به گزارش خبرگزاری مهر، مترو به خودی خود اتفاق مدرنی است که به ضرورت و برای تسهیل و گسترش کیفی سیستم حمل و نقل عمومی، متولد و در تمام جهان گسترده شد. روزانه میلیونها مسافر با مترو از این سر شهر به آن سر شهر می روند و برمیگردند و این حجم از انتقال مسافر، نوعی همزیستی لحظه ای و کوتاه مدت را فراهم می آورد که بررسی نکات رفتاری و روانشناختی آن حائز اهمیت است.
مترو در تمامی جهان بر دو خط ممتد و موازی سوار است و مسافران متنوع را به مسافتهای متفاوت جابجا می کند. ماشین آدمکشی که بیش از هر وسیله مسافرکش دیگری محل تراکم جمعیت و انباشتگی آدمهای خسته و عجول است. آدمهایی که از فرط خستگی گاه سر بر شانه هم می گذارند و چرت می زنند و گاه برای زود رسیدن خود را به زور سوار بر واگنی در مسیر می کنند.
متروی تهران نمونه خوبی برای مطالعه میدانی این رفتارهای روانشاختی است و در این گزارش تلاش می شود، ضمن تعریف حریم خصوصی آدمها، نیاز به سفر با مترو و اهمیت این وسیله نقلیه و ضرورت تحمل پذیری بالا و پذیرش رفتارهای متنوع در این "جامعه لحظه ای" را به بحث گذاشت.
متروی تهران نمونه خوبی برای مطالعه میدانی رفتارهای روانشاختی است و در این گزارش تلاش می شود، ضمن تعریف حریم خصوصی آدمها، نیاز به سفر با مترو و اهمیت این وسیله نقلیه را به بحث گذاشت. |
|
از منظر حقوقی حریم خصوصی کاملا معلوم و به رسمیت شناخته شده است و تعریف خاص خود را دارد. حریم خصوصی به گفته متخصصان علم حقوق "به نوع خاصی از حقوق گفته می شود که آن بخش از زندگی بدون اجازه و مجوز غیر قابل ورود است و در عرف نیز مختصاتی مشخص دارد" اما آنچه حریم خصوصی را پدیده ای شگفت می کند نه حقوق فردی که نوعی کنش غریزی است که افراد در مواجه با موقعیتی خاص از خود نشان می دهند.
افراد به لحاظ روانشناختی در مواجه با نزدیک شدن افراد به خود واکنش نشان می دهند و انگار همه آدمها نوعی حریم و منطقه ممنوعه دارند که البته در اماکن عمومی و شلوغ به دلیل برخورد فیزیکی و کمبود "جا" این حریم درهم می شکند که برای نمونه مترو می تواند یکی از این اماکن باشد.
با وجود تعاریف گوناگونی که در این زمینه، توسط افراد و مؤسسات گوناگون ارائه شده اما هنوز تعریف واحدی برای حریم خصوصی به دست نیامده است. برای مثال کمیته انگلیسی کالکات، حریم خصوصی را حق افراد برای حمایت شدن در مقابل وارد شدن به امور زندگی افراد و خانواده های شان، با ابزار مستقیم فیزیکی یا به وسیله ی نشر اطلاعات می داند.
همچنین در سال ۱۹۹۰ یکی از قضات دادگاه عالی ایالات متحده ی امریکا، به نام لوئیس براندیس، حریم خصوصی را "حق افراد برای تنها بودن" معنی کرد. اما آیا این حریم در تراکم شدید فیزیکی آدمها که از عوارض عصر ماشینی و شهری شدن است می تواند به همان شکل باقی بماند؟
دکتر حمید علیزاده، دانشیار دانشکده روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: حریم خصوصی ابعاد مختلفی دارد که شامل انواع حقوق مربوط به فرد است که شکستن هر کدام از آنها عوارض روحی روانی و حتی مادی برای فرد به دنبال دارد.
این روانشناس تاکید کرد: جامعه در مناسبات مختلف نسبت به شکستن حریم خصوصی افراد واکنش نشان می دهد و این همان وجدان عمومی است که در چنین مسائلی جریحه دار می شود.
علیزاده اظهار داشت که وقتی در یک مکان مانند آسانسور نزدیکی آدمها به اندازه ای می شود که جرات نفس کشیدن نداریم یعنی حریم خصوصی ما به طور طبیعی نقض شده است و حتی تنفس کردن می تواند دیگری را آزار دهد و انسان بنا به نیازهای ضروری خود در چنین مواقعی احساس نا امنی می کند.
وی با برشمردن نیازهای ضروری انسان که شامل نیاز های جسمی، نیاز به ایمن بودن، نیاز محبت، نیاز به ایجاد اعتماد به نفس و نیاز خویشتن یابی است اضافه کرد: در مترو در تمام فرهنگها و کشورهای دنیا این پنج نیاز ذاتی بشر مورد تهاجم قرار می گیرد چرا که فضا و وقت به اندازه کافی برای استقرار و ایجاد ارتباط مناسب وجود ندارد.
وی به بروز آسیب های اجتماعی در متروها به دلیل همین نقض طبیعی حریم خصوصی اشاره کرد و گفت: در واگنهای مترو فضا به اندازه کافی برای حرکت کردن نیست و این زمینه را برای بروز برخی ناهنجاری های رفتاری در افراد مستعد ایجاد می کند. من از منابع موثق در متروی تهران شنیده ام که هزاران نفر در طول روز بعد از ورود به مترو دیگر از آن خارج نمی شوند و در طول ساعات کار مترو به انواع بزهکاری ها دامن می زنند.
این روانشناس تحقیر جنسی افراد در برخورد با چنین افرادی را مورد توجه قرار داد و گفت: در اماکن عمومی مثل مترو به دلیل نزدیکی فیزیکی آدمها چنین برخوردهای مشاهده شده است و البته افرادی نیز در طول این ساعات اقدام به درآمد زایی از طریق جیب بری و انواع و اقسام شیوه های کلاهبرداری می کنند.

در اماکن عمومی مثل مترو به دلیل نزدیکی فیزیکی آدمها چنین برخوردهای مشاهده شده است و البته افرادی نیز در طول این ساعات اقدام به درآمد زایی از طریق جیب بری و انواع و اقسام شیوه های کلاهبرداری می کنند. 
|
حمید علیزاده |
دکتر علیزاده گفت: جمعیت تهران در روز 2 برابر شب است و در این ساعات افراد مهاجر بیشترین استفاده را از مترو دارند، بعضی از افراد مهاجر به دلیل نداشتن فرهنگ شهرنشینی گاهی در مترو مرتکب خطاهایی می شوند که یا مورد سو استفاده قرار گرفته و یا سو استفاده کرده اند.
به گفته بسیاری از محققان افراد دارای نوعی حق فردی هستند و آن حق خلوت و داشتن روابط خصوصی است. پذیرش و شناخت حریم خصوصی به عنوان یک حق، ریشه در تاریخ دارد. در انجیل، قوانین یهود و سوگند بقراط، از این حق سخن به میان آمده است.
در سال ۱۳۶۱ میلادی یک قاضی انگلیسی حکم دستگیری کسانی را صادر کرد که دزدانه به خانه ی افراد سرک می کشیدند. در سال ۱۷۶۵ میلادی، لرد کامدن انگلیسی، قانونی را وضع کرد که بر اساس آن برای مصادره ی یادداشت و مکتوبات افراد داشتن مجوز الزامی شد.
در سال ۱۸۵۸ قانونی وضع شد که انتشار مسائل خصوصی را ممنوع کرد. در سال ۱۸۸۹ در نروژ انتشار اطلاعات مربوط به افراد و امور خصوصی آن ها ممنوع اعلام شد. در ادیان مختلف نیز می توان محترم شمردن حریم خصوصی افراد را یافت.
با همه اینها دین مبین اسلام از ۱۴۰۰ سال پیش برای شأن و منزلت انسانی ارزش و احترام ویژه ای قائل شده و حریم خصوصی را به رسمیت شناخته است. اهمیت حریم خصوصی افراد در اسلام، چنان مهم است که می توان آیاتی از قرآن را با این مضمون یافت. برای مثال در آیات ۲۷ و ۲۸ سوره ی نور می خوانیم: "ای اهل ایمان! هرگز به خانه هایی غیر از خانه ی خودتان وارد نشوید؛ مگر این که با ایشان انس بگیرید و بر اهل آن سلام کنید. این برای شما بهتر است. باشد که متذکر شوید."
همچنین در این آیه های مقدس آمده است " اگر در خانه ای کسی نبود، وارد نشوید تا این که به شما اجازه ی ورود داده شود و اگر به شما گفته شد بازگردید، برگردید که این برای شما پاکیزه تر است و خدا به آنچه انجام می دهید آگاه است." همچنین در آیه ۱۲ سوره ی حجرات آمده است: "ای کسانی که ایمان آورده اید! از ظن و گمان در مورد یکدیگر بپرهیزید که بعضی از ظن ها گناه است و در کار یکدیگر تجسس و کنجکاوی نکنید."
ورود به حریم خصوصی لزوما به معنای تجاوز به حریم افراد از روی آگاهی و غرض نیست بلکه گاهی شرایط اجتماعی و موقعیت فردی انسان را در معرض از بین رفتن چنین حقوقی قرار می دهد که می تواند شرایط برای افراد را به گونه ای مشکل ساز کند.
------------------------
جواد حیدریان
نظر شما