برابری در کشورهای توسعه یافته سخن می‌گویند. اما آیا واقعا اگر چنین تیراژی برای کتاب‌های منتشر شده در کشور لحاظ شود، تمام نسخه‌های چاپ شده به فروش خواهد رفت؟ وقتی در چاپ چندم، از یک رمان یک میلیون نسخه در آمریکا به فروش می‌رود در واقع طی یک فرایند واقع‌بینانه تعداد مخاطبان و شمارگان چاپ، با هم به تناسب رسیده‌اند. اما در کشور ما ناشر از زیادی تیراژ و محدودیت وسعش گلایه دارد و نویسنده از پایین بودن این رقم سخن می‌گوید.
در شرایط فعلی کشوری مانند ترکیه در همسایگی ایران کتاب‌هایی با تیراژ چند ده هزار نسخه منتشر می‌کند. ترکیه در ادامه روند بهینه سازی الگوها حتما در توسعه و فراگیرکردن فرهنگ کتابخوانی تا این حد توفیق داشته است تا تیراژ کتابهایش را به چنین ارقامی برساند.
مساله مهم این است که الگوسازی مناسبی برای کتابخوانی در کشور انجام نشده است. این نوشتار سعی ندارد تا دستگاه یا نهادی از دولت یا بخش خصوصی را مقصر بداند بلکه سعی نگارنده بر بیان این مهم است که ساختن فرهنگ و الگو در این زمینه تنها وظیفه وزارت ارشاد یا نهادهای مشابه نیست.
با توجه به همان مثال تیراژ یک میلیونی در آمریکا باید توجه داشت در این کشوربه همین تعداد، رمان‌خوان وجود دارد و رمان جایگاه مشخص و تعریف‌شده خود را مانند دیگر حوزه‌ها دارد. چه رمان عاشقانه باشد چه در ژانر موضوعی دیگری جا داشته باشد. متاسفانه این بحث در کشور ما جایگاه خود را پیدا نکرده است و عموم مردم به جای مطالعه رمان عاشقانه ترجیح می‌دهند به تماشای فیلم هندی عاشقانه بنشینند. رمان‌‌خوان‌های ثابت و واقعی در کشور در اقلیت جمعیتی قرار دارند که باید برای گسترش این جمعیت برنامه و طرح‌ریزی کرد.
طی این سال‌ها در هر برنامه ای که مسئولان ارشاد حضور یافته‌اند با بیان برنامه‌های انجام شده و برنامه‌های پیش رو اعلام کرده‌اند که درحال برداشتن قدم‌هایی برای توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی کشور هستند. افزایش تیراژ، نصب اعلانات و آگهی های مربوطه در سطح شهر و تبلیغات گسترده نمی‌تواند به تنهایی مردم را کتابخوان کند. باید انگیزه کتابخوانی در مردم ایجاد شود که به نظر ایجاد این انگیزه توسط یک عامل خارجی میسر نمی‌شود. بلکه نهاد وعامل داخلی چون خانواده باید چنین باری را به دوش بکشد. اگر کودکان در خانواده‌ای که با کتاب مانوس است، رشد و نمو کنند، یقیناً در بزرگسالی و سنین بعدی کتاب را کنار نخواهند گذاشت و به قول معروف فرهنگش را خواهند داشت.
در برنامه‌هایی که مسئولان درباره حوزه کتاب و کتابخوانی اعلام می‌کنند، نقش مردم فراموش شده است. باید معترف بود که اکثر مردم ما کتابخوان و از این منظر فرهیخته نیستند اما تا به حال همیشه این موضوع مانند صورت مساله در طرح مشکلات پاک شده است. عموم مردم ما تماشای فیلم سینمایی یا فوتبال را بر خواندن کتاب ترجیح می‌دهند. صحبت محکوم کردن فیلم یا فوتبال نیست بلکه مساله این است که مردم ما این عوامل را در جایگاه مناسب خود قرار نداده‌اند. یک شهروند امروزی هم به تماشای فیلم احتیاج دارد، هم باید با دیدن یک مسابقه فوتبال انرژی و هیجان خود را تخلیه کند و هم باید بتواند در مواقع مساعد کتاب مطالعه کند.
مردم باید نقش خود را در پیشبرد فرهنگ عمومی کشور بشناسند. تبیین این مسائل با مسئولانی است که رشته امور را به دست دارند و باید به قول معروف تقسیم وظایف کنند. مردم باید وظیفه خود را به عنوان جزئی از جامعه خود شناخته و به آن عمل کنند، نه این که از هر مسئولی که بر سر کار آمد طلبکار باشند. برنامه‌های فرهنگی کشور به این دلیل به ثمر نمی‌رسد چون مردم در این زمینه کمکی به مسئولان نمی‌کنند. البته نباید کوتاهی مسئولان را در برخی مواقع دور از نظر داشت.
بخش خصوصی به طور مرتب از ارشاد قول مساعدت و حمایت می‌گیرد اما همگان از این مهم غافل‌اند که با وجود حمایت‌های مادی و معنوی و اطمینان از برگشت سرمایه، تا مردم کتابخوان نباشند نمی‌توان به اهداف از پیش تعیین شده رسید. در شرایط امروزی به نظر جایگاه هدف و راه تغییر کرده است. اول باید مردمی کتابخوان داشته باشیم بعد تیراژ کتاب‌ها را بالا ببریم نه این که تیراژ را بالا ببریم تا مردم کتابخوان شوند.
کتابخوان شدن مردم نیز با با راهکارهایی که تا به حال صورت گرفته است، به نتیجه نخواهد رسید. البته طرح‌هایی چون کتاب اتوبوس که به صورت مقطعی اجرا شدند، توانستند برای مدتی در محدوده اجراییشان موثر باشند اما چنین برنامه‌هایی حکم مسکن را دارند و درد را برای مدتی تسکین می‌بخشند.
کتابخوانی در کشور برای رسیدن به شرایط ایده‌آل و داشتن تیراژهای یک میلیونی نیازمند یک همت همگانی است که باید از سوی مردم و مسئولان به کار گرفته شود. البته شاید عموم مردم هیچ گاه نخواهند در این زمینه مساعدتی داشته باشند که در این صورت وضعیت کتاب و کتابخوانی کشور به همین شکل باقی خواهد ماند و شاید با توجه به مسائل و مشکلات بدتر نیز بشود.
----------------------------------------------
صادق وفایی
نظر شما