شهرام پازوكي: نگرش علامه طباطبايي الگويي براي گفت و گوي اديان است

 به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر"، دكتر شهرام پازوكي، استاد فلسفه موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، چندي پيش در همايش عرفان ، تجربه ديني و گفت و گوي اديان كه در دانشگاه تربيت مدرس برگزار شد، گفت و گوي اديان را تنها به معناي گفت و گو و تبادل آراء ندانست بلكه به فهم حقيقت مكشوف تعبير كرد. وي همچنين همزباني ميان اديان را فقط در مقام عارفان دانست و گفت : مقايسه بين دو دين در حد تبادل آراء امكان پذير است اما همزباني بر عهده عارفان است و در عرفان سير از ظاهر به باطن انجام مي پزيرد. ابوريحان و داراشكوه دو فردي هستند كه از فهم ديني به باطن دين رسيدند. دكتر پازوكي با ذكر اين نكته كه در مقام ظاهر نمي توانيم به گفت و گوي اديان برسيم تاكيد كرد: گفت وگوي اديان فهم عرفاني مي طلبد.
بنا به اظهار نظر دكتر پازوكي از ايشان پرسيديم آيا مي توانيم اين تعبير را داشته باشيم كه گفت و گوهاي  ميان علامه طباطبايي و هانري كربن بر پايه همين چارچوب گفت و گوي معنوي - عرفاني كه شما مطرح كرديد قرار داشته گفت : دقيقا همين طور است . اگر زبان عرفاني نبود اين دو هرگز با يكديگر همدل نمي شدند. از آن جايي كه در گفت و گوي فقهي، تاريخي، جغرافيايي و كلامي ما نمي توانيم به همزباني برسيم و ذاتا با مشكل رو به رو هستيم و دليل آن هم اين است كه شما نمي توانيد ميان فقه مسيحي و فقه اسلامي گفت گو برقرار كنيد. اين دو مبناي متفاوتي با يكديگر دارند چون فقه در مقام ظاهر و مقيد به زمان و مكان است. وقتي به ظاهر مراجعه مي كنيم و قيودي را كه ظاهر ايجاد مي كند كنار زده مي شود عملا اين قشر است كه مانع ديالوگ مي شود در عرفان چون از ظاهر به باطن مي رويم اين محدوديت مكان و زمان كنار مي رود و امكان ديالوگ برقرار مي شود.

دكتر پازوكي در پاسخ به اين پرسش كه اين گفت گوي عرفاني چه نتايجي براي عرفان مسيحي كربن به وجود آورد گفت :  نتايجي براي عرفان مسيحي كربن به وجود نياورد بلكه كربن آشنا به چنين مسائلي بود و او اولين كسي است كه صحبت از حكمت تطبيقي مي كند و كربن در اين گفت و گو به نتيجه اي كه از قبل فكر مي كرد يقين پيدا مي كند. نتيجه اي كه براي او قطعي مي شود اين است كه او مي دانست كه در مقام باطني و عرفان مي تواند ديالوگ برقرار كند و او در گفت و گويش با علامه طباطبايي اين نتيجه  برايش محرز مي شود.

وي همچنين در برابر اين پرسش كه آيا اين نتيجه براي علامه طباطبايي هم محرز مي شود يا خير اظهار داشت :  من نظر شخصي ام را مي گويم، مرحوم علامه نسبت به اوپانيشادها نظر مساعدي داشت و جمله مشهوري دارد كه مي گويد: رايحه توحيد از اوپانيشادها شنيده مي شود. علامه اين عبارت  را در گفت و گوهايي كه  با كربن داشت مي گويد و او اين جمله را به كسي مي گويد كه متوجه اين عبارت بود. در حالي كه اوپانيشادها و هندوها نزد مورخين مسلمان و علماي ظاهر، مشرك و كافر هستند. در حقيقت علامه هم آنچه را كه در دل دارد آشكار مي كند و محرمي براي سخنش مي يابد.

دكتر پازوكي ضمن تاييد اين نكته كه گفت و گوي علامه طباطبايي و كربن مي تواند الگوي مناسبي براي گفت و گوي اديان باشد گفت: براي كاوش اين بحث ما بايد متوجه مقام عرفان و حكمت در دين شويم. بستر مناسب آن هم تصحيح فهم و نظرمان نسبت به اين مسائل است.

وي در ادامه تصريح كرد: اين جمله علامه طباطبايي كه از اوپانيشادها رايحه توحيد شنيده مي شود كمتر مي توانيد نزد فقيهي بيابيد. ولي اين موضوع را شما نزد ميرفندرسكي و داراشكوه مي يابيد. اما وقتي كه ما اين بحث را مي كنيم در قم بحث عرفان جايگاهي رسمي ندارد .