زینت کوهساران بختیاری در حال نابودی/ عقب نشینی به مناطق صعب العبور

به گزارش خبرنگار مهر در شهرکرد، تخریب جنگلها و مراتع که با حذف پوشش گیاهی صورت می گیرد، در نهایت منجر به انقراض بسیاری از گونه های ارزشمند خواهد شد وذخائرتوارثی گیاهی به عنوان پرارزش ترین ذخایر و منابع هرکشوربه حساب می آید.

متاسفانه آسیب پذیری منابع ژنتیکی بومی وخویشاوندان ارزنده آنها درمقابل عوامل نامساعد و فرساینده سوانح طبیـعـی، چـرا و بهـره بـرداری های بی رویـه، توسعـه کشـاورزی وصـنعت وغیـره باعث شده بسیاری از گونه های مفید از بین رفته یا در حال انقراض باشند و حذف پوشش گیاهی، افزایش و توسعه فقر ودر نهایت نابودی بشـر و سـایـر مـوجـودات را نـیـز بدنبال خواهد داشت.

کرفس کوهی با نام محلی کلوس از خانواده چتریان و نام علمی kelussia odoratisssima mozaffaگیاهی دو ساله یا چند ساله است، ریشه عمودی و کم ضخیم و ساقه علفی توخالی و به ارتفاع یک متر است.

برگ ها از نطر ظاهری دارای بریدگی های عمیق ومرکب از چند برگچه است ودوره رویش آن از هفته آخر اسفند ماه شروع و تا اول خرداد ماه ادامه دارد.

این  گیاه دو رشد رویشی و زایشی جداگانه دارد وساقه زایشی گیاه تا ارتفاع دو متر نیز می رسد و گلهای کرفس کوهی به صورت چتر های زرد رنگ بوده و انشعابات دو تا هشت شعاعی دارند.

ریشه راست و دوکی شکل آن در قسمت فوقانی واجد غده بزرگی است، این غده محل ذخیره مواد غذایی مورد نیاز گیاه جهت شروع رشد مجدد رویشی در سال بعد است.

بعد از رشد رویشی  گیاه رشد زایشی آن شروع می شود که شروع این رشد با خشک شدن برگهاست و در این زمان گل آذین گیاه ظاهر شده و وارد بذر دهی می شود ورسیدن بذر در اواخر تیرماه می باشد.

بیشترین فراوانی پراکنش این گیاه از ارتفاع دو هزار و 100 متری تا سه هزار متری در اقلیمهای مختلف استان چهار محال و بختیاری به خصوص در اقلیم ارتفاعات فوقانی است.

عمدتا در دامنه های رو به جنوب رشد کرفس زودتر آغاز می شود و ارتفاعات زاگرس در مناطق زردکوه، کوه دلی دو آب صمصامی، منطقه سر آقا سید، شیخ علیخان، کوه قارن، کوه هزار دره، کوه سفید که عمدتا شهرستان های کوهرنگ اردل ، کیار و لردگان از مکان های عمده رویش این گیاه در استان است.

کرفس کوهی از نظر طب سنتی طبیعتی گرم را دارست و از نطر خواص دارویی، ریشه ساقه و برگ آن دارای اهمیت است و در کاهش فشار خون، کاهش دهنده سرفه، ضد اضطراب و بی خوابی، ضد التهاب و کاهش دهنده قند خون وضد روماتیسم است.

جوامع محلی و عشایری که سالیان دراز از کرفس کوهی به شکلهای مختلف استفاده کرده‌اند، معتقدند که این گیاه دارای اثرات ضد درد، ضد التهاب، آرام بخش و ضد سرفه می‌باشد.

با مطالعه و بررسی بیشتر خواص دارویی و درمانی ترکیبات کرفس کوهی، این احتمال وجود دارد که بتوان از این گیاه به عنوان دارویی موثر در درمان بعضی بیماریها مانند اضطراب، بیماریهای گوارشی، رماتیسم و نیز به عنوان مقوی معده، اشتهاآور و تامین کننده ویتامین‌های مختلف استفاده کرد.

مردم و جوامع محلی و بومی چهار محال و بختاری نیز استفاده‌های گوناگونی از کرفس کوهی می‌کنند و به عنوان مثال از بذور و ریشه گیاه به صورت جوشانده برای درمان سرماخوردگی و سرفه‌های شدید و از اندامهای گیاه برای رفع دل درد، درمان رماتیسم و تصفیه خون استفاده می‌نمایند.

 این گیاه بطور کلی به دو صورت خوراکی یا تبدیل به ترشیجات مورد استفاده قرار می گیرد و استفاده از اندام های خشک گیاه که پس از خشک شدن و پودر نمودن به عنوان طعم دهنده در غذا و لبنیات مورد استفاده قرار می گیرد.

این گیاه به صورت تازه از ارزش اقتصادی خوبی در بازار برخوردار است و منبع درآمد مناسبی برای مردم محلی و بهره برداران است.

همچنین در صورت فرآوری، ارزش اقتصادی آن چند برابر خواهد شد و از لحاظ درآمد زایی و ایجاد معیشت جایگزین برای مردم محلی بسیار حایز اهمیت است.

بذر کرفس کوهی مرداد و اوایل شهریور ماه با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی محل رویش به بلوغ کامل رسیده و توسط بهره‌برداران جمع‌آوری و با قیمت مناسب توسط ادرات منابع طبیعی خریداری می‌شود تا برای کارهای تحقیقاتی در اختیار کارشناسان و محققان قرار داده شود و بنابراین جمع آوری بذر این گونه نیز از ارزش اقتصادی قابل توجهی برخوردار است.

به گزارش مهر، فرسایش خاک و بیابانی شدن حوضه‌های آبخیز یکی از مشکلات کنونی کشور ما به شمار می رود. از دیدگاه حفاظت خاک این گیاه با ایجاد تاج پوشش وسیع و ریشه ضخیم و دوکی شکل خود باعث حفظ خاک شده و از فرسایش و شستشوی آن جلوگیری به عمل می‌آورد و استفاده‌ از این گیاه چند منظوره تأثیر بسزایی در حفظ آب و خاک رویشگاههای خود دارد.

روش های بهره برداری ازکرفس کوهی به دوصورت انجام می گیرد روش غنچه کنی دراواخراسفند ماه همزمان بابازشدن غنچه ها وشروع رشد، اقدام به برداشت یقه گیاه وغنچه درحال رشد می شود. این برداشت زمانی است که گیاه اززیربرف رشد خود را آغاز کرده و دراین برداشت قسمتی از ریشه وذخیره غذایی گیاه برای رشد نیز برداشت می شود.

با این روش برداشت صدمه شدیدی به گیاه وارد شده وپایه های گیاه ازبین می رود ودراین روش به علت اینکه رشدگیاه صدمه می بیند کلاگیاه نابود می شود واجازه رشد رویشی مجدد به گیاه داده نمی شود به همین دلیل این نوع برداشت مطلقا ممنوع است.

روش مجاز برداشت اندام های هوایی گیاه است در این روش در اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد ماه زمانی که گیاه رشد رویش خود را کامل نموده صورت می گیرد ودر این روش قسمتی از برگ ها و ساقه گیاه برداشت می شود.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری چهار محال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار مهر در شهرکرد با اشاره به اینکه رویشگاه های کرفس هم اکنون به مناطق صعب العبور این استان مربوط می شود، اظهار داشت: دو هزار هکتار رویشگاه بالفعل در استان برای کرفس داریم.

علی محمد محمدی افزود: دو ذخیره گاه برای حفظ این گونه در استان داریم که یکی شیخ علی خان و یکی در منطقه دو آب دلی صمصامی است.

وی با بیان اینکه منطقه شیخ علی خان زیر نظر این اداره کل است، تصریح کرد: یکسری اقدامات در جهت حفظ این گونه در استان انجام داده شده است.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری چهار محال و بختیاری با بیان اینکه خرید تضمینی بذر این گیاه را انجام دادیم و سپس بذر گیاه را  به صورت رایگان در خدمت مرتع داران گذاشتیم، تصریح کرد: همچنین در طرح های صیانت از جنگل ها در جهت توانمند سازی از بذراین گیاه استفاده شده است.

رویشگاه ها در حال نابودی است

وی اذعان داشت: به خاطر اینکه این گیاه چند ساله است می تواند از شخم زدن اراضی جنگلی توسط جنگل نشینان بکاهد و همچنین به خاطرارزش اقتصادی آن در جهت بهبود وضعیت اقتصادی جنگل نشینان کمک کند.

محمدی با اشاره به اینکه این  گیاه یک گونه نادر است و اکثر رویشگاه های آن در استان چهار محال و بختیاری است،  بیان داشت: بهره برداری شدید بسیاری از رویشگاه ها را از بین برده است.

وی با اشاره به بهره برداری بسیار و تخریب رویشگاه های این گیاه گفت: رویشگاه صمصامی بسیار عقب نشینی کرده و هم اکنون جاهایی دارای کرفس است که صعب العبور وخارج از دسترس انسان قرار دارد.

محمدی به روشهای بهره برداری اشاره کرد و بیان داشت: بهره برداران از دو روش استفاده می کنند، روش غنچه چینی که گیاه را توسط تیغی به چوب از بین ریشه و ساقه جدا می کنند که این روش موجب از بین رفتن گیاه می شود و کاملا ممنوع است.

وی به روش دوم که برداشت اندام هوایی گیاه است اشاره کرد و تصریح کرد: در این روش برداشت ساقه و برگهای گیاه در اواخر اردیبهشت و اوایل خردادماه صورت می گیرد که این برداشت به گیاه صدمه وارد نمی کند.

وی خاطر نشان کرد: هرچند بازار پسندی روش برداشت اندام هوایی این گیاه کم است ولی به لحاظ تولید بالاتر که دارد این امر را جبران می کند و پنج الی شش برابربیشتر از برداشت غنچه ای توجیه اقتصادی دارد.

جانشین یگان حفاظت از منابع طبیعی اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: دراسفند ماه بحث حفاظت از این گونه که واقعا در حال انقراض است مطرح شد و اکیپ هایی به منطقه موگویی این استان جهت تحقیق و ارزیابی فرستاده شد.

حفاظتهای برخوردی موفق نبود

وی با اشاره به اینکه در حفاظت های برخوردی با بهره برداران موفق نبوده ایم، بیان داشت: برخورد های جدی با برداشت کننده ها روند تخریبی را کند کرده اما متوقف نشده است.

وی  با بیان اینکه برای جلوگیری از تخریب برنامه هایی تحت طرح هایی برای افراد ذینفع در منطقه تعریف شده، عنوان کرد: نحوه بهره برداری، کشت، داشت و برداشت را به آنها اموزش می دهیم تا تولید کرفس را در منطقه خود انجام دهند.

وی همچنین با اشاره به اینکه هم اکنون سودجویان از طریق شهر فریدون شهر در استان اصفهان وارد منطقه موگویی چهار محال و بختیاری می شوند و برداشت می کنند، بیان داشت: دسترسی  به منطقه موگویی از داخل استان در این فصل نداریم به همین خاطر در حفاضت آن در آن منطقه مشکل وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه این برداشت این گونه گیاهی توسط سازمان جنگل ها ممنوع است، بیان داشت: حمل و فروش آن نیز ممنوع و جرم محسوب می شود.

وی همچنین به برداشت کنگر نیز اشاره کرد و عنوان کرد: برداشت کنگر نیز ممنوع و جرم محسوب می شود.

به گزارش مهر، اهلی کردن گیاهان در حال انقراض در سـراسـر جهـان ازطـریـق جمـع آوری، مـحفاظـت دائمی و احیا و تکثیر منابع تجدید شونده گیاهی نقش مهمی در حفظ و بقای پوشش گیاهی و گونه های تشکیل دهنده آنها و نهایتاً حفاظت اکوسیستم ها را به عهده دارد.

از طرفی بکارگیری اصول عملیات به زراعی و به نژادی به عنوان یکی از مهمترین راهها و تکنیک های علمی برای افزایش کمی و کیفی محصولات زراعی و جلوگیری از انقراض آنها را بدنبال خواهد داشت. 

.........................................