به گزارش خبرنگار مهر، فیلم سینمایی "آقا یوسف" به کارگردانی علی رفیعی تلاشی برای نمایش مشکل ارتباط نسل‌ها در جامعه امروز است، تصویری از شکافی که میان نسل‌ها به وجود آمده و تنهایی تکان دهنده‌ای که اعضای جامعه با آن روبرو هستند. علی رفیعی، هانیه توسلی و مجتبی متولی تهیه‌کننده این فیلم در نشست نقد و بررسی "آقا یوسف" در خبرگزاری مهر، درباره ویژگی‌های این فیلم صحبت کردند.
*خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: اثر هنری آیینه ای از احوال، تفکر و دغدغه هنرمند است. به نظر می‌رسد شما در فاصله "ماهی‌ها عاشق می‌شوند" تا "آقا یوسف" تلخ‌تر شده‌اید. فیلم با وجود شباهت هایی که به ساخته قبلی شما دارد، تلخ است، شاید مشکلاتی که برای ساخت این فیلم داشتید در آن متبلور شده است.
- علی رفیعی کارگردان "آقا یوسف": در فاصله این دو فیلم کم تلخی به کام من نرسید، اما به طور آگاهانه و خودخواسته نخواستم "آقا یوسف" بازتاب این تلخ کامی باشد، من پیش از "ماهی‌ها..." دو فیلمنامه داشتم و بعد از "ماهی‌ها" پنج فیلمنامه نوشتم که "آقا یوسف" آخرین آنها بود. بین "ماهی‌ها ..." و "آقا یوسف" فیلمنامه‌هایی نوشتم که اصلا تلخ نبود.
دوست جوانی دارم که سرطان پیشرفته‌ای دارد و علاقمند سینما است، روزی از من خواست فیلمنامه‌هایم را بخواند از میان آنها "راز" را انتخاب کرد و گفت دلیلش امید و زندگی است که در این فیلمنامه وجود دارد. به همین دلیل نمی‌توانم بگویم فیلمنامه بازتاب تلخ‌کامی‌های من است.
*پس این تلخی‌ها و مشکلاتی که برای تولید فیلم "آقا یوسف" داشتید شما را نسبت به سینما ناامید نکرده است.
- نه، از این حرفه و مشکلاتی که تجربه کردم یاد گرفتم پوستی شبیه به کرگدن داشته باشم، چیزی که اخلاق و رفتارم را تحت تاثیر قرار می‌دهد علاقه‌ام به زندگی است. من به جامعه شناسی علاقه دارم و با جامعه اطرافم بیگانه نیستم، "آقا یوسف" بخشی از واقعیتی است که در اطرافم وجود دارد.
* یکی از مایه‌های مشترک دو فیلم عشق است، در "ماهی‌ها" عشق میان دو شخصیت میانسال نجات دهنده است و در "آقا یوسف" عشق پررنگ پدر و فرزندی را داریم، اما در فیلم "آقا یوسف" عشق هم نمی‌تواند سرنوشت تلخی که شخصیت‌ها دارند تحت تاثیر قرار بدهد.
- چیزی که روی زندگی و عشق آدم‌ها سایه می‌اندازد، تنهایی حاصل از نبود ارتباط است، در کلان شهری مثل تهران، عشق رنگ می‌بازد. هر پدیده‌ای را باید در بستر اجتماعی‌اش بررسی کرد، در شهری مانند تهران و در بستر این جامعه دو جوان که دلبسته هم هستند، با شرایط اجتماعی‌شان تعریف می‌شوند، وضعیت خانواده‌ها، نگاهی که جامعه به آنها دارد و... این بستر برای شکفتن عشق مناسب نیست.
* به همین دلیل در "آقا یوسف" هم عشق‌ها به فرجام نمی رسد، حتی عشق والدین به بچه‌ها. جامعه‌ای که شخصیت‌های فیلم در آن زندگی می‌کنند این بستر را به وجود نمی‌آورد.
- بله، "آقا یوسف" فیلم تلخی است اما شخصیت‌هایش تلخ نیستند، شخصیت‌های اصلی و فرعی مزاج زندگی دوست دارند. من ناامیدی را نمی‌پذیرم، همه ما با امید زندگی‌ایم.
*جدایی نسل ها و گسستی که بین آنها وجود دارد یکی از بخش‌های مهم فیلم است، رعنا (هانیه توسلی) و آقا یوسف (مهدی هاشمی) درگیر این تنهایی و بی ارتباطی هستند و این شکاف تا پایان فیلم حل نمی‌شود، اما نکته جالب این است که شما هیچ کدام از شخصیت‌ها را قضاوت نمی‌کنید، هیچ نسلی را در شکل گیری این شکاف مقصر نمی‌دانید. همدلی شما با کدام نسل است؟
- من به همان اندازه که آقایوسف را درک می‌کنم، رعنا را درک می‌کنم، جایی گفته‌ام که یک لابراتوآر خانوادگی دارم، با نسل‌های مختلف در ارتباطم و فرزندان اعضای خانواده‌ام با من صحبت کرده و مسائلشان را مطرح می‌کنند، همه جای جهان این تفاوت نسل هست، جدایی فرزندان از خانواده‌ها دیده می‌شود اما آنچه کیفیت این جدایی را مشخص می‌کند جامعه است. جامعه به این جدایی رنگ خود را می‌دهد.
- نه، از این حرفه و مشکلاتی که تجربه کردم یاد گرفتم پوستی شبیه به کرگدن داشته باشم، چیزی که اخلاق و رفتارم را تحت تاثیر قرار می‌دهد علاقه‌ام به زندگی است. من به جامعه شناسی علاقه دارم و با جامعه اطرافم بیگانه نیستم، "آقا یوسف" بخشی از واقعیتی است که در اطرافم وجود دارد.
* یکی از مایه‌های مشترک دو فیلم عشق است، در "ماهی‌ها" عشق میان دو شخصیت میانسال نجات دهنده است و در "آقا یوسف" عشق پررنگ پدر و فرزندی را داریم، اما در فیلم "آقا یوسف" عشق هم نمی‌تواند سرنوشت تلخی که شخصیت‌ها دارند تحت تاثیر قرار بدهد.
- چیزی که روی زندگی و عشق آدم‌ها سایه می‌اندازد، تنهایی حاصل از نبود ارتباط است، در کلان شهری مثل تهران، عشق رنگ می‌بازد. هر پدیده‌ای را باید در بستر اجتماعی‌اش بررسی کرد، در شهری مانند تهران و در بستر این جامعه دو جوان که دلبسته هم هستند، با شرایط اجتماعی‌شان تعریف می‌شوند، وضعیت خانواده‌ها، نگاهی که جامعه به آنها دارد و... این بستر برای شکفتن عشق مناسب نیست.
* به همین دلیل در "آقا یوسف" هم عشق‌ها به فرجام نمی رسد، حتی عشق والدین به بچه‌ها. جامعه‌ای که شخصیت‌های فیلم در آن زندگی می‌کنند این بستر را به وجود نمی‌آورد.
- بله، "آقا یوسف" فیلم تلخی است اما شخصیت‌هایش تلخ نیستند، شخصیت‌های اصلی و فرعی مزاج زندگی دوست دارند. من ناامیدی را نمی‌پذیرم، همه ما با امید زندگی‌ایم.
*جدایی نسل ها و گسستی که بین آنها وجود دارد یکی از بخش‌های مهم فیلم است، رعنا (هانیه توسلی) و آقا یوسف (مهدی هاشمی) درگیر این تنهایی و بی ارتباطی هستند و این شکاف تا پایان فیلم حل نمی‌شود، اما نکته جالب این است که شما هیچ کدام از شخصیت‌ها را قضاوت نمی‌کنید، هیچ نسلی را در شکل گیری این شکاف مقصر نمی‌دانید. همدلی شما با کدام نسل است؟
- من به همان اندازه که آقایوسف را درک می‌کنم، رعنا را درک می‌کنم، جایی گفته‌ام که یک لابراتوآر خانوادگی دارم، با نسل‌های مختلف در ارتباطم و فرزندان اعضای خانواده‌ام با من صحبت کرده و مسائلشان را مطرح می‌کنند، همه جای جهان این تفاوت نسل هست، جدایی فرزندان از خانواده‌ها دیده می‌شود اما آنچه کیفیت این جدایی را مشخص می‌کند جامعه است. جامعه به این جدایی رنگ خود را می‌دهد.
* به نظر می‌رسد آقا یوسف به این جدایی علم ندارد، این شکاف و فاصله که بین خودش و رعنا وجود دارد تا پایان نادیده می‌گیرد. او در خانه‌های مردم طوری رفتار می‌کند گویی پدری نمونه است و هیچ مشکلی با رعنا ندارد.
- همه پدر و مادرها این طور فکر می‌کنند، پدر و مادرها دچار چند توهم هستند، یکی این که فرزندشان از فرزند دیگران بهتر است، دیگر این که گمان می‌کنند هر کاری لازم بوده برای فرزندشان انجام داده‌اند، در فیلم دختری هست که می‌گوید با پول و امکانات همه مشکل حل نمی‌شود. این جمله اشاره‌ای به بخشی از این رفتارها اشتباه است.
* پس شما این انتقاد را به آقا یوسف هم دارید که شناخت درستی از رعنا و دغدغه‌هایش ندارد.
- بله، اما نه به این معنی که بگوییم نسل جوان از خطا مبرا است. اولین نتیجه بی ارتباطی و ترس از بزرگتر دروغ است و یکی از نتایج دروغ ریاکاری است، همه این‌ها محصول ارتباط نداشتن نسل‌ها است.
* زمانی که روی فیلمنامه کار می کردید به بازیگرها فکر کردید. آقای هاشمی را از قبل می شناختید و قطعا راحت تر با او کار کردید، خانم توسلی انتخاب اول شما بود؟ شناختتان از بازیگر در انتخاب شما موثر است؟
- همه پدر و مادرها این طور فکر می‌کنند، پدر و مادرها دچار چند توهم هستند، یکی این که فرزندشان از فرزند دیگران بهتر است، دیگر این که گمان می‌کنند هر کاری لازم بوده برای فرزندشان انجام داده‌اند، در فیلم دختری هست که می‌گوید با پول و امکانات همه مشکل حل نمی‌شود. این جمله اشاره‌ای به بخشی از این رفتارها اشتباه است.
* پس شما این انتقاد را به آقا یوسف هم دارید که شناخت درستی از رعنا و دغدغه‌هایش ندارد.
- بله، اما نه به این معنی که بگوییم نسل جوان از خطا مبرا است. اولین نتیجه بی ارتباطی و ترس از بزرگتر دروغ است و یکی از نتایج دروغ ریاکاری است، همه این‌ها محصول ارتباط نداشتن نسل‌ها است.
* زمانی که روی فیلمنامه کار می کردید به بازیگرها فکر کردید. آقای هاشمی را از قبل می شناختید و قطعا راحت تر با او کار کردید، خانم توسلی انتخاب اول شما بود؟ شناختتان از بازیگر در انتخاب شما موثر است؟
- شرایط ایده آل این است که بازیگر را بشناسید، زمانی که بازیگر را می‌شناسم در مرحله نوشتن راحت تر هستم، اما این فضا در سینما کمتر از تئاتر فراهم می‌شود، برای نوشتن نسخه‌ای از نمایشنامه "خاطرات و کابوس‌ها" بعد از 35 سال، براساس بازیگرهای فعلی متن را بازنویسی کردم و به دلیل شناختی که از 80 درصد بازیگرها داشتم این بازنویسی براساس مهارت و توان آنها و راحت‌تر انجام شد.
زمان ساخت "آقا یوسف" یک دوره هفت هشت ماهه عبث پیش‌تولید داشتیم که اگر نبود من با انرژی بیشتری کارم را ادامه می‌دادم، با حضور آقای متولی به عنوان تهیه‌کننده اولین انتخاب من برای بازیگر مرد مهدی هاشمی بود و برای بازیگر زن هانیه توسلی.
*آقای متولی مشکلی با انتخاب‌های شما نداشت؟
- آقای متولی یک دوست و تهیه‌کننده به مفهوم حرفه‌ای آن است، کسی که در طول کار به همه امور اشراف و تسلط دارد و به نظر کارگردانش احترام می‌گذارد، یادم نمی‌آید در طول کار من و او اختلاف نظری داشته باشیم و در زمینه انتخاب بازیگرها هم مشکلی پیش نیامد و فشاری از جانب ایشان وجود نداشت. برای من لذت بخش بود همکاری با آقای متولی و تفاهم و تعاملی که در این فیلم داشتیم.
*خانم توسلی شما انتخاب اول آقای رفیعی برای نقش رعنا بودید، برای خودتان این اتفاق چه حس و حالی داشت و نقش رعنا و همکاری با آقای رفیعی چقدر جذاب بود؟
- هانیه توسلی بازیگر: اولین نکته‌ای که باعث شد در "آقا یوسف" بازی کنم شخصیت و کارنامه پرافتخار آقای رفیعی بود، ایشان یکی از بهترین کارگردان‌های تئاتر ایران است و من نمایش‌هایشان به ویژه "شکار روباه" و "عروسی خون" را دوست داشتم. پیش از هر چیز از همکاری با آقای رفیعی استقبال می‌کردم. فیلمنامه را که خواندم از قصه خوشم آمد، ساده اما جذاب بود و در لایه‌های مختلفش می‌شد مفاهیم و معانی متنوع دید. حال و هوای قصه و ارتباط رعنا و پدرش را دوست داشتم، فیلمنامه "آقا یوسف" فیلمنامه خوبی بود.
* آقای رفیعی کارگردان سخت گیری است، وسواس و حساسیت بالایی در کار دارد، نگران نبودید همکاری با ایشان دشوار باشد؟
- هر کارگردانی که کارش را بلد است، نگاهش جدی است، سخت گیر است و وسواس دارد، اما این وسواس پایه منطقی دارد. من بعضی کارگردان‌ها را دیده‌ام که فقط برای نشان دادن خود فریاد می‌زنند اما وسواس و حساسیت زیادی نسبت به کارشان ندارند.
شنیده بودم که آقای دکتر به راحتی از نظرشان نمی‌گذرند، می‌دانستم که آنچه در ذهن دارند باید اجرا شود، وسواس و سلیقه‌شان را می‌شناختم و نگران نبودم، می‌دانستم که می‌شود به سلیقه و اعتبار ایشان اعتماد کرد. برای بازیگر خیلی بهتر است با کارگردانی کار کند که ظرایف و جزئیات بازیگری و کارش را بداند، بازیگر در این شرایط می‌داند کارش دیده می‌شود و کیفیت دارد.
زمان ساخت "آقا یوسف" یک دوره هفت هشت ماهه عبث پیش‌تولید داشتیم که اگر نبود من با انرژی بیشتری کارم را ادامه می‌دادم، با حضور آقای متولی به عنوان تهیه‌کننده اولین انتخاب من برای بازیگر مرد مهدی هاشمی بود و برای بازیگر زن هانیه توسلی.
*آقای متولی مشکلی با انتخاب‌های شما نداشت؟
- آقای متولی یک دوست و تهیه‌کننده به مفهوم حرفه‌ای آن است، کسی که در طول کار به همه امور اشراف و تسلط دارد و به نظر کارگردانش احترام می‌گذارد، یادم نمی‌آید در طول کار من و او اختلاف نظری داشته باشیم و در زمینه انتخاب بازیگرها هم مشکلی پیش نیامد و فشاری از جانب ایشان وجود نداشت. برای من لذت بخش بود همکاری با آقای متولی و تفاهم و تعاملی که در این فیلم داشتیم.
*خانم توسلی شما انتخاب اول آقای رفیعی برای نقش رعنا بودید، برای خودتان این اتفاق چه حس و حالی داشت و نقش رعنا و همکاری با آقای رفیعی چقدر جذاب بود؟
- هانیه توسلی بازیگر: اولین نکته‌ای که باعث شد در "آقا یوسف" بازی کنم شخصیت و کارنامه پرافتخار آقای رفیعی بود، ایشان یکی از بهترین کارگردان‌های تئاتر ایران است و من نمایش‌هایشان به ویژه "شکار روباه" و "عروسی خون" را دوست داشتم. پیش از هر چیز از همکاری با آقای رفیعی استقبال می‌کردم. فیلمنامه را که خواندم از قصه خوشم آمد، ساده اما جذاب بود و در لایه‌های مختلفش می‌شد مفاهیم و معانی متنوع دید. حال و هوای قصه و ارتباط رعنا و پدرش را دوست داشتم، فیلمنامه "آقا یوسف" فیلمنامه خوبی بود.
* آقای رفیعی کارگردان سخت گیری است، وسواس و حساسیت بالایی در کار دارد، نگران نبودید همکاری با ایشان دشوار باشد؟
- هر کارگردانی که کارش را بلد است، نگاهش جدی است، سخت گیر است و وسواس دارد، اما این وسواس پایه منطقی دارد. من بعضی کارگردان‌ها را دیده‌ام که فقط برای نشان دادن خود فریاد می‌زنند اما وسواس و حساسیت زیادی نسبت به کارشان ندارند.
شنیده بودم که آقای دکتر به راحتی از نظرشان نمی‌گذرند، می‌دانستم که آنچه در ذهن دارند باید اجرا شود، وسواس و سلیقه‌شان را می‌شناختم و نگران نبودم، می‌دانستم که می‌شود به سلیقه و اعتبار ایشان اعتماد کرد. برای بازیگر خیلی بهتر است با کارگردانی کار کند که ظرایف و جزئیات بازیگری و کارش را بداند، بازیگر در این شرایط می‌داند کارش دیده می‌شود و کیفیت دارد.
نظر شما