پرسش از نسبی یا مطلق بودن اخلاق مسئله اصلی فلسفه اخلاق است

دکتر قاسم کاکایی درمورد فلسفه اخلاق و پرسشهایی از آن که در زندگی روزمره نقش محوری‏تری دارند به خبرنگار مهر گفت: فلسفه اخلاق وقتی مطرح می‏شود که به شکل فلسفی در مورد اخلاق بیندیشیم اینکه فضایل و رذایل اخلاقی و خوب و بد کدامست؟ چگونه اخلاقی زیست کنیم و برمبنای چه اصولی زندگی کنیم؟ اینها پرسشهایی است که در اخلاق مطرح است. فصل ممیزه انسان هم با حیوان همین اخلاقی زیستن است. بایدها و نبایدهایی که انسان براساس خوب و بد و فضایل و رذایل برای خودش تعریف می‏کند و بر مبنای آنها زندگی می‏کند در تمام مذاهب و ادیان و حتی آنجاهایی که منکر خدا هم هستند این مباحث اخلاقی در زندگی روزمره‏اشان نقش دارد و آن مباحث را در آن می‏گنجانند.

وی افزود: اما وقتی که به اخلاق از منظر فلسفی می‎اندیشیم که ارزشها از کجا ناشی می‏شوند؟ آیا مسائل اخلاق نسبی یا مطلق هستند؟ بعد هم که به شکل علم درجه دوم به اخلاق می‏اندیشیم فلسفه اخلاق معنی پیدا می‎کند و آن وقت درزمان ما و بخصوص در شرایط فعلی ما این مسئله اخلاق با زندگی روزمره‏امان گره می‏خورد، چراکه ما گاهی در مسائل اخلاقی‏مان به تناقض برمی‏خوریم. یعنی بین آرمانها و شعارهایی که مطرح می‏کنیم و آنچه که در عمل اجرا می‏شود تناقضها و تضادهایی می‏بینیم. گاهی برای کسانی که اهل اندیشه و فلسفه ورزی هستند این سؤال برایشان مطرح می‏شود که آیا اصول اخلاقی مطلق هستند یا یک امر ‏نسبی‏اند آیا اینکه هدف وسیله را توجیه می‏کند شعار درستی است یا نه؟

این استاد فلسفه و عرفان اسلامی دانشگاه شیراز درادامه تصریح کرد: زیرا در عمل می‏بینیم که بسیاری از کسانی که دم از اخلاق می‏‏زنند در عمل همین شعار را سرلوحه کارهایشان قرار می‎دهند و به هرچیزی چنگ می‏زنند. این مسئله باعث شده که بعضی از جوانان متفکر ما بگویند آیا در عمل، کشورهایی که سکولار هستند و اخلاق سکولاری دارند طرز زندگی آنها مطابق‏تر  با هنجارهای اخلاقی تا مایی که دم از اسلام و معنویت و اخلاق می‏زنیم نیست؟

این محقق و پژوهشگر حوزه فلسفه و عرفان اسلامی یادآورشد: این مسائلی است که باعث می‏شود فلسفه اخلاق و فرااخلاق با زندگی روزمره پیوند بخورند. بنحوی که سید جمال می‎گوید در دیار غرب اسلام دیدم ولی مسلمان ندیدم ولی در شرق و کشورهای مسلمان، مسلمان دیدم ولی اسلام ندیدم. برای روشنفکران این سؤال مطرح می‏شود که سرچشمه هنجارهای اخلاقی از کجاها نشأت می‏گیرد و از نسبی بودن یا مطلق بودن اخلاق سؤال می‎کنند و این مسائل اینچنین با زندگی روزمره پیوند خورده است.

کاکایی در مورد فرااخلاق و ارتباط آن با زندگی عادی مردم همچنین اظهارداشت: همانطور که عرض کردم کسانی که اهل فلسفه ورزیدن هستند و در مسائل فلسفی تعمق می‏کنند مسائل فرااخلاق برایشان به شکلی درشاخه‏های مختلف فلسفه مطرح است. مسائل اخلاقی را نه صرفاً در رذایل و فضایل زندگی شخصی‏اشان بلکه در همه حوزه‏های فلسفی و زندگی بخصوص زندگی مدرن می‏بینیم. اینها بطور قطع با زندگی عادی مردم هم پیوند می‎خورد.

این نویسنده و مترجم درباره رشد تفکر منسجم فلسفی دردیارمان نیز گفت: همانطوری که در پاسخ سؤال اولتان عرض کردم متأسفانه غیر از اندیشمندان بزرگی که در زمینه اخلاق پرداخته‎اند داشتیم و قول و عملشان یکی بود و تناقض در زندگی‏اشان کمتر بود به علت مسائل متعددی که در حوزه فرهنگ مطرح است امروزه ما تصویر روشنی از مسائل اخلاق نداریم. خیلی از هنجارها شکسته شده و جوانان ما در مسائل اخلاقی سردرگم می‎شوند. این وظیفه کسانی است که درد اجتماعی را درک می‏کنند تا این معضل را حل کنند. اینکه اخلاق چیست و معیارهای عمل اخلاقی کدام است اینکه نسبی یا مطلق است آیا فایده گرا یا اصولگرا هستیم آیا هدف وسیله را توجیه می‏کند یا خیر اینها سؤالاتی هستند که در جامعه در ذهن جوانان ما بی پاسخ مانده‏اند.