به گزارش خبرنگار مهر، در دومین روز از "همایش منطقه ای تفکر اجتماعی و جامعه شناسی در خاورمیانه معاصر" که صبح یکشنبه 8 خرداد در مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، دکتر یونس نوربخش عضو هیأت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در مورد" چالشهای تفکر و دانش اجتماعی در جهان اسلام" سخنرانی کرد.
وی گفت: تفکر اجتماعی متفکران مسلمان در دو سده اخیر، عمدتا در پاسخگویی به نیازهای مسلمین در عصر جدید به وود آمده است. پیدایش علوم جدید و تحولات صنعتی در جوامع غربی و ظهور استعمار از یک سو و از طرف دیگر نفوذ آراء و افکار مدرنیته در میان متفکران جوامع اسلامی، الگوبرداری یک سویه از تمدن غربی را در اندیشه و بیان برخی از آنان به همراه داشت.
دکتر نوربخش در عین حال تأکید کرد: اما از طرف دیگر متفکران مسلمانی بودند که می خواستند علل عقب ماندگی مسلمین را کشف کنند و بر اساس آن سربلندی آغازین را به مسلمین بازگردانند. آنها در تلاش بودند نا با ایده بازگشت به اسلام و گاه با وام گیری بسیاری از مفاهیم مدرن غربی نظیر فردگرایی، آزادی، برابری، شورا و دموکراسی و امتزاج آنها با اسلام بتوانند با ارائه قرائتی جدید از اسلام و بازسازی آن، پاسخی مناسب به مسائل پیش روی جامعه اسلانی بدهند و یا در سطحی بالاتر دانش اجتماعی مناسب را تولید نمایند. تفکر پیشرفت و سکولاریزم دو مسئله مهم آنها بود که تحقق آنها در خاورمیانه در چالش با دین و سنتهای اجتماعی بود.
وی بومی سازی علم را یکی از مهمترین مباحث کشورهای اسلامی در مواجه با علوم جدید دانست و پس از تشریح آراء متفکران مخالف و موافق بومی سازی علم به بررسی آراء محمدعابد الجابری به عنوان راه حل این اختلافات پرداخت و گفت: در این مقاله اندیشه های الجابری برای ایجاد تفکر اجتماعی مستقل و بومی در سه سطح موضوع، روش و نظریه با تأکید بر مفهوم عقل عربی بررسی می شود.
این پژوهشگر یادآور شد: محمد عابدالجابری از متفکران قرن 20 و در کشور مراکش زندگی و تحصیل کرد . الجابری نه از سلفیون و نه از غرب زدگان و جریان روشنفکری لیبرال است چراکه این دو گروه به نوعی مقلد و مطلق انگار هستند. اما الجابری در میانه این دو طیف قرار دارد.
وی الجابری را از نومعتزلیان خواند و گفت: عابدالجابری از معدود متفکران مغرب عربی است که توانست تعامل و گفتگوی انتقادی همیشگی با مشرق عربی داشته باشد ضمن اینکه او توانست نظریات خود را در قالب ساختاری نظامند عرضه کند و نیز توانست به سرعت از فضای معرفتی و گفتمانهای حاکم بر جهان عرب در دو دهه 60 و 70 جدا شده و پرسشهای نویی را با رهیافتهای کاملا متفاوت بنیان نهد.
استاد دانشگاه تهران بحث اصلی الجابری را وارد کردن سنت در گفتمان روشنفکری عربی دانست و گفت: الجابری به شدت از متفکران فرانسوی مثل میشل فوکو، کانت و... تأثیر گرفته است و ارتباط بین اپیستمولوژی و ایدئولوژی را در جهان عرب مورد بررسی قرار داده است. او با یکی دانستن اپیستمولوژی و هژمونی می کوشد آنچه در فرایند تعامل بین عقلانیت و ایدئولوژی در سراسر تاریخ عرب نامفهوم می نماید شرح دهد.
نوربخش افزود: الجابری عقلانیت عربی را برخوردار از انسجام معرفت شناسانه و حاصل گسستی عمیق می داند و او به نوعی علم را امری نسبی می داند و به همین دلیل معتقد است به کار بستن مفاهیم یک تئوری در میدانی کاملا متفاوت از حوزه ای که مفاهیم در آن پدیدار شده اند مانعی معرفت شناختی ایجاد می کند که ما را از دستیابی به ذات امور باز می دارد و او معتقد است که همانطور که علم طبیعی واحد برای تمام جهانها وجود ندارد علوم اجتماعی واحد برای تمام زمان ها وجود ندارد.
وی چگونگی پیوند میان سنت و مدرنیته را مهمترین چالش جوامع اسلامی خواند و گفت: الجابری در پی این است که چگونه جامعه اسلامی و یا عربی می تواند به تمدن دست یابد اما با روش و متد و معرفت شناسی خاص خود که نه در سنت و نه در دام مدرنیته مدل غربی بیفتد. به همین دلیل الجابری از میراث اسلامی یاد می کند و در پی یافتن برخی کلیدهای برای گشودن دربهای گذشته از کنون جهان عرب است.او برای حل مسئله اکنونی جهان عرب به گذشته مراجعه می کند. راه حل الجابری این است که با رویکرد انتقادی بر توسعه مفاهیم مدرن تأکید می کند و از سویی یک نگاه انتقادی و به روز کردن میراث اسلامی و مفاهیم گذشته دارد.
وی الجابری را دین پژوه ندانست و در عین حال تأکید کرد: الجابری عقل عربی اسلامی را راه حل چالش سنت و مدرنیته در جوامع اسلامی می داند. او معتقد است که برای واکاوی تاریخ و سنت در جهان عربی اسلامی ابزارهای غربی به مار می آیند اما کافی نیستند و باید با راهبری خردباوری راه هایی دیگر از قلب آنها گشود و ابزارهای دیگری از آن ساخت. الجابری سر انحطاط گفتمانهای معاصر عربی در ناعقلانی بودن و نگرش غیر علمی و غیر عینی پیرامون شان می داند.
دکتر نوربخش در پایان تصریح کرد: الجابری معتقد است برای تأسیس اکنون و آینده ما بر پایه عقلانیت چاره ای جز عقلانی کردن میراث گذشته نداریم اما تحقق این امر مستلزم گسست از میراث گذشته و نهایت پیوستن به آن است.
به گزارش مهر، دکتر نوربخش این مقاله را با همکاری محمداسماعیل حاج هاشمی و صدیقه سلطانیان از کارشناسان ارشد جامعه شناسی تهیه کرده است.
نظر شما