"کتاب ویران" نقد و بررسی شد

به گزارش خبرگزاری مهر، در این جلسه تیمور مالمیر، استاد زبان و ادبیات فارسی، طاهره جوشکی و ثمین کمالی به نقد و بررسی کتاب ویران پرداختند.

در ابتدای این نشست کاووس حسن‌لی پرداختن به آثار ابوتراب خسروی را به عنوان یکی از چهره‌های برجسته فرهنگ ایران زمین ضروری دانست و البته حق تقدم را به شیراز و شیرازیان داد که سال‌ها در کنار این نویسنده‌‌ بزرگ روزگار گذرانیده‌اند.

تیمور مالمیر به عنوان منتقد نخست به بررسی ژرف‌ساخت "کتاب ویران" پرداخت و در این باره توضیح داد: اندیشه اصلی یا ژرف‌ساخت کتاب ویران براندازی زمان است که این موضوع به گونه‌های مختلف در داستان‌های ابوتراب نمود پیدا می‌کند و نویسنده این اندیشه را در قالب‌های مختلف می‌آزماید.

نویسنده کتاب "ابوتراب کاتب و براندازی زمان" در ادامه به شرح گونه‌هایی پرداخت که ابوتراب خسروی در کتابش از آن سود جسته‌است و تصریح کرد: یکی از این گونه‌ها گروتسک است و خسروی با کمک عناصری چون عزا و عروسی ، باغ و قبرستان، مرگ و زندگی و ویرانی و آبادی در کنار هم براندازی زمان را نشان داده‌ و از نمونه‌های برجسته می‌توان داستان‌های پیک نیک و ویران اشاره کرد.

مالمیر در ادامه به شرح گونه‌های دیگر براندازی زمان در کتاب ویران پرداخت و افزود: از دیگر روش‌ها، جابجایی عناصر و شخصیت‌ها و خلق دوباره در قالب نوشتن و بازسازی در قالب خاطره است که ما این گونه را در مرثیه باد روشن‌تر می‌بینیم. همین طور روش دیگر در قالب داستان عاشقانه با عروسی‌های پی‌در پی‌برای دفع زمان یا تجربه زندگی‌است که این گونه در داستان یک عشق و در رویا یا کابوس دیده‌می‌شود.

این استاد دانشگاه در انتها تکرار را از دیگر روش‌های براندازی زمان در کتاب ویران نام‌برد و ادامه داد: تکرار به کمک نقاشی و تابلو و آموزش نحو زبان از دیگر روش‌های براندازی زمان است که مورد آخر در داستان آموزگار نمود پیدا می‌کند.

طاهره جوشکی کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دومین منتقد این نشست بود. وی به بررسی ساختار کتاب ویران و مقایسه آن با دیگر آثار خسروی پرداخت و در این باره توضیح داد: "کتاب ویران" بیش‌از آنکه قابل مقایسه با داستان‌های کوتاه ابوتراب باشد باید با رمان‌های او مقایسه شود و در واقع باید تاثیر رمان‌ها را در کار او پی گیری کنیم اما در مقایسه این کتاب با دیگر مجموعه داستان خسروی یعنی دیوان سومنات باید گفت در دیوان سومنات ما شاهد تنوع تکنیک‌ها و شیوه‌های روایتی بیشتر هستیم.

وی به دیگر نقاط برجسته مجموعه‌داستان دیوان سومنات اشاره کرد و افزود: در مجموعه‌داستان دیوان سومنات ما استفاده منطق‌ساز از لحن و طنز را بسیار قوی داشتیم و طنز موجود در آن مجموعه حتی شبیه به طنز کافکایی بود اما در این کتاب کمتر می‌توان چنین چیزی‌را دید.

این محقق ادبی در ادامه به قیاس این کتاب با رمان‌های خسروی پرداخت و گفت: کتاب ویران به گونه‌ای دالان‌ها و یادآمده‌‌هایی از رمان‌های ابوتراب است که در حین نوشتن آن رمان‌ها در ذهنش شکل‌گرفته‌اند یعنی ذهنیت داستان کوتاه در آن نیست.

وی در ادامه ویژگی اثر گذار این کتاب را بینامتنیت دانست و توضیح داد: بینامتنیت دو گونه است یکی ارتباط اثر با دیگر آثار موجود از سایر نویسنده‌ها و دیگری ارتباط اثر با دیگر آثار خود نویسنده و در این کتاب با تکرار لحن‌ها، مفاهیم، مضمون‌ها و دغدغه‌ها ذهنیت ابوتراب خسروی در دیگر آثارش را به وفور شاهد هستیم.

ثمین کمالی به عنوان منتقد سوم به بررسی ویژگی‌های پست‌مدرنیستی کتاب ویران پرداخت. وی برای بیان این ویژگی‌ها به شرح و بسط دو داستان "تفریق خاک" و "داستان ویران" از این مجموعه داستان پرداخت و در ابتدا توضیح داد: مهمترین ویژگی پست‌مدرنیستی تفریق خاک محتوای وجود شناسانه است. شخصیت اصلی همواره خود را دربرابر جهان هستی و نیستی می‌بیند. از یک سو سرنوشت محتوم او تولد است و از طرف دیگر از اسارت در دنیای خاک هراس دارد و از سرنوشت خود فرار می کند اما در این کار موفق نیست و همین موجب سرگردانی او می‌شود و این نشان‌دهنده عبور شخصیت اصلی از مرزهای هستی‌شناسانه است.

وی در انتها محور اصلی داستان ویران را ارتباط مولف با شخصیت اصلی داستان دانست و تصریح کرد: این ارتباط بر پایه عشقی حساسیت برانگیز است و همین حساسیت موجب ویرانی پی‌در پی داستان می‌شود. نویسنده در طول داستان درباره صناعتش در داستان با شخصیت اصلی یا همان طوبا حرف می‌زند که این ویژگی یکی از شگردهای پست‌مدرنیستی به نام اتصال کوتاه است.

این جلسه به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس، بنیاد فارس‌شناسی، قطب علمی پژوهش‌های ادبی و فرهنگی فارس ( دانشگاه شیراز) و مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.