طعم تلخ هدیه برای خبرنگار/ استقلال حرفه ای رسانه در معرض لغزش

به گزارش خبرنگار مهر، بارها پیش آمده در حاشیه مراسم های رسمی مردمی را دیده ام که منتظرند، سخنان آقای مدیرتمام شود تا نامه ها و در خواستهایشان را با او مطرح کنند. زمانی که او در حال گزارش اقدامات بی سابقه اش است می توان لبخند تلخ منتظران را دید که اثری ازاین اقدامات در زندگی شان نمی بینند. خاطرم است در پایان مراسم تودیع و معارفه یکی از مدیران باسابقه یکی از نهادها زمانی که می خواستم محل مراسم را ترک کنم زنی با گریه و فریاد در خواست می کرد او را به ساختمان راه دهند.

زن سرپرست خانواده ای بود که طاقتش را در روزهای پایانی سال از دست داده و آمده بود به هر شکل که شده آن روز پاسخ درخواستهایش را بگیرد. خبرنگاران از اینکه صدای زن مانع شنیدن مصاحبه در جمع مدیر سابق شده بود گلایه داشتند اما کسی به سراغ آن زن و زنانی که پشت در مانده بودند تا مراسم به طور کامل تمام شود نرفت. در پایان هم همه با بسته های هدیه روابط عمومی مراسم را ترک کردیم.

چند بارزیر باران و برف ایستاده ایم، منتظر آمدن تاکسی و آنها نیز خالی و بی تفاوت از مقابلمان رد شده اند. وقتی با تاخیر به محل کار رسیده ایم اولین خبری که در یکی از رسانه ها می خوانیم این است که چیزی به نام تاکسی دربستی نداریم و با اندک متخلفان برخورد می شود.

یا وقتی در حال گذر از خیابان هستیم و موشی نیز پا به پای ما تا اولین سطل زباله می آید آن قدر این موضوع برایمان عادی شده که دیگر به عنوان یک شهروند تهرانی از موش نمی ترسیم و موش هم از ما... اگر قرار باشد به موضوع نزدیکتر شویم. می توان به اتاق کنفرانس یکی از نشستهای خبری آخر سال رفت. آقای مدیر همچون رهبر ارکستری در حال دادن گزارش کار است و خبرنگاران نیز تند می نویسند. هماهنگ، بی هیچ پرسشی. در انتها نیز مدیر روابط عمومی پاکتهایی را به نشانه قدردانی به خبرنگاران می دهد. این تصویر در مراسم های روز خبرنگار و روزهای پایانی سال شکل دیگری پیدا می کند. از در و دیوار اتاق کنفرانس افرادی به عنوان خبرنگار بالا می‌رود. نمی‌دانی اینها از کجا پیدایشان شده و طی این یکسال کجا بودند.

اما سرانجام این نوع روابط میان رسانه ها و روابط عمومی ها به کجا ختم می شود؟

روابط عمومی ها با وظایف خود آشنا نیستند

هوشنگ اعلم سردبیر ماهنامه ادبی آزما و روزنامه نگار قدیمی در این رابطه به مهر می گوید: مطبوعات چشم بیدار جامعه هستند و باید منعکس کننده نظرات بدنه اجتماع به حاکمیت باشند که این مهم در صورتی معنی پیدا می کند که مستقل باشند.

وی ادامه می دهد: این استقلال را از دو جنبه می توان زیر سوال برد؛ نخست افزایش نظارت برمطالب منتشر شده و دیگری دادن هدایایی که روند خبری را به نفع سازمانی تغییر دهد. وقتی خبرنگاری خود را مدیون آن نهاد می داند دیگر نمی تواند آن را مورد نقد قراردهد و این سبب می شود کارکرد واقعی مطبوعات گرفته شود.

این روزنامه نگاری قدیمی با تاکید بر این که به خدمت گرفتن مطبوعات برای درخشان کردن خدمات یک نهاد سلب استقلال از آنهاست می گوید: در بیشتر دستگاهها روابط عمومی ها مبلغان آن سیستم هستند که این برخلاف تعریف ساده روابط عمومی است که وظیفه دارند ارتباطی دو سویه میان مردم و نهادی که در آن خدمت می کنند به وجود آورند تا با انتقال نظرات و انتقادها عملکرد آن سازمان بهبود یابد.

او یاد آور می شود: اینها به جای آن که نقش پل ارتباطی دستگاه و جامعه را ایفا کنند نقش بازدارنده دارند وبر اساس همین تعریف اشتباه از عملکرد خود به سراغ مطبوعات رفته و خبرهایی را به صورت بخشنامه به آنها ارسال می کنند و هر خبرنگاری که بخواهد بر خلاف آن خبر یا حتی در تکمیل آن با مدیران ان رسانه ها ارتباط بر قرار کند مانع می شوند.

رسانه ای که با پول روابط عمومی کار می کند نباشد بهتر است

این نوع روابط مورد نقد بیشتر کارشناسان رسانه است. دکتر مهدی فرقانی استاد ارتباطات نیز معتقد است: هیچ نوع رابطه مالی میان روابط عمومی ها و رسانه ها نباید وجود داشته باشد و هیچ روزنامه نگاری نباید هدیه ای را از سوی روابط عمومی ها بپذیرد.

او این رابطه را بر خلاف اصول حرفه ای و استقلال خبرنگاران می داند و می گوید: حتی هیچ روزنامه نگاری حق ندارد به هیچ شکل با روابط عمومی ها همکاری کند اعم از مشاور، کارمند و هر نوع همکاری که استقلال حرفه ای خود را از بین ببرد و او را تبدیل به کارمند روابط عمومی کرده و از مسئولیت اجتماعی که بر عهده اش گذاشته شده دور کند.

دکتر فرقانی با بیان اینکه روند اخیر و نوع ارتباط خبرنگاران موضوعی است که در حال حاضر معمول است به مهر می گوید: ضعف نیز از هر دو طرف است هم از روزنامه نگارانی که وارد این نوع بده بستان ها می شوند و حرمت و شرافت و استقلال حرفه ای خود را قربانی می کنند و هم از طرف روابط عمومی ها که روزنامه نگاران را وابسته به خودشان می کنند. در واقع این یک نوع فساد است.

این استاد قدیمی روزنامه نگاری داشتن رسانه برای سازمان ها را رد نمی کند و می گوید: اگر یک سازمانی بخواهد رسانه داشته باشد و در آن سرمایه گذاری کند بد نیست. آنچه مورد پذیرش نیست وجود روابط ناسالمی است که به فرایند سالم اطلاع رسانی ضربه می زند. زیرا روزنامه نگار باید به نوعی استقلال حرفه ای و دید نقادانه خود را حفظ کند.

او ادامه می دهد: من شنیده ام که برخی از مدیران مسئول با هماهنگی روابط عمومی ها هفته ای یک صفحه را به گزارش عملکرد آن سازمان اختصاص می دهند و در قبال آن مبالغ زیادی دریافت می کنند. این موارد در تلویزیون هم دیده می شود. وجود رپرتاژ آگهی در مطبوعات بد نیست اما این که به شکل یک مطلب عادی به خواننده ارائه شود سوءاستفاده از اعتماد مخاطب است و اخلاقی نیست.

این استاد دانشگاه توان مالی اندک برخی رسانه ها خصوصی را توجیهی برای این کار نمی داند و می گوید: درست است که توان مالی برخی از مطبوعات ضعیف است اما رسانه ای که بخواهد با این روش ادامه حیات دهد منتشر نشود بهتر است.

روزنامه نگاری ما حرفه ای نشده است

وقتی وکیلی شان حرفه ای شان این صنف را پایین می آورد یا پزشکی برخلاف قسم نامه اش رفتار می کند هم صنفی هایش با او برخورد می کنند اما چه کسی باید مقابل این نوع رفتارها بایستد؟

فرقانی با بیان این که روزنامه نگاری ما هنوز حرفه ای نشده است می گوید: باید شورای عالی مطبوعات و رسانه ها شکل بگیرد و به حسن اخلاق حرفه ای نظارت کند. همچنین با متخلفان برخورد و تا ابطال کارت خبرنگاری پیش رود. اما چنین چیزی وجود ندارد. هرچند متون مربوط به آن سالها است که تهیه شده و در معاونت مطبوعاتی موجود است و تنها باید از لحاظ حقوقی به اجرا گذاشته شود.

مدیران رسانه مراقب باشند

اما این اتفاق تازه ای در مطبوعات نیست نکته ای که مهدی فضائلی، کارشناس رسانه نیز بر ان تاکید دارد. او به مهر می گوید: این بحث جدیدی نیست و متاسفانه پیش از این هم این مسئله مطرح بوده است. مهمترین مشکلی که دارد این است که به مسئله استقلال رسانه و بی طرفی آنها خدشه وارد می کند. او تاکید می کند: البته این نگاه در همه خبرنگاران و در همه رسانه ها وجود ندارد.

فضائلی ادامه می دهد: نباید گفت کسی هدیه ندهد و کسی هم هدیه ای دریافت نکند بلکه این اتفاق باید در بستری سالم و شرایط مناسب تری اتفاق بیافتد و از حد متعارف خود خارج نشود. حتی اگر قراردادی میان سازمان و رسانه ای منعقد می شود در قرارداد تاکید شود که استقلال و بی طرفی مقدم بر منافع مالی است ودر هر صورت این استقلال حفظ می شود.

او به نقش مدیران رسانه ها در کاهش این آسیب تاکید دارد و می گوید: نقش مدیران رسانه ها در این میان پررنگ است. آنها باید با تدوین آیین نامه ها مشخص کنند محدوده دریافت هدایا تا کجا می تواند باشد بااین حال برخی از هدایای غیرمتعارف شک برانگیزاست.

فضائلی یاد آور می شود: در گذشته به طور مصداقی به خاطر می آورم که خبرنگارانی که از حوزه خبری خود حقوق ثابت دریافت می کردند که این رابطه قطعا مشکلاتی را به همراه دارد. به هر حال این نوع انگیزه ها در سازمانها به دلایلی وجود دارد و مدیران رسانه در مراقبت از این پدیده مسئولیت بیشتری دارند.

هدیه گرفتن در محیطهای سالم خطرناک است

بسیاری معتقدند این کار ارزش روزنامه‌نگار را در چشم حوزه‌های خبری پایین می‌آورد و آنها خبرنگار را عامل خود در رسانه می‌دانند و پس از مدتی جامعه نیز نسبت به جریان اطلاع‌رسانی بی‌اعتماد خواهد شد.

چنانچه علی‌اکبر قاضی‌زاده در این رابطه می گوید: این پدیده برای محیط‌های سالم و حرفه‌ای روزنامه‌نگاری خطرناک است، ولی در زمانی که کل جریان اطلاع‌رسانی «فشل» است تهدیدی به حساب نمی‌آید.

او می‌گوید: چند سال پیش قراردادی یکی از رسانه های خارجی را که با خبرنگارانش بسته بود ترجمه کردم که مختص این رسانه هم نیست و در رسانه‌های معتبر به همین‌گونه قرارداد بسته می‌شود. در این قرارداد روزنامه‌نگار متعهد می‌شود که تمام سفرهای کاری را با پول خود برود و هیچ‌گونه بلیت، هزینه سفر و کادویی از جانب منابع خبری دریافت نکند و در صورت عدم رعایت، رسانه او را از کار بیکار خواهد کرد. روزنامه‌نگار طی این قرارداد حق ندارد ناهار، عصرانه و ... میهمان منبع خبری‌اش باشد، مگر به حساب خودش. ولی در رسانه‌ای که روزنامه‌نگاران ما پشت میزی هستند و خبرنگار بلند نمی‌شود به حوزه‌های خبری‌اش سری بزند، خیلی نکات رعایت نمی‌شود که یکی از آنها دریافت هدیه است.

این استاد روزنامه‌نگاری ادامه می‌دهد: وقتی خبرگزاری با سازمانی برای پوشش‌ خبرهایش قرارداد پولی می‌بندد، پس خبرنگار هم درچنین محیطی کار بدی نکرده است.اگر محیط سالم باشد و اعضای تحریریه حرفه‌ای باشند، هدیه گرفتن خطر است، نه حالا که هر کسی اراده کند، می‌تواند خبرنگار شود.

قاضی‌زاده ادامه می‌دهد: حقوق روزنامه‌نگاران ما حتی از معلمان هم پایین‌تر است، اما برخی برای رفع این کمبود دست به کارهای دیگری می‌زنند. یکی از خبرنگاران روزنامه دولتی را می‌شناسم که برای هر خبری که کار می‌کرد از سازمان مربوطه سکه می‌گرفت و حالا بعد از مدتی برای خودش شرکت دارد و ...

روابط عمومی ها خلاءکم کاری را با هدیه جبران نکنند

فریدون صدیقی استاد روزنامه نگاری نیز هدیه‌هایی را که سبب شود خبرنگار در اطلاع‌رسانی کوتاهی کند و نتواند به وظیفه‌اش عمل کند، تائید نمی‌کند و می‌گوید: عیدی دادن روابط‌عمومی‌ها می‌تواند بر نحوه اطلاع‌رسانی صحیح و تنظیم مناسبات خبرنگار با مرجع خبری تاثیرگذار باشد. فراموش نکنیم، وظیفه روابط عمومی‌ها پاسخگویی به پرسش‌های خبرنگاران در رابطه با کارکردهای سازمان‌های مربوطه است و نقش حلقه واسط بین رسانه‌ها و مدیران سازمان را دارند. اگر روابط‌عمومی‌ها به این وظایف به خوبی عمل کنند و هدیه‌ای به خبرنگار داده شود، مشکلی وجود ندارد؛ یعنی هدیه، خلاء کارکرد روابط‌عمومی‌ها را پر نکند.

صدیقی بر مادی نبودن این هدایا تاکید دارد. او معتقد است نباید هدایای روابط‌عمومی‌ها جنبه مادی داشته باشد تا سبب لغزش خبرنگار فراهم نشود.

او ادامه می‌دهد: خبرنگاران باید از سوی رسانه‌های خود مورد حمایت قرار بگیرند؛ هم از نظر حرفه‌ای و هم از نظر شغلی. در این شرایط که خبرنگاران حداقل دریافتی حقوق را دارند و به‌ ناچار چندکاره هستند تا بتوانند به حداقل‌های خود پاسخ دهند، وقوع چنین اتفاقاتی بعید نیست، هرچند مورد تایید هم نیست.

برگزاری نشست های خبری در تالار وزات کشور

چند روز پیش در نشستی خبری 100 خبرنگار شرکت کرده بوند. روزنامه نگاری به طعنه در وبلاگش پیشنهاد کرده بود: از این پس نشست های خبری در تالار وزارت کشور برگزار شود. این که آیا ما به این اندازه رسانه فعال در کشور داریم یا نه جای بحث است اما این نشان از دم دستی شدن این حرفه حساس در جامعه است. تا آنجا که برخی از روابط عمومی ها به راحتی رسانه های منتقد را حذف و صندلی ها را با روزنامه نگاران همسو پر می کنند. مدیری که باید در مقابل هر رسانه ای پاسخگو باشد تنها به شماره هایی جواب می دهد که برایشان آشناتر باشد و بداند قرار نیست سوالی پرسیده شود که جایگاه سازمانش را متزلزل کند و آنها را برای پاسخگویی به سختی بیاندازد.
 .......................

گزارش از نورا حسینی