محله های قدیمی همدان و هویتهای پنهان

به گزارش خبرنگار مهر در همدان، در گذشته کوچه ها و خیابان ها و محلات همدان با نام یکی از ساکنان قدیمی آن محل یا اصحاب حرفه و پیشه ای خاص یا قومی که از سایر نقاط کشور به آنجا کوچ کرده بودند، نامگذاری می شد.

برخی کوچه ها و محلات نیز به مناسبت افرادی که در آن محل به کار خاصی مشغول بودند نامگذاری شده بود و پاره ای از کوچه ها نیز به علت واقع شدن اداره، موسسه یا نهادی در آن، به نام آن مرکز نامگذاری شده بودند.

مورخ همدانی در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: هریک از کوچه ها و محله ها و خیابانهای همدان وجه تسمیه ای دارد که متاسفانه علت نامگذاری آنها بر ساکنان این دیار پوشیده است و به خاطر نبودن اسناد معتبر از چگونگی تسمیه آن اطلاعی وجود ندارد.

محله "قاشق تراشان" همدان هویت خود را حفظ کرده است

هادی گروسین افزود: در گذشته های دور، خانه ها و دکان هایی در یکی از کوچه های همدان وجود داشته که در آن کوچه ساکنان به ساخت قاشق، چمچمه و ملاقه چوبی مشغول بودند و از این روی نام کوچه قاشق تراشان بر روی این محله نهاده شده و هم اکنون نیز با وجود تغییر شغل ساکنان و کسبه، این محل همچنان با عنوان محله قاشق تراشان شناخته می شود.

گروسین اظهار داشت: کوچه "اسبرون کوها" نیز یکی دیگر از محله های قدیمی همدان است که در خانه های اهالی آن اسبرون را می کوبیده و برای شستشوی ظروف و لباس به صورت پودر در می آوردند.

وی با اشاره به اینکه در بسیاری از خانه های کوچه صابونیها نیز صابون پزی رواج داشته و صابون های پخته شده را در پشت بام ها خشک کرده و به بازار عرضه می کردند، گفت: در کوچه سودبافا نیز تعدادی از ساکنان آن با چوب مروار و بید زنبیل های دسته دار برای حمل میوه، سبدهای چوبی تخت برای صاف کردن برنج و خشک کردن زردآلو و سبدهای بزرگ برای حمل انگور می بافتند.

گروسین با تاکید بر اینکه محله های حکیمخانه، شال بافان، گازران، جولان، نجارخانه و کوچه های قصابان، خانم دراز، خونی ها، فیلخانه و اتول فرانس، قزلان، سرچرچره، سینزه خانه و در پیر گرگ نیز از دیگر نام هایی است که هر کدام وجه تسمیه ای خاص دارد، گفت: در روزگار فعلی برخی از این مکان ها به همان نام های سال های گذشته شناخته می شوند.

حکیمخانه همدان به فراموشی سپرده شده است

این مورخ همدانی توضیح داد: در محله "حکیمخانه" بیشتر پزشکان تجربی و سنتی مطب داشتند و چند داروفروش نیز در آنجا وجود داشت که این روزها کمتر اثری از آن به جا مانده است.

گروسین گفت: در محله "جولان"، جولاها (بافنده ها) در آنجا مقیم بودند و در اغلب خانه های این محله کارگاه های بافندگی سنتی وجود داشت.

وی افزود: کوچه "چشمه خانم دراز" نیز به واسطه وجود چشمه ای به همین نام در آن کوچه، شهرت یافته بود و این روزها با وجود از بین رفتن آثار این چشمه، کوچه به همین نام شناخته می شود.

وی ادامه داد: در خصوص کوچه "خونیها" چنین عنوان شده که احمد پاشا والی بغداد به همراه قوای عثمانی در سال 1138 هجری به همدان حمله کرد و در این کوچه و حوالی آن خون های ناحق زیادی ریخته شد.

فیل ها به همدان سفر کرده اند

گروسین اظهار داشت: در خصوص کوچه "فیلخانه" نیز قدیمی ها چنین گفته اند که زمانی فیلی را از هندوستان به ایران آورده بودند تا برای ولیعهد (مظفرالدین میرزا) به تبریز ببرند، این فیل را چند روز در محوطه ای نگهداری کردند و مردم از دور و نزدیک به تماشای آن می آمدند به همین دلیل این کوچه به فیلخانه معروف شده است.

نخستین اتومبیل فرانسوی از همدان عبور کرده است

وی ادامه داد: کوچه "اتول فرانس" نیز به دلیل نگهداری نخستین اتومبیل فرانسوی که به همدان آورده شده بود و در این کوچه پارک شده بود به این نام معروف شده است.

گروسین با بیان اینکه در مورد کوچه "قزلان" نیز برخی معتقد بودند که چون دیوارهای این کوچه را با خاک سرخ اندود کرده بودند به قزلان (قرمزها) معروف شده، گفت: میرزاده عشقی شاعر معروف در این محله زاده شده است.

وی با اشاره به اینکه درباره علت نامگذاری کوچه در "پیر گرگ" افسانه هایی بر سر زبانهاست، افزود: برخی معتقدند این نام از آنجا گرفته شده که مردی پرهیزگار در شبی سرد برای برداشتن آب از چشمه این محل، به درون چشمه می رود در این حال، گرگی به او حمله می کند و او گرگ را از پای در می آورد و بدین ترتیب هفت گرگ گرسنه یکی پس از دیگری به درون چشمه می آیند و او آنها را با خنجر خویش پاره می کند ولی وقتی گرگ هشتم به او نزدیک می شود و خنجر را از غلاف بیرون می آورد متوجه یخ زدن شمشیر می شود و در این هنگام گرگ هشتم از فرصت استفاده کرده او را پاره پاره می کند و فردای آن روز مردم محله جسد پاره پاره او را در کنار اجساد هفت گرگ پیدا می کنند.

نگاهی به اسامی کوچه پس کوچه های همدان و شنیدن صحبت های پیرمردانی که سالیان سال در این کوچه ها زندگی کرده و روزگار گذرانده اند، موید این واقعیت است که در گذشته نامگذاری کوچه ها علت و دلیل خاصی داشته که پیدا کردن آنها را راحتر می کرده است.

نامگذاری کوچه های سفیدابی، چپرخانه، نجارخانه، میرپنج، چشمه عبدالعظیم، چشمه هف پسان، پل پهلوانا، فرنگیا، سیدها، میرفندرسکی، تلفنخانه، جراح ها، جا گله، سر یخچال، سر توت قمیا، چل پله، قیلانی، آقاجانی بیگ، بنه بازار، کوچمشکی و دهها کوچه دیگر به نام های عجیب و غریب در زمان های گذشته اهمیت توجه به حرفه های سنتی و اولین رخدادها در این دیار را گوشزد می کرده است.

محوطه هایی هندسی شکل، چمن محله های همدان

از سوی دیگر در گذشته محوطه هایی به شکل مربع، مستطیل یا ذوزنقه در برخی از محلات همدان وجود داشت که کوچه های اصلی محله به آن منتهی می شد.

در این خصوص نیز پژوهشگر فرهنگ عامه مردم همدان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: این محوطه که چمن نام داشت در حکم مرکز تجمع یا کانون محله بود و اطراف آن را مسجد، حمام، چشمه، زیارتگاه، سقاخانه و چند دکان نانوایی، بقالی، کفاشی، عطاری، سبزی فروشی و قصابی در برگرفته بود.

علی اکبر محمودی وثاق اظهار داشت: در این محوطه درختان تنومند و کهنسالی وجود داشت که مردم در زیر سایه آنها استراحت می کردند و از اوضاع و احوال هم با خبر می شدند.

محمودی ادامه داد: مسجد اطراف چمن محل برگزاری مجالس ترحیم، نماز جماعت و برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم و صفر بود و در حمام نیز علاوه بر تنظیف اهالی، محل انجام حجامت، کشیدن دندان و .. محسوب می شد.

"چمن ورمزیار" و "چمن چوپان ها" قربانی خیابان کشی شده اند

وی گفت: از معروف ترین چمن های همدان می توان چمن ورمزیار، چمن کلپا، چمن کبابیان، چمن محله حاجی، چمن قزلان، چمن چوپان ها، چمن توت قمی ها را نام برد که برخی از آنها مانند چمن ورمزیار و چمن چوپان ها در اثر خیابان کشی یا به کلی از بین رفته اند یا بخش اندکی از آنها باقی مانده است.

ناگفته پیداست که رفته رفته و با گذر زمان و احداث خیابان ها و میدان های جدید از اهمیت چمن ها کاسته شده و امروز تنها آثاری از آنها به جای مانده است.

پرواضح است که چنانچه این چمن ها دوباره احیا شوند و همچون مراکز تجاری محل رفع و رجوع گرفتاری های مردم از آنها استفاده گردد می توان تا حدودی از تمرکز امور در مرکز شهر و ازدحام و شلوغی آن کاست و از این مکانهای تاریخی به عنوان ابزار و اهرمی در راه پیشبرد اهداف اجتماعی و اقتصادی بهره برد.