به گزارش خبرنگار مهر، دفتر مطالعات دینی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با همکاری معاونت پژوهش و آموزش حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نشستهایی را با عنوان "جلوه‌گاه هنر قدسی" با هدف تأملی در مبانی هنرهای دینی و معنوی در عالم اسلام در روزهای 15 تا 17 اسفند ماه 1389 در حوزه هنری برگزار کرد.
در سومین روز از این برنامه با عنوان "صور خیال در ادبیات و هنرهای دوره اسلامی" دکتر حسن بلخاری، دکتر مجتبی مطهری و دکتر محمد رجبی در غیاب دیگر سخنران این نشست، دکتر رضا داوری اردکانی، رییس فرهنگستان علوم سخنرانی کردند.
رجبی: خیال در هنر قدسی، خیال منفصل است
دکتر محمد رجبی اشاره به اینکه خیالی که در هنر قدسی یا هنر عرفانی مطرح است، خیال منفصل است، گفت: خیال به معنای صورتی است در ذهن بدون آنکه حس در آن زمینه فعالیتی همزمان داشته باشد. البته باید توجه داشت که صورت ضرورتاً به معنای تصویر نیست مثل مزه غذایی که قبلاً خورده شده است و پس از آن به یاد می‌آید. بنابراین می‌توان گفت که صورت به معنای فلسفی، اثر یک چیز در ذهن ماست.
وی افزود: تخیل قوه‌ای است در انسان که به وی قدرت می‌دهد تا صورتهای گوناگون را با هم ترکیب کند و چیزهایی را به وجود آورد که در واقعیت وجود ندارند که این صورت خیال متصل است. اما در صورت خیال منفصل حقایقی وجود دارند که برای انسانهایی که اهل سیر و سلوک و ریاضت هستند، به انحای گوناگون منکشف می‌شوند که به آن صورت برزخی نیز می‌گویند و دارای مراتب نیز هست.
این پژوهشگر هنر ادامه داد: ما در همه آیینها و ادیانی که کمی از عالم مادی تجرد پیدا می‌کنند شهودی را می‌توانیم ببینیم که بسیار هم به یکدیگر شبیهند و این امر نشان می‌دهد که همگی آنها حاکی از یک حقیقتند. اما صورتهایی که جنبه الهی دارند و مؤمنان به آنها دست می‌یابند صورتهای بهشتی نامیده می‌شوند. به همین دیل است که خداوند می‌فرماید کسانی که به بهشت می‌روند می‌گویند آنچه را برایشان پیش می‌آید قبلاً در همین دنیا نیز دیده‌اند.
وی با تأکید بر اینکه از نظر قرآن اصل‌الاصول و حقیقت هر چیزی خداوند است، تصریح کرد: خداوند از ذات ما و از ذات هر چیزی به خود آن چیز نزدیکتر است. از نظر قرآن هر نیکویی که به کسی برسد از جانب خداوند است و هر بدی، زشتی یا پلشتی از طرف خود آن فرد است.
وی با اشاره به آیه‌ای از سوره علق یعنی خلق‌الانسان من علق، خاطرنشان کرد: از واژه علق تفسیرهای مختلفی شده است. برخی از آن به خون بسته تعبیر می‌کنند اما گروهی نیز علق را ریشه کلمه‌ای می‌دانند که از آن علاقه و تعلق گرفته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که ذات ما انسانها، دلبستگی و تعلق است.
این پژوهشگر فلسفه و هنر در ادامه با اشاره به سه نوع زیبایی در قرآن یعنی "زیباییهای حقیقی، اخروی یا باطنی"، "زیباییهای واقعی، دنیوی یا ظاهری" و "زیباییهای مجازی، نفسانی یا شیطانی" یادآور شد: زیبایی حقیقی که تجلی تام آن در آخرت است، در همین دنیا هم قابل رؤیت است و از نظر قرآن واجد ویژگیهایی مانند پایداری و ثبات، نیازمند خرق حجاب در این دنیا و نیز وحدت است.
رجبی در پایان گفت: زیباییهای واقعی اما ظاهری‌اند که نباید به ظاهر آنها اکتفا کرد و باید به باطن آنها توجه داشت و در نهایت زیباییهای مجازی، زیباییهای موهومی هستند که در قرآن هم به آنها اشاره شده است. به عنوان مثال قرآن به زشتیهایی اشاره می‌کند که برای فرد زیبا به نظر می‌رسند یا شیطان آنچه را انسان انجام می‌دهد برای وی زیبا نشان می‌دهد. بنابراین می‌توان گفت که آنچه مهم است زیبایی حقیقی است که متعلق به خداوند است.
مطهری: هنر قدسی، الهی و معنوی است
دکتر مجتبی مطهری آخرین سخنران سومین روز از نشست "جلوه‌گاه هنر قدسی" بود که در آغاز سخنان خود با تأکید بر اهمیت مسئله هنر دینی و مبانی معرفتی و شهودی آن گفت: هنر دینی، توحید و تطابق میان عقل و دین سه نکته بسیار قابل توجه در اسلام است.
وی افزود: هنر دینی مختص به اسلام نیست اما می‌توان گفت که در اسلام ظریفتر و عمیقتر است. در اسلام تجلی، تمثیل و معانی مطرح است در حالیکه در مسیحیت و بودیسم، تجسد اهمیت دارد چرا که حقیقت دین مسیح یا آیین بودا، در وجود و تاریخ مسیح یا بودا دیده می‌شود در حالی که در اسلام این گونه نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: اگر ما بخواهیم جوانهای ما اخلاقی شوند نباید اخلاق را از هنر و عرفان تفکیک کنیم. در مورد دین هم به نظر من لازم است که به جمال و هنر توجه شود تا دین مانند یک تکلیف سخت به نظر نرسد.
فرزند شهید مطهری در ادامه با اشاره به اینکه از نظر پدر وی تا روح صفا پیدا نکند، نمی‌تواند به لقا برسد، تصریح کرد: هنرمند نیز نمی‌تواند جان پاک نداشته باشد چرا که در غیر این صورت اثر وی ماندگار نخواهد شد. از آنجایی که اسلام بین زیبایی و حکمت وحدت ایجاد کرده است، می‌توان گفت که در هنر دینی، خیال مجرد وجود دارد که این خیال نیازمند تمرکز و وحدت است. خیال انسان در واقع آیینه و تمثیلی است برای آنکه اسرار و حقایق برتر و معانی عمیق غیرمادی به واسطه آن بیان شوند.
مطهری در پایان گفت: هنر قدسی جنبه الهی و معنوی دارد و بیان کننده مفاهیم اخلاقی و انسانی است. بنابراین هر هنری که ما را از عالم غفلت و طبیعت جدا کند و به سمت عالم ملکوت ببرد، هنر قدسی خواهد بود.
نظر شما