به گزارش خبرنگار مهر، در دومین روز از "همایش منطقه ای تفکر اجتماعی و جامعه شناسی در خاورمیانه معاصر" که روز یکشنبه 8 خرداد در مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، تعدادی از پژوهشگران به بررسی "تفکر اجتماعی متفکران مسلمان " پرداختند.
در این نشست مقاله مشترک زهرا حیدرزاده و دکتر سوسن باستانی دانشیار علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا(س) در مورد "بررسی جایگاه زنان در الهیات اسلامی با مراجعه به آراء علامه طباطبایی در تفسیر المیزان:دوگانه زن آسمانی-زمینی" توسط حیدرزاده ارائه شد.
حیدرزاده گفت: به این دلیل به آراء علامه طباطبایی در مورد زن با توجه به تفسیر المیزان پرداختیم که ایشان یکی از مهمترین مفسران شیعی معاصر است که بیشترین مباحث در مورد زن را در تفسیر ایشان می توان دید و ما با استفاده از چارچوب نظری الیزابت شوسلر فیورنزا و با روش هرمنوتیک انتقادی رهایی بخش آرائ علامه را بررسی کرده ایم.
وی با بیان اینکه هرمنوتیک انتقادی رهایی بخش دین را واجد عناصر سازنده و رهایی بخش برای پاسخگویی به مسائل انسان امروز می داند، افزود: در این مقاله با این پیش فرض که نظریه اجتماعی هر متفکر از هستی شناسی و انسان شناسی او متأثر است، برای آشنایی با نظریه اجتماعی علامه طباطبایی در المیزان ابتدا نگاه هستی شناختی و انسان شناختی و سپس نگاه وی به زن در سه حوزه ازدواج، طلاق و ارث را مورد بررسی قرار می دهد.
این پژوهشگر اجتماعی افزود: در تفسیر علامه طباطبایی همه موجودات زوج آفریده شده اند جز خدا که یگانه است. علامه جنسیت خدا را با توحید خدا در تضاد می داند و از نظر او به طور منطقی خدا به دلیل یگانگی و وحدتش نمی تواند پدر و مادر یا فرزند باشد و جنسیت داشته باشد و به طور منطقی خدا نباید جانبداری جنسیتی داشته باشد.
حیدرزاده تأکید کرد: از نظر علامه افراد انسان از نظر"حقیقت انسانیت" یکسانند، سهم زن و مرد در خلقت یکسان است و هیچ کدام تمایزی در این امر بر دیگری ندارد. صفاتی که قرآن برای انسان برمی شمرد و هم رابطه ای که انسان با خدا دارد، ویژگیهای مشترک همه انسانهاست؛ صرف نظر از اینکه زن یا مرد باشند. بر مبنای تفسیر علامه، در پایان حیات بشر نیز همه افراد، اعم از زن و مرد با یک میزان سنجیده می شوند و به صورت برابر در مقابل خدا قرار می گیرند.
وی با بیان اینکه نظریه اجتماعی علامه از هستی شناسی اش فاصله دارد، گفت: بررسی نگاه هستی شناختی و انسان شناختی علامه حاکی از آن است که علامه زن را در خلقت موجودی مشابه مرد و برابر با او در شأن انسانی می داند اما نظریه اجتماعی علامه از هستی شناسی و انسان شناسی فلسفی او فاصله می گیرد. از دیدگاه او زن و مرد از نظر طبیعی با یکدیگر متفاوت هستند و در نتیجه این تفاوت، از حقوق اجتماعی متفاوتی برخوردارند.
وی افزود: مرد بر حسب طبیعت خود فاعل و عاقل و زن نیز بر حسب خلقت خود منفعل و احساساتی است. در حقوق اجتماعی، علامه برابری را برخورداری هر کدام از زن و مرد از حقوق متناسب با وضعیت طبیعیشان می داند و چون مردان از مزیت های طبیعی بیشتری نسبت به زنان برخوردارند، پس هم مردان از حقوق بیشتری نسبت به زنان برخوردارند و هم بر آنها قیمومیت دارند. از مقایسه نگاه هستی شناختی و انسان شناختی علامه با نظریه اجتماعی او می توان یک دوگانه زن آسمانی- زمینی را نتیجه گرفت.
این پژوهشگر با بیان اینکه از نظر علامه وضعیت نابرابر زیستی زن و مرد تعیین کننده جایگاه اجتماعی آنهاست، تصریح کرد: علامه در تفسیر خود از زن و مرد عام سخن می گوید زیرا همه را در همه زمانها و مکان ها تابع وضعیت زیستی شان می بیند در حالیکه در عالم واقع، زن و مرد خاص که تحت شرایط اجتماعی، تاریخی و فرهنگی خاص رشد یافته اند و تربیت شده اند وجود دارند.
خانواده و نظام خویشاوند بیشترین موضوع تحلیل های اجتماعی در اسلام
به گزارش مهر، در این نشست حجت الاسلام دکتر غلامرضا صدیق اورعی عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با عنوان "نظریه اجتماعی مبادله ای-کارکردی علامه طباطبایی" به سخنرانی پرداخت و گفت: علامه طباطبایی نویسنده کتاب" المیزان فی تفسیرالقرآن" به تناسب "هنجار"های پیشنهادی قرآن و اسلام به جوامع بشری تحلیل ها و تبیین های جامعه شناسانه ای در نشان دادن عقلانی بودن و عادلانه بودن و کارکردی بودن این هنجارها ارائه کرده است.
وی خانواده و نظام خویشاوند را بیشترین موضوع تحلیل های اجتماعی در اسلام دانست و افزود: تبیین های اجتماعی مطرح شده در "تفسیرالمیزان" بر مبنای نظری روشن و خودآگاهانه استوار است که از ابتدا تا انتهای کتاب 20 جلدی همه تبیینها را از "سطح خرد" آغاز کرده است و در انتهای هر تبیین، آثار کارکردی کلان آن را نشان داده است. در تبیین های سطح خرد، انسانها فاعلانی آگاه و آزاد هستند که از یک سوی، نیازهایی دارند و از سویی دیگر، دارای قدرت تشخیص و تصمیم هستند.
دکتر صدیق اورعی تأکید کرد: علامه طباطبایی در تبیین هایش نشان می دهد که در اثر فرایند انتخاب های عاقلانه و مبادله های عادلانه، آثار منتجه ای در سطح کلان جامعه و حتی در دوره های تاریخی پدید می آید که کاملا کارکردی و مفید، و بلکه لازم و انسجام بخش است. و به دلیل وجود این مشخصات در همه تبیین های ارائه شده در تفسیر المیزان، ما نظریه علامه طباطبایی را" نظریه مبادله کارکردی" نامیده ایم.
نظر شما