حجت الاسلام دکتر هادی صادقی رئیس دانشکده علوم حدیث تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد جریانهای نوپدید دینی گفت: اینها جریانات شبه دینی هستند و سعی دارند پوسته ای از دین را در خود داشته باشند. اینها در عصر مدرن مسائل شرعی و آنچه در ادیان مثل شرایع و اعمال را تا حدودی کنار می گذارند و سعی می کنند به جوهره مشترک ادیان روی بیاورند تا از این طریق بتوانند از پیروان ادیان مختلف یار جمع کنند بنابراین یک جوهره معنویت گرا در همه این جریانات وجود دارد لذا برخی نام "عرفان" را بر آنها می گذارند درحالیکه اینها یک نوع معنویت گرایی شبه دینی هستند.
جریانات شبه دینی مختص زمان و مکان خاصی نیست/ شیطان ریشه اصلی
سرپرست پژوهشکده "اخلاق و روانشناسی اسلامی" مؤسسه دارالحدیث، این جریانات را مختص ایران و زمان فعلی ندانست و گفت: اولا همه دنیا با چنین مسائلی مواجه هستند و ثانیا اختصاص به زمان ما ندارد و در طول تاریخ بشریت هر جا که دین وجود داشته شبه دین هم شکل گرفته است، نکته دیگر اینکه این مسئله ،هم ریشه در درون و هم بیرون از پیروان ادیان دارد و البته ریشه اصلی همه اینها شیطان است که می خواهد در برابر جریان هدایت انبیا بایستد و راه گمراهی را طی کند.
حجت الاسلام صادقی افزود: این جریان گمراه گاهی به صورت مقابله آشکار و صریح با پیامبران شکل می گیرد و گاهی به دلیل اینکه امکان مقابله آشکار و در قالبهای کفرآمیز و شرک آلود صریح نیست و پذیرش عمومی هم وجود ندارد شیطان پوستینی از اسلام و دین به خود می پوشاند و سعی می کند در قالب دین، طریق ظلالت خود را دنبال کند. به همین دلیل می بینیم که در برابر هر یک از انبیا کسانی قد علم کردند که گاهی صدای کفر سر می دادند.
نفاق باطن کفر و لباس ایمان دارد/ شکل و روش جنبشهای معنویت گرا در دوران مدرن
وی یادآور شد: گونه های مختلف مقابله با جریان هدایت، غیر از کفر صریح هم وجود داشته است که "نفاق" شکلی از این مقابله با هدایت است. نفاق باطن کفر و لباس ایمان دارد و در همه جوامع ایمانی همواره وجود داشته و دارد که در قرآن آیات فراوانی درباره نفاق و منافقینی که در مدینه در اطراف پیامبر بودند وجود دارد و خداوند ویژگیهای آنها را بیان کرده و مرتبا هشدار داده است که منافقین همواره در پی شکاف بین صفوف مؤمنین هستند.
وی با تأکید بر تعداد زیاد منافقین در زمان پیامبر افزود: نمونه آشکار آن در جنگ احد است یعنی وقتی هزار نفر از سپاه اسلام در حال حرکت به سمت احد بودند، هنوز به احد نرسیده، 700 نفر همراه منافقین برمی گردند و تنها 300 نفر باقی می مانند و این خود گویای این مسئله است که بیش از دو سوم مردم مدینه در آن زمان پیرو نفاق بودند.
رئیس دانشکده علوم حدیث تأکید کرد: جریانات شبه دینی و جنبشهای معنویت گرا از درون دین به شکل اسلام و دین ظاهر می شود و بعد به شکلهای مختلفی خود را آشکار می کنند و گاه در قالبهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دینی-مذهبی و فرقه ای آشکار می شوند و این فرقه های دینی و شبه دینی در زمانی که پذیرش وجود داشته باشد در درون یک دین به شکل فرقه های مذهبی و شرعی و مسلکی پدید می آیند.
وی افزود: گاهی مثل دوره ما یعنی دوران مدرن دیگر شکلهای مسلکی مربوط به شعائر دینی خیلی پذیرش ندارد و بیشتر به سمت مسائل باطنی و در قالبهای شبه معنوی خود را نشان می دهد و این قالبهای شبه معنوی همان چیزی است که امروز به جریانهای معنویت گرای غیردینی یا شبه دینی یا عرفانهای کاذب و... نامگذاری می شوند.
عقل، وحی و مفسران وحی ملاک تشخیص حق و باطل
حجت الاسلام صادقی به ملاکهای تشخیص صحت این جریانات شبه دینی اشاره کرد و گفت: برای ارزیابی هر یک از این جریانات باید ملاک داشته باشیم، به نظر من در بحثهایی که در مجامع فرهنگی جهت روشنگری در این زمینه صورت می گیرد، باید روی ملاکها صحبت شود تا مردم بفهمند برچه اساسی می توانند صحت یک سخن، اندیشه، مکتب و طریقت را بفهمند.
وی افزود: ملاکهای صحت را باید ملاکهای عقلانی با بنیانهای معرفتی درست دید صرف کسانی که قدرت دارند کارهایی بکنند و این توانمندی ها گاه ظاهری و گاه باطنی و یا روحی و یا جسمی است و یا گاه توانمندی های طبیعی و یا ماوراء طبیعی است؛ آیا ملاک صحت است؟ خب شیطان و یا جنیان هم توانمندیهای ماوراء طبیعی دارند و گاهی این توانمندیها در اختیار انسانها هم قرار می گیرد آیا این توانمند بودن دلیل بر صحت است؟ آیا کسی که توانمندی برخی کارهای خارق العاده و برخی پیشگویی ها و... دارد آیا این نشانه صحت راه اوست؟ خیر. چون شیطان هم این توانمندی ها را دارد و صرف توانمندی دلیل بر درستی راه و صحت کار نیست و باید معیار را در جای دیگری جست.
رئیس دانشکده علوم حدیث تهران با طرح این پرسش که پس معیار صحت کجاست؟ یادآور شد: باید در مباحث نظری صحت مطلبی را دنبال کنیم یعنی ببینیم یک فکر چقدر بنیانهای عقلانی صحیحی دارد و بعد اگر رسیدیم به بنیانهای وحیانی و پذیرفتیم وحی و آنچه مثلا در قرآن آمده از جانب خداوند است یک معیار دیگری در کنار عقل پیدا می کنیم به نام وحی و قرآن که می شود معیار صحت و اگر فهمیدیم در کنار قرآن هم مفسران وحی وجود دارند یعنی پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) این هم می شود معیار بعدی صحت. یعنی ما باید تمام افکار را با سه معیار عقل، وحی و سیره معصومین(ع) بسنجیم. حال اگر کسی طریقتی بنیان نهاد باید با این سه ملاک آنها را سنجید.
وی افزود: در بسیاری از این طریقتهایی که عرفانهای کاذب یا شبه دینی و یا معنویت گرایی و... رسم شده است، محافلی تشکیل می دهند که در آن کسی به عنوان مراد، قطب، پیر و... معروف می شود و بقیه بدون هیچ بنیان عقلانی چشم و گوش بسته مرید و تابع او می شوند. آیا در سیره معصومین چنین مسائلی وجود داشته که آن بزرگان چنین محافلی درست کنند و افرادی را به عنوان مراد تعیین کنند و به مردم هم بگویند هرچه اینها گفتند عمل کنید ولو خلاف شرع و قرآن باشد؟ در تاریخ در هیج جا از سیره ائمه معصومین چنین مطالبی گزارش نشده است.
اهداف اصلی مروجان جریانات شبه دینی/ هشدار نسبت به سوء استفاده های جنسی
وی افزود: ملاکهای صحت را باید ملاکهای عقلانی با بنیانهای معرفتی درست دید صرف کسانی که قدرت دارند کارهایی بکنند و این توانمندی ها گاه ظاهری و گاه باطنی و یا روحی و یا جسمی است و یا گاه توانمندی های طبیعی و یا ماوراء طبیعی است؛ آیا ملاک صحت است؟ خب شیطان و یا جنیان هم توانمندیهای ماوراء طبیعی دارند و گاهی این توانمندیها در اختیار انسانها هم قرار می گیرد آیا این توانمند بودن دلیل بر صحت است؟ آیا کسی که توانمندی برخی کارهای خارق العاده و برخی پیشگویی ها و... دارد آیا این نشانه صحت راه اوست؟ خیر. چون شیطان هم این توانمندی ها را دارد و صرف توانمندی دلیل بر درستی راه و صحت کار نیست و باید معیار را در جای دیگری جست.
رئیس دانشکده علوم حدیث تهران با طرح این پرسش که پس معیار صحت کجاست؟ یادآور شد: باید در مباحث نظری صحت مطلبی را دنبال کنیم یعنی ببینیم یک فکر چقدر بنیانهای عقلانی صحیحی دارد و بعد اگر رسیدیم به بنیانهای وحیانی و پذیرفتیم وحی و آنچه مثلا در قرآن آمده از جانب خداوند است یک معیار دیگری در کنار عقل پیدا می کنیم به نام وحی و قرآن که می شود معیار صحت و اگر فهمیدیم در کنار قرآن هم مفسران وحی وجود دارند یعنی پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) این هم می شود معیار بعدی صحت. یعنی ما باید تمام افکار را با سه معیار عقل، وحی و سیره معصومین(ع) بسنجیم. حال اگر کسی طریقتی بنیان نهاد باید با این سه ملاک آنها را سنجید.
وی افزود: در بسیاری از این طریقتهایی که عرفانهای کاذب یا شبه دینی و یا معنویت گرایی و... رسم شده است، محافلی تشکیل می دهند که در آن کسی به عنوان مراد، قطب، پیر و... معروف می شود و بقیه بدون هیچ بنیان عقلانی چشم و گوش بسته مرید و تابع او می شوند. آیا در سیره معصومین چنین مسائلی وجود داشته که آن بزرگان چنین محافلی درست کنند و افرادی را به عنوان مراد تعیین کنند و به مردم هم بگویند هرچه اینها گفتند عمل کنید ولو خلاف شرع و قرآن باشد؟ در تاریخ در هیج جا از سیره ائمه معصومین چنین مطالبی گزارش نشده است.
اهداف اصلی مروجان جریانات شبه دینی/ هشدار نسبت به سوء استفاده های جنسی
وی بر لزوم تعیین ملاک درستی یا نادرستی هر روش و طریقتی تأکید کرد و گفت: اگر مردم به این معیارها آگاه باشند، خود قادر به تشخیص صحت و یا باطل بودن هر حرف و عملی می شوند. یک فرد بیسواد قطب شده و نه تحصیلات دارد و هیچگونه اطلاعات عمیق فلسفی، کلامی، فقهی و اعتقادی و یا اخلاقی اصلا ندارد و فقط چند شیوه آرامش بخشی و یا ارتباطات مخفی دارد و با کسب برخی فنونی که قابل تعلیم و تعلم هم است قدرتهایی را پیدا کرده و برخی جذب این افراد می شوند.
حجت الاسلام صادقی به اهداف اصلی مروجان چنین جریانات شبه دینی اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه ریشه همه این طریقتهای نوپدید به شیطان برمی گردد و اینکه مردم را از انبیا جدا کند، همه این روشها یک باطن شیطانی دارد و اگر اهداف ظاهری آنها را هم بررسی کنیم معلوم خواهد شد که پایه ریزی این گونه مسائل به نفسانیات این افراد مثل شهرت، قدرت، شهوت و... برمی گردد.
وی با هشدار نسبت به سوء استفاده های جنسی، اجتماعی، اقتصادی از سوی بسیاری از جریانهای شبه دینی تأکید کرد: برپایی بسیاری از این محافل دستگاه کاسبی شده است و از زندگی این افراد می توان دید که اینها معمولا جزو اقشار بسیار مرفه جامعه شده اند یعنی به واسطه این محافل از لحاظ اقتصادی رشد بسیار سریعی داشته اند و در این محافل ارتباطات زن و مرد در یک فضای بسیار باز و حریم شکسته ای صورت می گیرد و اباحی گری رایج است و با توجیحاتی مثل اینکه دلتان پاک باشد و یا می گویند با واسطه محبت کردن به یکدیگر اوج می گیریم و... زمینه سوء استفاده های جنسی را ایجاد می کنند و یا گاه افراد برای تقرب به پیرشان حاضر به هر کاری می شوند و خود را در اختیار آنها قرار می دهند.
حجت الاسلام صادقی به اهداف اصلی مروجان چنین جریانات شبه دینی اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه ریشه همه این طریقتهای نوپدید به شیطان برمی گردد و اینکه مردم را از انبیا جدا کند، همه این روشها یک باطن شیطانی دارد و اگر اهداف ظاهری آنها را هم بررسی کنیم معلوم خواهد شد که پایه ریزی این گونه مسائل به نفسانیات این افراد مثل شهرت، قدرت، شهوت و... برمی گردد.
وی با هشدار نسبت به سوء استفاده های جنسی، اجتماعی، اقتصادی از سوی بسیاری از جریانهای شبه دینی تأکید کرد: برپایی بسیاری از این محافل دستگاه کاسبی شده است و از زندگی این افراد می توان دید که اینها معمولا جزو اقشار بسیار مرفه جامعه شده اند یعنی به واسطه این محافل از لحاظ اقتصادی رشد بسیار سریعی داشته اند و در این محافل ارتباطات زن و مرد در یک فضای بسیار باز و حریم شکسته ای صورت می گیرد و اباحی گری رایج است و با توجیحاتی مثل اینکه دلتان پاک باشد و یا می گویند با واسطه محبت کردن به یکدیگر اوج می گیریم و... زمینه سوء استفاده های جنسی را ایجاد می کنند و یا گاه افراد برای تقرب به پیرشان حاضر به هر کاری می شوند و خود را در اختیار آنها قرار می دهند.
وی با اشاره به مواردی از سوء استفاده های جنسی در این محافل افزود: در پی پیگیری های انجام شده از سوی مدیران دلسوز برخی مدارس یکی از شهرهای کشورمان متوجه شدند که بسیاری از دختران دبیرستانی این شهر جذب یکی از این محافل شده اند و در آنجا چه فجایعی به اسم عرفان و معنویت صورت گرفته است و مثلا می گفتند دست این آقا شفا است و به بدن این بچه ها بخورد چه می شود و... و متأسفانه مادران جاهل این دختران هم آنها را همراهی می کردند. این مسئله تنها با روشنگری و اطلاع رسانی درست و هشدار به خانواده ها قابل پیشگیری است.
جهالت علت اصلی گرایش مردم به جریانات شبه دینی
وی نادانی را مهمترین علت گرایش برخی از مردم به جریانات شبه دینی دانست و افزود: البته گرایش افراد به این جریانات علل گوناگونی دارد اما مهمترین علت آن ناآگاهی و ضعف مبانی اعتقادی است و برخی تصور می کنند با ورود به این کارها بخشی از مشکلات خود را چه از لحاظ مادی و یا معنوی حل کنند.
سرپرست پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی مؤسسه دارالحدیث، افزود: علت دیگر "تساهلی" است که در دنیای جدید ترویج می شود و متأسفانه این تساهل به مردم ما هم سرایت کرده است؛ تساهلی که در دنیای جدید هست این است که آن غیرت دینی را تضعیف کرده اند و بر آسان گیری تأکید می کنند و آنگاه که تقیدات شرعی کنار رفت در نتیجه به هرگونه روش جدیدی تن می دهند.
وی "آسان خواهی از دین" را یکی دیگر از علل گرایش برخی به جریانات شبه دینی دانست و گفت: برخی برای فرار از تقیدات شرعی و اینکه از طرفی به ظاهر هم خدا را داشته باشند و هم از سویی به تکالیف الهی نمی خواهند پایبند باشند به این سو کشیده می شوند؛ این افراد به تعبیری هم خدا و هم خرما را می خواهند، این روحیه راحت طلبی در دین یک عده ای را به این سمت می کشاند که به جایی بروند که دلشان آسان بگیرد و تصور می کنند هم دنیا را دارند و هم آخرت را غافل از اینکه خسرالدنیا و الآخره می شوند.
حجت الاسلام صادقی افزود: علت دیگر هم برمی گردد به اینکه برخی این افراد استدلال این است که این طریقتها بیشتر به دلمان می نشیند. باید پرسید آیا قوه سنجش ما دل و احساسات است یا عقل؟ این افراد احساسات را بر عقل حاکم کرده اند.
آگاه سازی نخستین راهکار مقابله با جریانات شبه دینی/ لزوم واکسینه کردن نوجوانی
وی با اشاره به راهکارهای حل این معضل تأکید کرد: از آنجایی که جریانات شبه دینی یک امر فرهنگی است، راهکار اصلی مقابله با آن هم فرهنگی است. در راهکارهای فرهنگی از آنجایی که مهمترین علت گرایش، جهالت است پس باید با علت یعنی جهالت مبارزه کرد و بیش از هرچیزی از طریق دستگاه های فرهنگی- تبلیغی، رسانه های صوتی و تصویری، مطبوعات، کتب، منابر، مساجد و مراکز آموزشی آگاه سازی کرد و حتی در مدارس و دانشگاهها در قالب متون درسی درباره این مباحث روشنگری کرده وآشکارا این مسائل عنوان شود و از نوجوانی باید بچه های خود را در مقابل این مسائل واکسینه کنیم تا وقتی به سن جوانی رسیدند در مواجهه با این شعارها و سرابها منحرف نشوند.
رئیس دانشکده علوم حدیث افزود: دستگاههای فرهنگ ساز مسئولیت اول را دارند و شاید بیش از همه عملکرد آموزش و پرورش در اینجا مؤثر است و باید به سرعت در کتابهای درسی در این زمینه آگاه سازی شود. اما در کنار فعالیتهای فرهنگی و آگاه سازی، نباید از سایر راهکارها غفلت کنیم و دستگاههای دیگری چون امنیتی، اطلاعاتی، انتظامی و... باید در مقابل تخلفات برخورد جدی کنند و محفلهایی که می دانیم برای فریبکاری پایه گذاری شده اند نباید اجازه فعالیت داشته باشند.
جهالت علت اصلی گرایش مردم به جریانات شبه دینی
وی نادانی را مهمترین علت گرایش برخی از مردم به جریانات شبه دینی دانست و افزود: البته گرایش افراد به این جریانات علل گوناگونی دارد اما مهمترین علت آن ناآگاهی و ضعف مبانی اعتقادی است و برخی تصور می کنند با ورود به این کارها بخشی از مشکلات خود را چه از لحاظ مادی و یا معنوی حل کنند.
سرپرست پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی مؤسسه دارالحدیث، افزود: علت دیگر "تساهلی" است که در دنیای جدید ترویج می شود و متأسفانه این تساهل به مردم ما هم سرایت کرده است؛ تساهلی که در دنیای جدید هست این است که آن غیرت دینی را تضعیف کرده اند و بر آسان گیری تأکید می کنند و آنگاه که تقیدات شرعی کنار رفت در نتیجه به هرگونه روش جدیدی تن می دهند.
وی "آسان خواهی از دین" را یکی دیگر از علل گرایش برخی به جریانات شبه دینی دانست و گفت: برخی برای فرار از تقیدات شرعی و اینکه از طرفی به ظاهر هم خدا را داشته باشند و هم از سویی به تکالیف الهی نمی خواهند پایبند باشند به این سو کشیده می شوند؛ این افراد به تعبیری هم خدا و هم خرما را می خواهند، این روحیه راحت طلبی در دین یک عده ای را به این سمت می کشاند که به جایی بروند که دلشان آسان بگیرد و تصور می کنند هم دنیا را دارند و هم آخرت را غافل از اینکه خسرالدنیا و الآخره می شوند.
حجت الاسلام صادقی افزود: علت دیگر هم برمی گردد به اینکه برخی این افراد استدلال این است که این طریقتها بیشتر به دلمان می نشیند. باید پرسید آیا قوه سنجش ما دل و احساسات است یا عقل؟ این افراد احساسات را بر عقل حاکم کرده اند.
آگاه سازی نخستین راهکار مقابله با جریانات شبه دینی/ لزوم واکسینه کردن نوجوانی
وی با اشاره به راهکارهای حل این معضل تأکید کرد: از آنجایی که جریانات شبه دینی یک امر فرهنگی است، راهکار اصلی مقابله با آن هم فرهنگی است. در راهکارهای فرهنگی از آنجایی که مهمترین علت گرایش، جهالت است پس باید با علت یعنی جهالت مبارزه کرد و بیش از هرچیزی از طریق دستگاه های فرهنگی- تبلیغی، رسانه های صوتی و تصویری، مطبوعات، کتب، منابر، مساجد و مراکز آموزشی آگاه سازی کرد و حتی در مدارس و دانشگاهها در قالب متون درسی درباره این مباحث روشنگری کرده وآشکارا این مسائل عنوان شود و از نوجوانی باید بچه های خود را در مقابل این مسائل واکسینه کنیم تا وقتی به سن جوانی رسیدند در مواجهه با این شعارها و سرابها منحرف نشوند.
رئیس دانشکده علوم حدیث افزود: دستگاههای فرهنگ ساز مسئولیت اول را دارند و شاید بیش از همه عملکرد آموزش و پرورش در اینجا مؤثر است و باید به سرعت در کتابهای درسی در این زمینه آگاه سازی شود. اما در کنار فعالیتهای فرهنگی و آگاه سازی، نباید از سایر راهکارها غفلت کنیم و دستگاههای دیگری چون امنیتی، اطلاعاتی، انتظامی و... باید در مقابل تخلفات برخورد جدی کنند و محفلهایی که می دانیم برای فریبکاری پایه گذاری شده اند نباید اجازه فعالیت داشته باشند.
وی در پایان به راهکارهای مقابله نظری با جریانات شبه دینی اشاره کرد و گفت: ما سه قسم الهیات داریم یک بخش الهیات استنباطی( آنچه از کتاب و سنت به عنوان دین می فهمیم)، دوم الهیات اثباتی است؛ سعی می کنیم برای آنچه فهمیدیم دلیل بیاوریم و الهیات دفاعی یا جدلی است یعنی در برابر حملاتی که به باورهای دینی ما صورت می گیرد ما دفاعیه فراهم می کنیم. برای مقابله با جریانات شبه دینی هر سه الهیات لازم است و البته با الهیات دفاعی به تنهایی نمی توان راه به جایی برد و هر سه این الهیات برای مقابله با جریانات شبه دینی لازم است.
نظر شما