به گزارش گروه دين وانديشه خبرگزاري "مهر" ، اهميت اختيار در افعال آدمي بر كسي پوشيده نيست اما آيا قلمرو آن بر همگان روشن است؟ مسئله جبر و اختيار، كه سابقه‌اي طولاني در تاريخ و تفكر و دانش بشر و عقايد ديني او دارد از جوانب مختلفي مورد بحث و بررسي واقع شده است كه مي‌توان از نظر كلي به دو جنبه نظري و عملي تقسيم كرد.
آثار ارسطو به‌عنوان اولين فيلسوفي كه به‌طور گسترده در اين باب قلمفرسايي كرده نشانگر اين واقعيت است كه مشكل آزادي اراده حداقل سابقه‌اي 2400 ساله در تاريخ دارد. از نظرگاه ماقبل علمي «انسان حداقل تا حدودي مالك اعمال خود مي‌باشد» او در انديشه، تصميم‌گيري و عمل به روشهاي متعددي كه براي وي ممكن است، آزادي دارد؛ لذا به موقعيت‌هاي فرضي خود افتخار مي‌كند و از شكست‌هايش شرمنده مي‌گردد. اما از ديدگاه علمي، انسان بواسطه صفات ارثي عطاء شده به وي بطور غير اختياري حركت تكاملي دارد و تاريخ هر نوعي، توسط شرايط محيطي هديه شده به آن معين مي‌گردد. و حتي عالمان علوم تجربي امروز نيز كه صاحبان اين ديدگاه جديد هستند، خود را از بحث پيرامون اختيار آدمي بي‌نياز نمي‌بينند. البته انديشمندان هر رشته علمي از ديدگاه خاص خود به بحث اختيار اهتمام ورزيده‌اند.
آنچه در بحث جبر و اختيار بيش از هر چيز اذهان را به خود مشغول داشته و نيز موجب انحرافات فكري و علمي شده است، وجود برخي مسائل بغرنج و مشكلات فكري ابهام زا بوده است، مسائلي همچون سازگاري اختيار آدمي با قوانين مسلم عقلي ـ فلسفي همانند قانون عليت، برخي باورها و اعتقادات ديني چون قضا و قدر، علم پيشين الهي، قدرت مطلقه خداوند و... .
محقق " كرانه‌هاي اختيار آدمي " كوشش كرده در اين نوشتار معضلات فكري ـ عملي اشاره شده را با روشهاي تاريخي، تحليلي و توصيفي در بخشها و فصول متعدد بررسي نموده است و با طرحي نو در ساختار و نظام بحث ـ در حد توان ـ سعي كرده به حل مشكل نزديك شود و با ارائه دلايل و شواهد متعدد به تبيين موضع حق و راه حل نهايي كمك نمايد.
اين نوشتار در پنج فصل به شرح ذيل سامان يافته است : پيشگفتار: درآمد: تعريف جبر؛ تعريف اختيار ؛ بخش اول: پيشينه تاريخي اختيار در اديان؛ اختيار در اديان غيرابراهيمي؛ اختيار در اديان ابراهيمي؛ جمع‌بندي و نتيجه‌گيري؛ بخش دوم : اسلام : 1. جايگاه بحث؛ 2. جبر و اختيار در صدر اسلام؛ 3. جبر و اختيار در حوزه كلام؛ 4. جبر و اختيار در حوزه فلسفه؛ 5. قضا و قدر در قرآن كريم؛ بخش سوم: فلسفه مغرب زمين و اختيار آدمي : 1. يونان باستان؛ 2. سده‌هاي مياني؛ 3. دوره جديد؛ بخش چهارم : موجبيت (دترمينيسم) : 1. موجبيت و اختيار؛ 2. بياني از موجبيت؛ 3. انواع موجبيت (دترمينيسم)؛ بخش پنجم: وجدان و اختيار آدمي : 1. وجدان فردي و اختيار؛ 2. كنش‌هاي رواني و اختيار؛ 3. وجدان اجتماعي و اختيار؛ 4. عناصر اجتماعي و درك وجداني اختيار.
نظر شما